चार वाक्यांची नांवा अशीं आसात-प्रज्ञानं ब्रह्म, तत्त्वमसि आनी अहं ब्रह्मा स्मि, ह्या चारूय वाक्यांनी आत्मो आनी ब्रह्म हांचें एक्य आसा, अशें सांगलां.
१) प्रज्ञानं ब्रह्मः ऋग्वेदाच्या एतरेय आरण्यकांत हें वाक्य आयलां. दोळ्यांवटेन भायर पडून अंत-करणवृत्तींत प्रतिबिंबित जाल्यार चिदाभासान मनीस रूपादिकांक पळयता, कानावटेन भायर पडिल्ल्या अंतःकरणवृत्युपाधिक चिदाभासन उतरां आयकता,नाकावटेन वास घेता, वागिंद्रियावच्छिन्न चैतन्यान उलयता आनी जिबेर मधुर-अमधुर रस जाणटा.अशें तरेन सगळी इंद्रियां आनी अंत-करणाच्यो विंगड विंगड वृत्ती हांच्या योगान उपलक्षित जावपी जें चैतन्य, तेंच प्रज्ञानं ब्रह्म ह्या वाक्यांतलें प्रज्ञान आसा. तशेंच देव ,मनीस आनी जनावरां ह्या उ्त्तम, मध्यम आनी अधम देहांक धारण करपी जिवांभितर आनी आकाशांतल्या भुतांभितर , जगाच्या जल्मस्थितीलयाचें कारण अशें जें एक चैतन्य आसा,तोंच ब्रह्म आसा. म्हळ्यार दर एका शरिरांत शरिराच्या इंद्रियांपरस आगळें अशें जें साक्षिचैतन्या प्रज्ञान ,तेंच सगळ्या भूतभौतिक जगाचें उपादनकारणभूत आशिल्लें चैतन्य ब्रह्म आसा. ज्या अर्थान सगळ्यांक आशिल्लें प्रज्ञाम हें ब्रह्म आसा , त्या अर्थान म्हज्यांत आशिल्लें प्रज्ञानूय ब्रह्म आसा, असो ताचो भावार्त आसा.
२) अहं ब्रह्मास्मिः यजुर्वेद्च्या बृहदारण्यकोपनिषदांत हें वाक्य आयलां. देशादिपरिच्छेदशून्य असो जो परमात्मो ह्या मायाकल्पित जगांतल्या गिन्यानाचे अधिकारी आशिल्ल्यांच्या बारीक शरिराचो साक्षी ह्या रुपान स्थित असो अणभावाक येता. तोच ह्या वाक्यांलो अहं शब्दाचो लाक्षणिक अर्थ आसा. देशादिपरिच्छेदरहित परमात्मो हो ह्या वाक्यांल्या ब्रह्म शब्दाचो लक्ष्यार्थ आसा. अस्मि हें साक्षी आनी परमात्मो हांचो मेळ दाखयता.
३) तत्वमसिः सामदेवाच्या छान्दोग्य उपनिषदांत हें वाक्य आयलां. सैमाचे पयलीं स्वगतादिभेदशून्य नामरूपरहित अशी जी सद्वस्तू सांगल्या , ती सैम उत्पन्न जाल्यार तशीच आसा. हो तत् ह्या पदाचो लक्ष्यार्थ आसा. श्रवणादिकाचें अनुश्ठान करून महावाक्याच्या अर्थाचो विश्र्चय करपी जो अधिकारी जीव, ताच्या सूक्ष्ल आनी कारण ह्या तीन देहांचो साक्षी आनी तेखातीर तांच्यापरस आगळो असो जो सद्रूप आत्मो, तो ह्या वाक्यांतलो त्वं पदाचो लक्ष्यार्थ आसा. ह्याच वाक्यांतल्या असि ह्या पदान त्या दोनूय पदार्थांचें लक्ष्यार्थांचें एकय सांगलां.
