tutejszej gminie reformowanej. Katolicy od samych początków luterskiej reformacyi pozbawieni byli nabożeństwa. Dopiero w r. 1858 założono tu stacyą misyjną, którą już w r. 1860 d. 20 stycznia na osobną parafią zamieniono. Kościół teraz nowo budowany poświęcił biskup obecny chełmiński, Jan Nepomucen Marwicz, d. 17 sierpnia 1862; tytuł mu nadał św. Wojciecha. Dusz zawiera parafia działdowska 1730, w mieście 450; wiosek należy do niej 40, dekanatu jest nowo utworzonego pomezańskiego (w dawniejszej Pomezanii), dyecezyi chełmińskiej, patronatu biskupiego. W miejscu znajduje się oprócz szkół luterskich także prywatna katolicka szkoła, którą utrzymuje ze składek towarz. dyecezyalne św. Wojciecha i św. Bonifacego, które także i proboszcza utrzymuje. Przemysł i rękodzielnictwo są tu dosyć ożywione: jest fabryka sukna, warsztaty płótna, skór i t. d. W pobliżu miasta znajdują się źródła wody mineralnej żelaznej i kopalnie rudy żelaznej. Jarmarki odbywają się: 4 razy na bydło, 2 razy na owce, 2 razy na płótno, 4 razy kramne. Kś. F.
Działek górny, przysiołek Wojakowy.
Działosz, dawne imię, stanowi źródłosłów nazwisk: Działoszyn, Działoszyce, Działyń, tudzież herbu Działosza. Br. Ch.
Działoszyce, miasto przy ujściu rz. Dzierążni lub Jakubówki do Nidzicy lub Sancygniówki, pow. pińczowski, leży w dolinie otoczonej wzgórzami, przy trakcie bitym z Miechowa do Skalbmierza. Posiada kościół paraf. murowany, szkołę początkową miejską, sąd pokoju okr. V, magistrat, stacyą pocztową. Z zakładów fabrycznych istnieje tu 6 garbarni z produkcyą na 8409 rs. (1876 r.), 3 cegielnie wyrabiające za 5200 rs. (w 1878 r. jedna z produkcyą na 4000 rs.), 2 olejarnie z produkcyą na 5000 rs., 2 fabryki świec za 1300 rs., 1 fabr. kafli za 2000 rs.; kopalnia gipsu za 400 rs. i fabr. kozików wyrabiająca za 6500 rs. (otwarta w 1878 r.). Ludność Dz. wynosiła w 1827 r. 118 dm. i 1749 mk., w 1861 r. 130 dm. (14 murow.) i 3606 mk. (3047 żydów); w 1878 r. liczono 264 dm. (50 murow.) i 5170 mk. W tej liczbie 2519 męż. i 2651 kob.; podług wyznań zaś 654 chrześcian i 4516 żydów. Dnia 1 stycz. 1880 r. Dz. liczyły 5291 ludn. stałej t. j. 2544 męż., 2747 kob. Dochód kasy miejskiej w 1876 r. wynosił 1686 rs., rozchody zaś 1497 rs. W mieście D. podług urzędowego sprawozdania za rok 1878 znajdowało się ogółem: bednarzy 16, kołodziei 9, szewców 51, kowali 4, ślusarzy 3, rzeźników 8, krawców 49, stolarzy 7, kominiarz 1, czapników 6, piekarzy 12, kotlarzy 2, blacharzy 3, introligatorów 3, kuśnierzy 4, malarzy 2, muzykantów 5, mularzy 6, waciarzy 3, zegarmistrzów 2, rymarzy 2, cieśli 5, brukarzy 3, szklarzy 6, ceglarz 1. Co się tyczy handlu, znajdowało się w Dz. 1878 r. handlarzy zboża 38, sklepów z towarami norymberskimi 15, sklepów z łokciowymi towarami 21, sklepików z wiktuałami i innymi drobnymi przedmiotami 43, handlarzy bydła 5, handlarzy skór 6, handlarzy żelaza 3, handlarzy szkła 3, handlarzy materyałów budowlanych 2, handlarzy pierza i puchu 6, handlów z kolonialnymi towarami 3, szynkarzy 6, cukiernie 2, handlarz futrami 1, handlarzy gotowych ubiorów 5, drobnych handlarzy 50. Powyżsi handlarze i przemysłowcy wyłącznie są żydzi. Wystawienie kościoła w D. pospolicie przypisują Iwonowi biskupowi (Encykl. Orgelbranda większa). Być może, że parafią erygował Iwon, kościół zapewnie właściciel stawiał. W 1325 r. Działoszyce wymienione są w rejestrach poborowych, w Theinera Vet. Mon. w tomie I zamieszczonych, a Długosz Działoszyc między fundacyami Iwona nie kładzie. Za jego czasów w Działoszycach stal kościół murowany z kamienia białego ciosowego (Lib. benef., tom II), którego tytułu nie podaje. Ponieważ zaś dzisiejszy noszący tytuł św. Trójcy według zdania autora artykułu w Encyklop., aczkolwiek także z ciosu, „należy do najpiękniejszych pomników budownictwa gotyckiego w Polsce“ — przeto do Iwona czasów trudno go odnieść, a raczej to przypuszczenie za prawdę przyjąć trzeba, że rozebrany kościół św. Leonarda był tu owym pierwszym z początku XIII wieku kościołem parafialnym. Br. Ch.
Działoszyn, miasteczko na prawie włościańskiem, pow. wieluński, opodal rzeki Warty, po prawym jej brzegu, na szerokim piaszczystym rozłogu, 3 i pół mil od Wielunia. Odbudowane po ostaniej pogorzeli z przeważnie murowanemi domkami, w proste, rozszerzone uliczki, ale nie brukowane, po piasku się ciągnie. Dymów łącznie z dworskimi jest 386. Obszaru miejskiego, razem z poduchowną rolą 72 i pół włók. Ludność 4500 gł., w tej liczbie przeszło 3000 żydów; w połowie zeszłego stulecia lustracye podawały 30 pogłowia żydowskiego, posiadającego swoją bożnicę; zatemby w przeciągu stu lat ludność ich w stokroć się pomnożyła; obecnie są pomiędzy nimi bogacze milionowi; ogół ich handlem się trudni; przemysła w Działoszynie żadnego, krom rzemieślnictwa na niezbędne miejscowe potrzeby. Skarb państwa w r. 1880 zniewolony był umorzyć miastu 12000 rubli zaległych podatków. Niegdy szło stąd corocznie dużo wełny na Szląsk; za czasów monopolu tabacznego była też znakomita fabryka tytuniu i cygar. Teraz jest tu stacya pocztowa piotrkowskiej dyrekcyi pocztowej, szkółka elementarna kaliskiej dyrekcyi naukowej, apteka, lekarz. Urząd wójta gminy Działoszyn, liczącej 7250 gł. w 36
