ह्यो न्हंयो उंचायेवयल्यान व्हांवत आशिल्ल्यान तांणी पर्वतीय वाठारांत खोल देगणां तयार केल्यांत. सिंधु, गंगा आनी ब्रह्मपुत्रा ह्यो हांगाच्यो मुखेल न्हंयो. हांचो तिबेटच्या पठारांचेर उगम जाला. भागीरथी, अलकनंदा, सतलज, काली, घागरा, गंडक, तिस्ता, बिआस, रावी, चिनाब, झेलम ह्यो ह्या प्रदेशांतल्यो मुखेल उपन्हंयो आसात.
भारतीय द्वीपकल्पांतल्या न्हंयांक मुखेलपणान पावसासावनूच उदक मेळटा. हाका लागून पावसाच्या दिसांनी हांगाच्या कांय न्हंयांक हुंवार येता आनी गिमाच्या दिसांनी उदकाची पातळी खूप उणी आसता वा कांय न्हंयो सुकून वतात. वैगई, महानदी, ब्राह्मणी, वैतरणा, गोदावरी, कृष्णा, कावेरी, पेन्नार, पालार ह्यो बंगालच्या उपसागराक मेळपी भारतीय द्वीपकल्पांतल्यो मुखेल न्हंयो आसात. विंध्य आनी सातपुडा पर्वतांचेर उगम जाल्ल्यो चंबळ, बेटवा, दामोदर, शोण, केन ह्यो न्हंयो ईशान्येकडेन गंगा न्हंयेक मेळ्ळ्यात. तर नर्मदा, साबरमती, मही, तापी, इरावती ह्यो द्वीपकल्पांतल्यो न्हंयो अरबी दर्यांत रिगल्यात.
द्वीपकल्पांतल्या चडशा न्हंयांचो उगम पर्वतांचेर जाल्ल्यान तांच्या मार्गांचेर साबार धबधबे दिश्टी पडटात. शरावती न्हंयेच्या मार्गाचेर आशिल्लो गिरसप्पा हो भारतांतलो सगळ्यांत ऊंच धबधबो आसा. कावेरी न्हंयेचेर आशिल्ले शिवसमूद्र, होगेल हे धबधबे, पैकैर न्हंयेवयलो पैकारा धबधबो, घटप्रभा न्हंयेवयलो गोकाक धबधबो, हे भारतीय द्वीपकल्पांतले कांय प्रसिद्द धबधबे आसात.
संवसारांतल्या व्हड हिमन्हंयांमदल्यो चडशो हिमन्हंयो हिमालयाच्या ऊंच प्रदेशांत सांपडटात. सिओचन, हिस्पार, बालतोरो आनी बिआफो ह्यो हिमालयाच्या काराकोरम पर्वत विभागांतल्यो मुखेल हिम न्हंयो आसात.
सरोवरां- भारतांत सरोवरांचो आंकडो खूब उणो आसा. चडशीं सरोवरां हिमालयीन विभागांत सांपडटात. भारतांत खाऱ्या आनी साव्या उदकाचीं सरोवरां आसात. खाऱ्या उदकाचीं सरोवरां मुखेलपणान दर्यादेगांनी दिश्टी पडटात. ओरिसांत आशिल्लें चिल्का, आंध्र प्रदेश आनी तमिळनाडू हांगाचें पुलिकत, तशेंच केरळ राज्यांतलीं बेंबनाड आनी अश्टमुडी हीं खाऱ्या उदकाचीं सरोवरां, खाजनां तयार जाल्ल्यान निर्माण जाल्यांत. राजस्थानच्या रेंवाट वाठारांत खाऱ्या उदकाचीं सरोवरां आसात. तातुंतलें सांभर हें खूब प्रसिद्द आसा.
साव्या उदकाचीं सरोवरां मुखेलपणान न्हंयांच्या देगणांनी सैमीक बांद तयार जाल्ल्यान निर्माण जाल्यांत. नैनिताल हांगाचें भिमताल आनी सिक्कीमचें गुरुडोंगमारचो हीं म्हत्वाचीं सरोवरां आसात. वुलर हें काश्मीर देगणांतलें सगळ्यांत व्हडलें सरोवर. महाराष्ट्र राज्यांतलें लोणार हें सरोवर एक ज्वालामुखीचें तोंड आसा अशें शास्त्रज्ञांनी मत मांडलां.