४) अयमात्मा ब्रह्मः अथर्ववेदाच्या माण्डूक्योपनिषदांत हें वाक्य आयलां. तातुंतल्या अयम् ह्या पदान आत्म्याचें स्वप्रकाशकत्व आनी अपरोक्षत्व उक्तायलां. तो स्वप्रकाश आशिल्ल्यान अपरोक्ष आसा. अहंकारापसून देहामेरेन आत्मो ह्या शब्दाक पात्र आशिल्ले जे पदार्थ आसात, त्या सगळ्याचें अधिश्ठान आनी साक्षी ह्या रुपान तांचे भितर आनी तांचेपरस आगळें आशिल्लें जे चैतन्य तोच ह्या महावाक्यांतलो आत्मो आसा. ह्या सगळ्या आकाशा सारकिल्या मिथ्याभूत जगाचें जें अधिश्ठान, तेंच ब्रह्म आसा. सगळ्या जगाचो बाध जातकच अवशिश्ट रावपी परमार्थिक सच्चिादानंदलक्षण स्वरूपाकच ब्रहम अशें हांगा म्हळां . एवंगुणविशिश्ट जब्रह्म तेंच स्वप्रकाश आत्मरूप आसा.
अशे तरेन ह्या चारूय वाक्यांचो आपरोस ब्रह्मात्म्यैक्यांत आसा. संन्यास घेवपावेळाऱहांतुंतल्या एका महावाक्याचो उपदेश करतात.
-कों .वि. सं.मं.
महावीरः (इ.स. णववें शतमन ). नामनेचो भारतीय गणितज्ञ. महावीराचार्य ह्या ताच्या मूळ नांवाचो महावीर हो संक्षेप आसा. तो जैन धरमाचो अनुयायी आशिल्लो. सधाच्या कर्नाटक रज्यांल्या एका वाठारांत काम करपी राश्ट्रकूट घराण्यांतल्या अनोघवर्ष नृपतुंग (सुमार ८०८-८८०) ह्या राजांनी महावीराक राजाश्रयिल्लो. ताच्या जिविताविशीं हेर सविस्तर महायती मेळना.
ताचे कार्य पुराय शुध्द गणिताविशीं आसा. ८५० वर्साच्या सुमाराक गणितसारसंग्रह हो आपलो पयलो ग्रंथ माहावीरान बरयलो. ह्या ग्रंथाचो वापर दक्षिण भारतांत व्हडा प्रमाणांत जातालो. इकराव्या शेंकड्यांत ताचो तेलुगू भाशेंत आणकार जालो. ह्या ग्रंथाचो इंग्लीश आणकार करून संपादित केल्ल्या आवृत्ती १९१२त एम्. रंगचार्य हाणें उजवाडायलो. १९६३त लक्ष्मीचंद्र जैन हाणें ह्या ग्रंथाचो हिंदी अणकार उजवाडायलो. गणितसारंसंग्रंह हो ग्रंथ सघाच्या स्वरूपांतल्या अंकगणितावयलें पयलेंच पाठयुपुस्तक अशें म्हणूं येता. त्या काळांतले परंपरेप्रमाण तातूंत बीजगाणित आनी भूमिती ह्या शाखांतल्या कितल्याशाच विशयांचो आस्पाव केल्लो. आदार गणिततज्ञांनी मांडिल्ले सिध्दांत सुदारप आनी तांचो विस्तार करप, हें महावीरान केल्लें मुखेल कार्य . ताणें आपल्या ग्रंथाची वांटणी णव भागांत केल्ली. पयल्या प्रस्तावनेच्या प्रकरणाक विंगड विंगड संज्ञांची विस्कटावणी केल्ली आसून हेर प्रकरणांनी विंगड विंगड गणितीय कृत्यां आनी तांचेवयले प्रस्न हांची फोडणीशी केल्या.
महावीराक द्दिघाती (quadratic) समीकरणां सोडोवपाची रीत खबर आशिल्ली आनी अशा समीकरणाक दोन जापो आसतात हेंय खबर आशिल्लें. श्रेत्रफळ, दिल्ल्या श्रेत्रफळाचो त्रिकोण, वर्तुळांत परिमेय वटेनचे एंतलिंखित चवकोन काडप ह्या विशयांची चर्चा महावीराच्या ग्रंथांत दिसून येता. विवृत्त (elipse) ह्या वक्राविशीं फोडणीशी करपी महावीर हो भारतांतलो एकटोच गणिततज्ञ जावन आसा.
-कों.वि.सं.मं.
महावीर वर्धमानः (जल्मः इंसंय.५९९).
जैन धर्मातल्या चोवीस तीर्थकरांतलो निमाणचो तीर्थकर. ताच्या
