Page:Konkani Viswakosh Vol3.pdf/308

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

राजकीय बदल जावन लेगीत अर्थवेवस्था चडांत चड इबाडूंक लागिल्ली. आनी हाचो फायदो घेवन राजकीय सुदारणा आनी अर्थीक उदरगत करपाची आश्र्वासनां दिवन गेतिलियु वागीश हाणें सैन्य आनी राजकीय फुडाऱ्यांच्या पालवान 1903 त उठाव करुन सत्ता हातासली. आपले कारकिर्दीत ताणें बऱ्योच अर्तीक सुदारणां केल्यो. आनी लोकांची परिस्थीत सुदारपाचे यत्न केलें. 1932त हांगा पर्थून उठाव जाले. 1934त देशाचे नवें संविधान तयार जालें. ताची सत्ता 1945 मेरेन उरली. ताणें बरेंच उठाव चिड्डून उडयलें आनी विरोधांक नश्ट केलें. 10 नोव्हेंबर 1937त ताणें नवें संविधान हाडून हुकूमशाय घट केली. ब्राझीलांत राजकीय पक्षांचेर बंदी घाली.

दुसऱ्या म्हाझुजांत ताणें इश्ट राश्ट्रांक फाटबळ दिलें आनी 1942त जर्मनी आनी इटलीआड झुजाची घोशणा केली. 1945त हांगा लश्करी उठाव जालो वार्गास हाका सत्ता सोडची पडली. 18 सप्टेंबर 1946 दिसा नवो राश्ट्रध्यक्ष येवरिकु गाश्पार द्युत्रा हाणें नवें संविधान लागू केलें. पूण ताचे कारकिर्दीत चलनवाड, अन्नाची तूट म्हारगाय हेसारके प्रश्न उपरासलें आनी 1951तल्या वेचणुकांनी वार्गास परतून वेंचून आयलो. पूण ह्या वेळार देशांत निर्माण जाल्ले प्रस्न ताच्यान सोडोवंक जालेनात. सैनीकी अधिकाऱ्यांच्या एरा पंगडान वर्गास हाच्या रजिनाम्याची मागणी केली. 24 ऑगस्ट 1954 दिसा वार्गासान राजिनामो दिलो आनी आत्महत्या केली.

1955तल्या वेंचणुकांनी हांगा जुयुस्तालियान कुबिरचेक द ओलिवैर वेंचून आयलो. ताचे राजवटींत ब्राझीलांत अर्थीक सुदारणावांगडा बऱ्योचच उद्देगीक कार्यावळी चालीक लागल्यो. ताच्याच काळांत ब्राझीलीया ह्या नव्या राजपटाणाचो उबारप जालें. उपरांत जानीयु क्वाद्रुश आनी जुआंव गुलार्त अध्यक्ष जालें. पूण मजगतकीं लश्करी अधिकाऱ्यामदीं सत्तेखातीर परतून सर्त सुरु जाली. 1961 त हांगा संविधानांत बदल केलो पूण हो बदल लोकशायेची वाड करपांत यशस्वी जालो ना. 1964त मागाल्ल्यांयश पिन्तु आनी मार्शल उम्बेर्तु काश्तेल बांक्रु हांणी लशकराच्या पालवान सत्ता हातासली आनी गुलार्ताक देशाभायरो जावंचो पडलो. ह्या काळांत ब्राझीलांत कम्निस्ट विचारसरणेक राजकीय पांवड्यार बरोच विरोध जाल्लो. 1967त काश्तेलु ब्रांकु निवृत्त जाल्ल्यान आर्तुर कोश्त इ सिल्वा हो राश्ट्रध्यक्ष जालो. दाव्या पक्षांनी ह्या वेळार हांगा बरोच लदो दिलो. 1969 उपरांत देसांतली लश्करी राजवट चड बळिश्ट जाली. त्याच वेळार एमिलीयु गारिस्ताश्तु मेडिसी हो राश्ट्रीध्यक्ष जालो 1974त हांगा वेंचणुको जावन एश्तागिझेल राश्ट्राध्यक्ष जालो. पूण त्याच पक्षाक 1978तल्या वेंचणुकांनी जैत मेळोवंक जालेना. 1979 ते 1985 मेरेन हांगा जुआंव बातिश्त द ओलीव्हर फिगेरैदु हाणें राशट्राध्यक्षपद सांबाळ्ळें. 1985त जुझे सत्तेर आयलो. 1992त राश्ट्राध्यक्ष जाल्लो फेर्नाद द मेलु हाका भ्रश्टाचाराच्या आरोपांक लागून सत्ता सोडची पडली. त्याच वर्सा इतामार, फ्रॅंको हो वावुरपी अध्यक्ष म्णून सत्तेर आयलो. उपरांत 1994त जाल्ले वेंचणुकेंत फेर्नांद हेन्रीक कार्दोझो हो अध्यक्ष म्हणून वेंचून आयलो. ऑक्टोबर 1998त तो परतून एक फावट अध्यक्ष म्णहून वेंचून आयलो.

