जमीन आनी उबदार हवा जाय पडटा. हें झाड सुमार १ मी. ऊंच वाडटा आनी ताका तळासावन जायत्यो खांदयो फुटतात. ह्या खांदयांक विशमदली आनी संयुक्त पानां येतात. पानांच्या खांचींनी ल्हान जांभळ्या कोराचीं फुलांचीं कणसां येतात. फुलांची रचणूक पतंग रुपी आसता. ह्या झाडाक जायत्यो बियो आशिल्ल्यो ल्हान चेपट्यो सांगो येतात.
हे झाडाचे वतांत सुकयल्ले मुळाचे कुडके वखदी जावन आसात. ते मोव, चिवट आनी धागेमय आसून भितल्ले वटेन हळडुव्या कोराचे आसतात आनी रुचीन गोड आसतात. गोडेकाश्टाचो हेर उपेग तंबाखूक वास हाडपाक आनी गोड पदार्थांत तशेंच बूटपॉलिश कारखान्यांत जाता. तातूंत आशिल्लें ग्लिसिर्हातयझीन साकरेच्या ५० पट गोड आसता.
- कों. वि. सं. मं.
गोड्डे रामायण:
केरळांतल्या एर्णाकुळम शारांत ताडपत्रांचेर बरयल्लें लोकगीतांच्या रुपांतलें कोंकणी रामायण मेळ्ळें. तें मल्याळम लिपींत आशिल्लें. कोंकणी भाशा इंस्टिट्यूटाचो प्रोफेसर आर. के. राव हाणें त्या ताडपत्रांवयल्या बरपाचें संपादन करून आनी मूळ बरप देवनागरी कोंकणींत हाडून ‘गोड्डे रामायण’ ह्या नांवान तें उजवाडायलें.
१९८२ त ‘मुण्डइशेरी’ नांवाच्या कुटुंबांकडल्यान वाचूंक येनाशिल्लीं अशीं ताडपत्रां प्रो. राव हाच्या हाताक लागलीं. ताणें झाडा-पाल्याचो रोस लावन घांसूनपुसून तीं निवळ केलीं आनी उपरांत तांचेवयल्या बरपाचें संपादन केलें. हीं ताडपत्रां २०० वर्सां पोरनीं आसूंक जाय आनी ‘व्यंकटेश कल्याण’ काव्याच्याय आदलीं आसूंक जाय, अशें ताणें प्रस्तावनेंत म्हळां.
लोकगीतांच्या रुपान केल्ल्या ह्या बरपाचो कर्तो कोण तें अजून कळूंक ना. पूण ताचेर मल्याळम भाशेचो प्रभाव बरोच उणो आसा. होळयेच्या वेळार वैश्य आनी सारस्वत समाजांतले लोक कोचीच्या भगवन्ती देवळाच्या आनी बाराम्पळेच्या दुर्गाक्षेत्राच्या आंगणांत गावन, नाचून, अभिनय करून हें रामायण सादर करताले आनी मध्य केरळांत ताचो प्रसार खूब आशिल्लो, अशेंय प्रस्तावनेंत म्हळां. चड करून बालकाण्ड कथा गायताले. गावपी कलाकारांक ‘गडे’ (सादरकर्ते) म्हण्टाले. देखून त्या रामायणाक ‘गोड्डे (गडे) रामायण’ अशें म्हण्टात.
रामायणाचे कथेचीं फकत ६४ ताडपत्रां मेळ्ळ्यांत. मदलीं तशींच निमाणीं नश्ट जाल्यांत. हनुमंत संजीवनी हाडूंक वता, तितले मेरेनचें बरप मेळ्ळां.
बालकाण्ड. अयोध्याकाण्ड. अरण्यकाण्ड, किष्किन्धाकाण्ड, सुन्दरकाण्ड, युध्दकाण्ड अशा स काण्डांनी प्रो. राव हाणें ‘गोड्डे रामायण’ बरपाचें संपादन केलां. ह्या बरपाचेर मराठीचो थोडो प्रभाव दिसून येता. जाणकारांच्या अदमासाप्रमाण गोंयच्यान कोंकणी लोकम सोळाव्या शेंकड्यांत केरळांत पावल्या उपरांत हें कवीत रचलां आसूंये.
ह्या लोकगीतांच्या रुपांतल्या बरपाच्यो कांय पती सकयल दिल्यात:
बालकाण्ड कथा: ध्रुपद –
आरे पुता श्रावण तान लागलीगा
तान लागून प्राण कंठी पावलोगा
आयिशें वचन ताणें बापाचे आयकिलेंगा
वचेन आयकुनु श्रावणु नमस्कारु घालोगा
नमस्कारु करुनु श्रावणु उटावनु चाललोगा
चलतां चलतां एकु वृक्षु दिकिलोगा
वनातुलें वृत्तावन्तु मुनीक सांगिलेंगा
शापाचें वर्तमान मुनीक सांगिलें गा
शापु कारण एकू यागु माण्डिलोगा
ताटका निमित्तीं यागु शुध्दचि नवेंगा
ताचे कारण मुनि अयोध्या चालिलोगा
अयिशे वचन रायान मुनीक सांगिलेंगा
- कों. वि. सं. मं.
