Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/702

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

उरिल्ल्यान प्रिन्स जॉर्ज (डेन्मार्क) हो राजा जालो. १८६४ त ब्रिटनान आयोनियन जुंवे ग्रीसाक दिले. १८६७ त क्रिटाचेर सत्ता मेळोवपाच्या यत्नांत ग्रीसाक तुर्कस्थानाकडल्यान हार खावची पडली. १८८१ त तांणी बर्लिन काँग्रेसच्या थारावाप्रमाण तुर्कांकडल्यान थेसाली मेळयलो.

१९१२ च्या बाल्कन झुजांत ग्रीसान बल्गेरिया, सर्बीया, माँटनीग्रो, हांचेवांगडा बरेपण करून तुर्कस्थानाचो पराभव केलो. ग्रीसाक सलॉनिक जुंवो, मॅसिडोनियाचो कांय वाठार आनी क्रीटसयत कांय इजीयन जुंवे मेळ्ळे. ह्या काळांत जॉर्जाचो खून जालो आनी ताचो पूत पयलो कॉन्स्टंटीन सत्तेर आयलो (१९१३).

पयल्या म्हाझुजाच्या काळांत (१९१४ – १९) ग्रीस सुर्वेक तटस्थ रावलो; पूण थंयचो प्रधानमंत्री व्हेन्यिझेलॉस हाका इश्ट राष्ट्रांवांगडा झुजांत वांटो घेवचो अशें दिसतालें. हाका लागून हांगा दोन पंगड जाले आनी व्हॅन्यिझेलॉसच्या पंगडान कॉन्स्टंटीन हाका काडून उडोवन ताचो पूत अलेक्झांडर हाका राजा केलो (१९१७). १९१९ चे कबलातींतल्यान ग्रीसाक स्मर्ना मेळ्ळो. १९२० त अलेक्झांडराक मरण आयिल्ल्यान कॉन्स्टंटीन पर्थून सत्तेर आयलो. तुर्कस्थानांत सत्तेर आयिल्ल्या केमाल अतातुर्क हाणें ग्रीसावांगडा लढाय करून स्मर्ना जिखून घेतलो. १९२३ तल्या लॉझेनचे कबलातींतल्यान ग्रीसाक तुर्कस्थानांतलो सगळो वाठार सोडचो पडलो. कितलेशेच ग्रीक तुर्कस्थानांतल्यान ग्रीसांत आयलो, तशेंच तुर्कीय ग्रीस सोडून तुर्कस्थानांत परतले. राष्ट्रसंघांचे देखरेखीखाला ह्या दोनूय देशांच्यो शिमोय थारल्यो.

म्हाझुजाउपरांत हांगा संविधानात्मक राजेशाय आसची, काय पुराय संसदीय लोकशाय आसची असो प्रस्न उप्रासलो. लोकांमदीं दोन पंगड जाले. १९२४ त प्रजासत्ताकाची थापणूक जाली. १९२४ ते १९३३ च्या काळांत हांगा सशस्त्र क्रांती, प्रतिक्रांती हे सारक्यो घडणुको घडत रावल्यो. अलेक्झांडराच्या मरणांउपरांत प्रधानमंत्रीपदावयल्यान पराभव जाल्लो व्हेन्यिझेलॉस पर्थून १९२८ त पंतप्रधान जालो. ताणें ग्रीसाच्या शेजारी राष्ट्रांवांगडा बरे संबंद दवरले. १९३२ त हांगा अर्थीक मंदी आयली. राजकी मळाचेरूय परिस्थिती इबाडली. १९३३ तल्या वेंचणुकांनी पर्थून मॉनार्किस्ट पक्ष सत्तेर आयलो. सत्तेखातीर विंगडविंगड पक्षांची एकामेकांचे पांय ओडपाची सर्त लागली. मिटॅक्सस हाणें जॉर्ज राज्याच्या बरेपणान सत्ता हातासली आनी ताच्या मुखेलपणाखाल राज्यकारभार चलूंक लागलो.