भारतीय जुंवेः अरबी दर्यांत आनी बंगालच्या उपसागरांत भारताचे साबार जुंवे आस्पावल्यांत. बंगालच्या उपसागरांतले जुंवे अरबी दर्यांतल्या जुमव्यापरस व्हड आसात आनी थंय लोकवसतीय चड आसा. लक्षद्वीप, आग्निदीवी आनी मिनीकॉय हे भारताच्या अरबी दर्यांत आशिल्ले मुखेल जुंवे आसून ते सुमार ८°ते १२° उत्तर अक्षांश इतले पातळिल्ले आसात. बंगालच्या उपसागरांत ६°४५’ ते १२°४५’ उत्तर अक्षांश आनी ९२°१५’ते ९४°१३’ उदेंत रेखांश इतले मेरेन पातळिल्ले अंदमान आनी निकोबार हे भारतीय जुंवे आसात.
हवामानः उश्णकटीबंधीय मानसून अशें सादाराणपणान भारताच्या हवामानाचें वर्णन करतात. हिमालयाच्या ऊंच पर्वतांवळींक लागून ध्रुवीय हवामानाचो भारताचेर परिणाम जायना. हाका लागून भारतीय उपखंडांत स्वतंत्र असो मानसून हवामानाचो प्रकार निर्माण जाला. क्षेत्रफळाचे नदरेन हो देश व्हड आशिल्ल्यान हांगाचें हवामान भूंयस्वरुपाचेर आदारीत आसा. शिंयाळो, गीम आनी पावसाळो हे हांगाचे तीन ऋतू.
शिंयाळोः (ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी) शिंयाच्या दसांनी जानेवारी म्हयन्यांत मध्य तशेंच दक्षिण भारतांत तापमान २१°ते २७° सें. इतलें आसता. आनी गंगा-सिंधु मैदानी वाठारांत तें १३° ते १८°सें. इतलें आसता. सगळ्यांत चड थंडी देशाचे वायव्येक आशिल्ल्या वाठारांनी पडटा. ह्या दिसांनी जम्मू-काश्मीर देगणांत तापमान गोठबिंदूसकयल देंवता. हिमानय पर्वतीय प्रदेशांत हिम पडटा. जम्मू-काश्मीर, पंजाब, हरयाणा, उत्तर प्रदेश, बिहार, ओरिसा, आसाम, राजस्थान, सौराष्ट्र हांगा कडक थंडी पडटा. शिंयाच्या दिसांनी ह्या राज्यांत धुकें पडपाचीय शक्यता आसता.
गीमः (मार्च ते मे) ह्या तेंपार सूर्य कर्कवृत्ताच्या माथ्यार आशिल्ल्यान भारताच्या मध्य भागांत उश्णता (गर्मी) वाडत वता. एप्रिल-मे म्हयन्यांत सुर्याच्या लांब किरणांक लागून उत्तर भारतांत उश्णतेचीं ल्हारां चड जाणवतात. ह्या तेंपार राजस्थानच्या गंगानगर वाठारांत चडांत चड तापमान ५०°से. इतलें नोंद जालां. दिल्ली, उत्तर प्रदेश आनी राजस्थानच्या रेंवाट प्रदेशांत ह्या तेंपार चडांत चड तापमान४६° ते ४८°से. इतलें नोंद जाता. दक्षिण भारताचें पठार ऊंच आशिल्ल्यान, हांगाच्या वाठारांनी उश्णता मातशी कमी जाणवता. गिमाच्या दिसांनी, दर्यादेगेर आशिल्ल्या कांय वाठारांनी पावस पडटा. ह्या तेंपार उत्तर भारतांत व्हड मोडां जावपाची शक्यता आसता.
पावसी ऋतूः (जून ते सप्टेंबर) जुनाचे सुरवेकसावन नैऋत्येकडच्यान मानसून वारो व्हावूंक लागता. मलबार, कोंकण, कानारा दर्यादेगांनी मानसून सादारणपणान ५ जूनसावन सुरु जाता. ह्या तेंपार नैऋत्य दर्यादेगांनी आशिल्ल्या वाठारांत जोगलां मारुन आनी व्हड गडगड जावन घोग्यांनी पावस पडटा. बंगालांत सादारणपणान १५ जूनसावन तर पुराय भारतांत १ जुलय पयली उण्या-चड प्रमाणांत तो पडपाक लागता.
दक्षिण भारतांतल्या सह्याद्री पर्वतांवळींक लागून अरबी दर्यावयल्यान येवपी नैऋत्य मानसूनचीं कुपां आडावतात. हाका लागून कोंकण, कर्नाटक