गोत्र:
‘गोत्र’ शब्दाचे अर्थ खूब आसात. ‘गो’ म्हळ्यार भूंय आनी ‘त्र’ म्हळ्यार राखण असो जाता. गोत्र म्हळ्यार भुंयेची राखण करपी, असो कांय जाणांनी अर्थ काडला. हे भायर गोत्र शब्दाचो अर्थ पर्वत, गायांचो पंगड, गोठो, कूळ, वंश, समुदाय, रान, रस्तो, संपत्ती, शेत, भविश्यज्ञान असोय जाता. गो म्हळ्यार इंद्रिय, भूंय, गाय अशे खूब अर्थ जाल्यान तांची राखण करता, तें ‘गोत्र’ असोय अर्थ जावं येता.
विश्वामित्र, जमदग्नी, भरव्दाज, गौतम, अत्री, वसिष्ठ, कश्यप आनी अगस्त्य ह्या ऋषींसावन जीं वंशकुळां उप्रासलीं, त्या ॠषींचीं नांवांच ह्या वंशकुळाचें गोत्र म्हूण वळखतात. हे ऋषी त्या वंशकुळाचे मुलपुरुस आशिल्ले. बौधायनान हीच फोडणिशी केल्या.
सुर्वेक उल्लेख केल्ल्या आठ ऋषींक गोत्रकृत्, गोत्रकार, वृध्द, स्थविर, वंश्य अशें म्हळां. ह्या आठांतल्या दर एका ऋषीच्या वंशांत कांय पराक्रमी आनी कर्तबगार मनीस निर्माण जाले आनी तांच्या नांवांवयल्यान त्याच गोत्रांत स्वतंत्र अशीं गोत्रां जावपाक लागेलीं. अशे तरेन एका मुळाव्या गोत्रापसून खूब निर्माण जालीं. अशा ह्या मागीर जाल्ल्या गोत्रांची वळेरी बौधायन श्रौतसूत्राच्या निमाण्या भागांत ‘महाप्रवरकांड’ ह्या नांवान दिल्या. तशेंच उपरांत निर्माण जाल्ल्या गोत्रांक ‘गोत्रवयव’ अशें म्हळां.
गोत्र म्हळ्याउपरांत एक खासा कुटुंब असो अर्थ जाता. होच अर्थ छांदोग्य उपनिषदामदींय घेतला. एकाद्रर्या मनशाक एकाच पुरसापसून आपलो अखंड वंशवृक्ष स्पश्टपणान समजून येता, तेन्ना तो मनीस त्या गोत्रांतलो आसा अशें मानतात.
क्षत्रिय गोत्रां: कुटुंबांत एकाद्रो हुशार, विव्दान, गिरेस्त मनीस जावन वतकच ताचे जे वंशज आसतात, तांकां त्या नांवाच्या गोत्रान वळखतात. हाका लौकिक गोत्रांतूय फुडें आनीक विभाग जाल्यात, जांकां ‘गण’ अशें म्हळां.
गोत्राविशीं कांय खास गजाली आसात, त्यो अश्यो:
१. कांय वेळार बापूय नेमको कोण हें खबर ना तेन्ना आवय ज्या गोत्रांत जल्मली तें गोत्र लायताले.
२. कांय क्षत्रिय, वैश्य हांकां गोत्र खबर नासत जाल्यार ते आपल्या पुरोयताचें गोत्र लायताले.
३. गुरुकुलांत रावपी कांय विद्यार्थी शिक्षण पुराय जाल्या उपरांत त्या गुरुचे शिष्य हें कळपाक त्या गुरुचें गोत्र लायताले.
४. ब्रम्हविद्येचें शिक्षण दितासतना गुरु, शिष्याक गोत्र नांवावेल्यानूच उलो करतालो. हाचेवेल्यान ब्राम्हण आनी उपनिषद काळांत गोत्र पध्दत चड उपेगांत आयली, अशें दिसता.
५. ह्याच काळांत गोत्र पध्दतीन मूळ धरलें तरी हातूंत एकाच गोत्रांत बरेच फावट लग्नसंबंद जायनाशिल्ले. म्हळ्यार ही पध्दत त्या वेळार नाशिल्ली असो अदमास काडतात. गोत्र हें शिक्षण, यज्ञा, याग, हांच्या पुरतेंच मर्यादीत आशिल्लें.
गोयांत मनुमया, त्वष्टा, शिंपी, दैवज्ञ हेय गोत्रकार आसात.
शेटींत कौशिक, वत्स अशीं गोत्रां आसात. मेस्त कौडिण्य़ गोत्र सांगतात. तर वैश्य वाणी जामदाग्न्य आनी कौशिक गोत्री आसात.
- वा. ल. वझे
गोदावरी:
भारतांतली एक पवित्र आनी मुखेल न्हंय. तिका ‘गौतमी गंगा’, ‘वृध्दगंगा’ ह्या नांवानूय वळखतात. भारतीय पुराणांत गोदावरी न्हंय़चो उल्लेख मेळटा. गोदावरी म्हळ्यार उदक वा गाय दिवपी वा गायेचें पोट भरपी असो अर्थ जाता.
गोदावरीची उत्पत्तीकथा फुडले तरेन आसा. ब्रम्हगिरीच्या वाठारांत आशिल्ल्या गौतम ऋषीच्या आश्रमांत जेवणा-खाणाचें केन्नाच संकश्ट उबें रावलेंना. ताच्या आश्रमाकुशीच्या शेतांत शेत-भात व्हड प्रमाणांत पिकतालें. एक फावट दक्षिण देशांत दुकळ पडलो. ताका लागून सगळे ऋषी-मुनी गौतमाच्या आश्रयाक आयले.