दुसर्या म्हाझुजाच्या काळांत (१९३९-४५) ग्रीसान तटस्थ रावपाचें थारायलें. जेन्ना मुसोलिनीन ग्रीसाचो झुजातळ म्हूण उपेग करपाचें थारायलें, तेन्ना मिटॅक्ससान ताका न्हयकार दिलो. ह्या कारणाक लागून इटलीन ग्रीसाचेर घुरी घाली, पूण ग्रीक सैन्तान तांकां धांवडावन घाले; तेन्ना जर्मनीन ग्रीसाचेर घुरी घालून ताचेर जैत मेळयलें. ब्रिटनान ग्रीसाक पालव दिलो, तरीपूण जर्मनी, इटली आनी बल्गेरियाच्या फौजांनी ह्या देशाक पुरायपणान आपल्या हातांत दवरलो. जर्मनीन थंय नव्या सरकाराची थापणूक केली. इतले मजगतीं मिटॅक्ससाक मरण आय़लें. इश्ट राष्ट्रांनी जर्मन सैन्याचेर जैत मेळयेलें आनी व्हार्सायचे कबलातींतल्यान ग्रीसाक कांय वाठार मेळ्ळे. रशियेच्या पालवान निर्माण जाल्लो कम्युनिस्ट पक्ष आनी हांगाचो रॉयलिस्ट पक्ष हांचेमदीं सत्तेखातीर झगडीं जावंक लागलीं. १९४५ उपरांत कम्युनिस्ट देशांचो प्रभाव उणो करपाखातीर अमेरिका आनी ब्रिटनान हेर राष्ट्रांक अर्थीक पालव दिवपाचें धोरण थारायलें. ग्रीसाक अमेरिका, ब्रिटन आनी हेर इश्ट राष्ट्रांकडल्यान अर्थीक आदार मेळ्ळो. १९४६ त वेंचणुको जाल्यो. कम्युनिस्टांक बेकायदेशीर थारायले. मॉनार्किस्ट पक्षाक भोवमत मेळ्ळें. १९४७ त जॉर्जाक मरण आय़लें आनी पयलो पॉल राजा जालो. कम्युनिस्टांनी आपलें बळ वाडोवन वेगळ्या तात्पुरत्या सरकाराची थापणूक केल्ली. १९४९ त कम्युनिस्टांचें बंड पुरायपणान चिड्डून उडयलें. १९५२ च्या वेंचणुकांनी पापागोस हाणें थापणूक केल्ल्या पक्षाक भोवमत मेळून तो प्रधानमंत्री जालो. त्यावेळार बायलांक पयलेच फावट मत दिवपाचो अधिकार मेळ्ळो. ग्रीस नाटो (NATO) हे संघटनेचो वांगडी जालो. १९५४ त सायप्रसांतल्या ग्रीकांनी सायप्रस ग्रीसांत विलीन करपाची मागणी केली, पूण थंयच्या तुर्की अल्पसंख्यांकांनी ताका विरोध केलो. हाका लागून थंय दंगे जावंक लागले आनी निमाणें १९५९ त सायप्रस हें स्वतंत्र राष्ट्र, संयुक्त राष्ट्रसंघान निर्माण केलें. १९५५ त कारामानलिस हो ग्रीसाचो पंतप्रधान जालो. ताचेआड वचून जॉर्जाकोपौलॉस हाका राजान पंतप्रधान म्हूण नेमपाचो यत्न केलो, पूण तो फळादीक जालो ना. १९६३ त राकमानलिसान राजीनामो दिलो आनी पापेंद्रू पंतप्रधान जालो. ताचेआड वचून जॉर्जाकोपौलॉस हाका राजान पंतप्रधान म्हूण नेमपाचो यत्न केलो, पूण तो फळादीक जालो ना. १९६३ त कारमानलिसान राजीनामो दिलो आनी पापेंद्रू पंतप्रधान जालो. संसदेचें ताका फाटबळ मेळ्ळें ना. १९६४ वर्सा वेंचणुको जाल्यो. पापेंद्रु पंतप्रधान म्हूण वेंचून आयलो. राजा आनी पापेंद्रू हांचेमजगतीं वाद जावन लश्करी अधिकार्यां६नी सत्ता आपल्या हातांत घेतली आनी पापेंद्रूक सत्तेवयल्यान कुशीक काडलो. १९६८ त पॅपॅडोपोलॉस हाका पंतप्रधान केलो. लश्करशायेच्या काळांत कॉन्स्टंटीन राजान दोन फावट उठाव करपाचे यत्न केले. १९७४ तल्या वेंचणुकांनी कारमानलिसचें सरकार सत्तेर आयलें. पूण फुडें ताच्या नव लोकशाय पक्षाचो प्रभाव उणो जालो. १९८१ च्या वेंचणुकांनी पॅन हॅलॅनीक सोशलिस्ट मुव्हमेंट पक्ष सत्तेर येवन पंतप्रधानपदाचेर पापेंद्रूची नेमणूक जाली. १९८६ त जाल्ल्यो वेंचणुको पर्थून तांणीच जिखल्यो आनी पापेंद्रू होच पंतप्रधान उरलो.

