सामाजीक स्थिती: गुप्तकाळाचे सुर्वेक भारतांत गणराज्य पध्दत आनी राजेशाय अश्यो दोन शासनपध्दती आशिल्ल्यो. कांय काळाउपरांत गणराज्यपध्दत नश्ट जाली. गुप्त वंशान सुमार दोनशीम वर्सां बरेंच गिरेस्त राज्य चलयलें. समुद्रगुप्त आनी चंद्रगुप्त आनी हांणी राज्यविस्ताराखातीर बरीं झुजां केलीं, पूण राज्यांतली शांतताय आनी सवस्तकाय इबाडली ना. गुप्त काळांतले सगळे लोक सुखी आनी समाधानी आशिल्ले, अशें फाहियान हाणें बरोवन दवरलां. चातुर्वर्ण्य़ पध्दत जरी आचारांत आसली तरी जातीभायर लग्नां जातालीं आनी जातीप्रमाण धंदो हें तत्त्व कडकपणान पाळीनाशिल्ले. एकठांय कुटुंबपध्दत चलताली.
गुप्त काळाच्या शेवटाक वलभी आनी नालंदा हीं विद्यापीठां अस्तित्वांत आयलीं. समाजांत ब्राम्हण आनी क्षत्रिय हे सगळ्या प्रकारचें शिक्षण घेताले. कांय गिरेस्त कुटुंबां सोडल्यार हेर कुटुंबांनी बायलांक शिक्षण घेवप शक्य जायनाशिल्लें. बायलांक समाजांत आनी कुटुंबांत मान आसचो, अशें तेन्नाच्या विचारवंतांनी बरोवन दवरलां. सतीची चाल चडशी वेव्हारांत नाशिल्ली अशेंय दिसून येता.
गुप्त साम्राज्यांत हिंदू, बौध्द आनी जैन ह्या तीनूय धर्मांचे लोक आशिल्ले. गुप्तांपयलीं हिंदू धर्मांक चडसो राजाश्रय मेळनाशिल्लो. गुप्त वैदिक संस्कृताय आनी हिंदी धर्मांचो अभिमानी आशिल्ल्यान तांणी हिंदू धर्माची बरीच उदरगत केली. तांच्या कांळांत वैष्णव आनी शैव पंथाची देवळां बांदलीं. पूण बौध्द आनी जैन धर्माक तांणी विचारांचें आनीकूय प्रचारस्वातंत्र्य दिल्लें. अश्वमेध यज्ञाची बंद पडिल्ली चाल गुप्त राजांनी पर्थुन सुरू केली.
गुप्त काळांत प्रजेचेर कर उणे आशिल्ले. वेपाराची बरीच उदरगत जाल्ली. व्हडल्या शारांनी आनी गांवांनी न्याय दोवपाचो वावर पंचायती करताल्यो. ह्या पंचायतींच्या वेंचणुकांविशीं व्हडलीशी म्हायती मेळना.
भाशा आनी साहित्य: गुप्तापयलींच्या काळांत प्राकृत भाशेक चड मान आशिल्लो. त्या काळांतले चडशे शिलालेख प्राकृत भाशेंतल्यान बरयताले. ती प्रथा बदलून गुप्त राजांनी संस्कृत भाशेक राजभाशेची
