zaboru Prus przez pierwszy rozbiór Polski. Obecnie dzieli się na dwie części: 1) Ch., wś włościańska z kościołem parafialnym, który wzniósł swoim kosztem biskup Szembek r. 1726, obszaru ziemi liczy 95 włók, katol. 379, ew. 41, domów mieszk. 46, we wsi mieszka 18 włośc. i 10 zagrodników; szkoła. Do parafii chwaszczyńskiej należą wioski: Chwaszczyn, Osowa góra (Espenkrug), Karczemki, Tuchomie, Tuchomko i nowo r. 1801 założone Dohnasberg (pierwsi osadnicy przyszli tu z Wirtembergii). Oprócz tego obsługuje prob. chwaszczyński dwie filie we W. Kącu i Kolebkach. 2.) Ch., folwark leżący przy wsi, ma włók 97, kat. 281, ew. 15; domów mieszk. 33. Odległość od Wejherowa wynosi 3¾ mili. Za pośrednictwem pana G. Ossowskiego, członka komisyi archeol. akademii umiejętności w Krakowie, odkryto przy Ch. w ostatnich latach znakomite cmentarzysko pogańskie, które jeszcze bardziej potwierdza starożytność tej wioski; liczne groby poustawiane były z kamienia w formie skrzynek i mogą pochodzić z 10 ostatnich wieków przed Chrystusem; z pomiędzy licznych urn wydobyto jednę mianowicie, nadzwyczaj ciekawą, tak zw. runiczną, mającą napis runiczny na dnie: jest to jedyna urna tego rodzaju w naszych okolicach; przechowuje się w muzeum archeol. towarzystwa naukowego w Toruniu Sek. IV a Nr. 337; patrz „I-szy Rocznik towarz. nauk. w Toruniu“ str. 30.
Chwaszczyńskie pustkowie, niem. Poggenphul, mała posiadłość włośc., należąca do Osowej góry (Espenkrug), nad bitym traktem przy Chwaszczynie, pow. wejherowski; odległość od Wejherowa 4 mile. Kś. F.
Chwedory, Fedory, wieś, pow. piński, w 3 okr. policyjnym, gm. Raczyck, ma 116 mk.; dobra niedawno temu jeszcze Skirmuntów, dziś R. T. barona Hartynga. X. A. M.
Chwedziejowszczyzna, 3 folw., pow. trocki, w b. par. Wysoki dwór. R. 1850 Jeleniewski miał tu 62 dz., Klidzianka 50 dz. a Mackiewicz 45 dz. gruntu.
Chwejdany, Chwiejdany, Chweydany, lit. Kwiedajnaj, mko rządowe, w pow. dawniej pojurskim a dziś rosieńskim, o 77 w. od Rosien, nad ruczajem Gienitalis (Gienotałą), wpadającym w pobliżu do rz. Jury, na drogach krzyżujących się od Rosień przez Skawdwile, Upinę, Bolsie do Szwekszń i Teneń, a z drugiej od Retowa do Żwing, Taurog, brzegiem rz. Jury. W dawnych czasach było to starostwo, do składu którego wchodziły folw.: Nowe miasto z częścią miasteczka i Gordoma. W r. 1717 liczyło dymów 245, a ponieważ wówczas dwie chaty liczono za jeden dym, było więc chat 490; płaciło kwarty 4089 zł. w r. 1782. Starostą chwejdańskim był w pierwszej połowie XVII wieku Aleksander Wojna, brat biskupa wileńskiego, 1666 Michał Kaź. Pac, 1676 Jan Kazimierz Wołłowicz, 1730 Józef Pac. Ostatnim od r. 1775 dzierżawcą na prawach emfiteutycznych był hr. Ronikier, który ustąpił Ch. swemu synowi hr. Adamowi Ronikierowi, zmarłemu przed kilku laty. Ten zdał to starostwo rządowi, nie czekając upłynięnia kontraktu w 1852 r. i wyniósł się do Królestwa. Rezydencya starostów i dzierżawców była w Nowem mieście (ob.) Niedaleko od Ch., na rz. Jurze, są jeszcze szczątki mostu zwanego „Macdonalda,“ przez który korpus jego przechodził w 1812 r. kierując się ku Rydze. Kościół Niep. Pocz. N. M. P. fundował król polski Zygmunt August 1569 r., wystawił zaś z drzewa 1609 r. Gustaw Wojna. Podczas pożaru miasteczka 1843 r., pomimo wielkich starań, kościół zgorzał razem ze wszystkiemi budynkami plebanii. Wszystkie sprzęty, naczynia kościelne i obrazy uratowano. Lat parę nabożeństwo odprawiało się dla par. w Pojurzu Kaz. hr. Platera, o pół mili od Chwejdan; staraniem ś. p. kanonika Juliana Narkiewicza plebana chwejdańskiego stanął dzisiejszy, mniejszy wprawdzie ale wewnątz pięknie i gustownie przyozdobiony. Ks. Ireny Ogiński, hr. Kazim. Plater i paraf. dali potrzebne materyały i fundusz na odbudowanie tego kościoła. Par. katol. Ch. dek. retowskiego liczy dusz 5851 a ma filie w Pojurzu, Judranach i Podskarbiszkach; kaplice zaś w Mokswach i Libortach. Miasteczko Ch. ma dusz 699, kilka karczem, kramików, synagogę i zarząd gminy liczącej dusz 2182. Fel. R.
Chwiły, wieś, pow. wieluński, gm. Rudniki, par. Żytniów, o 3 m. od Wielunia, przy szose ku Prażce. R. 1827 r. było tu 7 dm. i 53 mk. Obecnie 17 dm., 100 mk. W... r
Chwirama, albo Kwiram, niem. Quiram, wieś w pow. wałeckim, 1.) Ch., Adl. Quiram wieś, obszaru ziemi 178 m., 3 domy mieszk., kat. 20, ew. 3, par. Wałcz. 2.) Ch. szlachecki, dobra rycerskie, m. 842, dm. mieszk. 6, kat. 40, ew. 59, par. Wałcz. 3.) Ch. królewski, Königl. Quiram, wieś, morg 4034, domów mieszk. 50, katol. 217, ew. 203, par. Wałcz, szkoła w miejscu. Kś. F.
Chwoja, wyspa na rz. Berezynie, między przystaniami Snują a Ujściem, 1 morga rozległości, należy do dóbr Usza, na granicy pow. ihumeńskiego i borysowskiego. T. S.
Chwojowa, wieś w pow. nowogródzkim, o pół wiorsty od stacyi dr. żel. Pogorzelce, mk. 250.
Chworka, rzeka, dopływ Szczary z prawej strony, przyjmuje Więzówkę, Chlewnę i Studzieniec.
Chworościanka, st. dr. żel. griazie-carycyńskiej w gub. tambowskiej.
Chworosna, ob. Chorosna.