राज्यवेवस्था: १९७५ तल्या संविधानाप्रमाण ग्रीस एक सांसदीय लोकशाय देश म्हूण जाहीर केलां. १९५२ तल्या संविधानांतले बरेच मुद्दे ह्या संविधानांत तशेच दवरल्यात. १९६७ पयलीं लश्कराच्या हातांत सत्ता वचचेपयलीं हांगा राजा वरवीं राज्यकारभार चलतालो. १९७५ तल्या संविधानांत राजशाय काबार करून राजाच्या जाग्यार राष्ट्रपतीपदाची निर्मणी केली. राष्ट्रपती, लोकांनी वेंचिल्लो आसता. खरी सत्ता पंतप्रधानाच्या हातांत आसता. ताकाय लोकांनी वेंचून काडिल्लो आसता. पंतप्रधान मंत्रीमंडळ वेंचून काडटा. संसद एकाच घरांत भरता. तातूंतले सगळे वांगडी वेंचणुकांतल्यान चार वर्सांखातीर विधीमंडळ सांबाळटात. संसदेंत ३०० वांगडी आसतात. १८ वर्सां पुराय जाल्ल्या दर एकल्याक मत दिवपाचो अधिकार आसा.

थळाचो राज्यकारभार १० प्रांतांतल्याब चलता. ह्या प्रांतांचे आनी दर एका प्रांताचे ५३ वांटे केल्यात. तांकां नोमोई अशें म्हण्टात. नोमोईचें शासन घरखात्याच्या मंत्र्यान नेमिल्ल्या शासकावरवीं चलता. शारांच्या वाठारांनी लोकांनी वेंचून काडिल्ल्यो नगरपालिका राज्यकारभार चलयतात.

अर्थीक स्थिती: शेतवडीक हांगा चड म्हत्व आसा. उद्येगीक उदरगत दुसर्यार म्हाझुजाउपरांत जाल्या. गंव, बार्ली, ओट, मको, काळंगां, बटाट, तोमातां, तंबाकू, कापूस, साकर, आल्फा-आल्फा, बीट, ऑलिव्ह आनी हेर फळांचें हांगा बरेंच उत्पादन जाता. मोनजात पोसपाच्या धंद्याची चड उदरगत जाल्ली ना. ताका लागून मांस आनी तांतयांची हेर देशांतल्यान आयात जाता. दुसर्याा म्हाझुजावेळार हांगाचीं रानां बरींच कापून उडयल्लीं. ताका लागून लांकूड, कागद हांचीय आयात करची पडटा.

हांगाच्या खणींनी लोखण, क्रोमायट, बॉक्सायट, बॅराइट, शिशें, जस्त हीं खनिजां बरींच सांपडटात. ॲस्बॅस्टॉस, संगमरवर, चुनखडी, तांबें, भांगर हीं खनिजां त्यामानान उणी आसात.

भोंवतणच्या दर्यांत नुस्तें बर्या,च प्रमाणांत आसा; पूण दुसर्याउ म्हाझुजांत नुस्तेमारी-व्हडीं दुस्मानाच्या सैन्यान नश्ट वा जप्त केल्ल्यान हो धंदो बंद पडिल्ल्यावरी जाल्लो; पूण उपरांत सरकारान ह्या धंद्याचे उदरगतीची येवजण करून ताका म्हत्व मेळोवन दिलें. आतां हांगासावन बरेंच नुस्तें निर्यात जाता.

पोरने अवशेशम दर्यादेगो, जुंवे हाका लागून ह्या देशाक बरेच पर्यटक भेट दितात. पर्यटन हो अर्थवेवस्थेचो एक म्हत्वाचो घटक जावन आसा.