राज्यवेवस्थाः प्रशासनाचे वेवसथेखातीर ब्राझीलाचे 26 राज्यांनी वांटे केल्यात. सद्याची राज्यघटना 1967त पणायली. पूण 1987त हें घटनेंत बदल करुन राश्ट्राध्यक्षांक खंयच्याय राज्याच्या कारभारांत लक्ष घालपाची सवलत दिली.राश्ट्राध्यक्ष आनी उपराश्ट्राध्यक्ष स वर्साखातीर वेंचून येतात. हांगाची संसद दोन सभाघरांनी भरता. हीं दोन घरां म्हळ्यार सिनेट आनी चेंबर ऑफ डॅप्युटीस. सिनेटाची मुदत आठ वर्साची आसता.

लोकशाय राज्यपद्दत आशिल्ल्या ह्या देशांत लश्कराचें राज्यकारभाराचेंर बरेंच नियंत्रण आसा. लश्करी अधिकाऱ्यांनी बंड करुन सत्ता हाताशिल्ल्यान लोकशाय प्रक्रियेक बादा हाडिल्ल्याची बरींच उदाहरणां हांगा आसात.

हांगाचे मुखेल राजकीय पक्ष म्हळ्यार ब्राझीलीयन डॅमॉक्रेटीक लेबर पार्टी, ब्राझीलीयन लेबर पर्टी आनी वर्करी पार्टी.

हांगाचे संसदेंत चार वर्सांखातीर 478 प्रतिनीधींची निवड जाता.

अर्थीक स्थितीः ब्राझीलांत शेतवड आनी उदेदगधंदे ह्या दोनूय मळांचेर बरेंच उत्पादन जाता. शेतवड हो विसाव्या शतमानाच्या पयल्या अर्दांत म्हत्वाचो वेवसाय आशिल्लो. पूण उपरांत उद्देगीक उदरगतीक लागून अर्थवेवसेथेवयलो शेतवडीचेर पडपी पुराय भार उणो जालो. काफी, कोको, ऊंस, केळी, तांदूळ हीं हांगाची मुखेल पिकां. ते भायर हेर बरींच फळफळावळ हांगा मेळटात. शेतवडीवांगडा गोरवां पोसपाचोय वेवसाय नेटान चलता. मांस उत्पादनांत जगांत ब्राझीलाचो क्रमांक बरोच वयर आसा. तंबाखूचें पीक हांगा काडटात. ब्राझीलाचो क्रमांक बरोच वयर आसा. तंबाखूचें पीक हांगा काडटात. ब्राझीलाचो 50% परस चड वाठार रानांचो आशिल्ल्यान तातूंतले तरेकवार लाकूड अर्थवेवस्थेचो बरोच भार ल्हव जाता.

हांगा खनीज संपत्ती भरपूर प्रमाणांत आसा. वसणूक काळांत भांगर आनी हिऱ्यांच्यो खाणी उदरगतीक आयल्यो. हालींच्या काळांत लोखण, मॅंगनीज, क्रोमायट, अभ्रक, झिर्कोनियम अशीं करेकवार खनीजां हांगा व्हड प्रमाणांत सांपडल्यांत. संवसारांत बेरिलियमाच्या उत्पादनांत ब्राझीलाचो पयलो क्रमांक आसा.

उद्देगीक मळार साकर, लुगट, मशिनां आनी यंत्रा रबरी वस्तू सिगार हे उदेद्ग म्हत्वाचे. एलॅक्ट्रोनीक उद्देगाक ब्राझीलांत हालींच्या काळांत बरीच तेजी आयल्या. सुमार 7,840 किमी लांबायेची दर्यादेग