पिंगळी घरा घरा भोंवता आनी म्हण्टा- ‘खट खूट करता काय, पेटये चावी काडटा काय, म्हाका पयशे दिता काय?’
मागीर ल्हान आंकवार चलयो नाचतात आनी तांच्या आंगांत रंभा येता. हाचे मजगतीं शिकार करपाचो देखाव जाता. दादल्याचो भेस करून बायलो कासाक वतात आनी सावद मारून हाडटात. ह्या सावदाचें सवंग मात खरेलोच दादलो करता. मागीर देवतेमुखार गाराणें जाता. फोडिल्ल्या नाल्लाचें अर्दे वळें सावद जाल्ल्या मनशाक मेळटा. निमाणें सवाशिणी बायलो उब्यो रावन म्हण्टात-
माथ्याच्या फुलान आमी खेळ खेळयलो
सदींच्या कापडान आमी मेळ मेळयलो
मांडार शेण सारोवन जातकच धालो सोंपतात, तेन्ना हें पद म्हण्टात:
सावकु बावकुल्यो चौगी मेळयल्यो
बाप्पा घरचे पांच गोंडे
मावळ्या घरचे पांच गोंडे
धाय गोंडे भूंय दवरा
सगल्यो बायलो फुलां माळा
धाय गोंडे वयर काडा
सगल्यो बायलो दिमी घेया
गोंडे काडा, दिमी सोडा
आनी निमाणें-
शेण कालयता शेण कालयता
शेणा पडले किडे रे धालो
आयच्यान धालो सोंपल्यो रे धालो
मागीर माथ्यांतले फूल शेणांत उडयतात आनी शेणाचो तिळो कपलाक लायतात.
मांडो: हो एक नाचाचो आनी गीताचो प्रकार. मध्यमवर्गीय किरिस्तावांच्या घरांनी काजारा वेळार हो मांडो गायताले. मांडांतल्या गितांत जायतीं पोर्तुगेज उतरां भरसल्लीं दिसतात. घुमटाच्या तालार आमी व्हायोलिनाच्या सुरार मांडो नाचतात. उदेंत-अस्तंती संगीताचो हो एक अप्रुप असो मेळ. मांडो हें एक प्रेमगीत आनी ताचो तान ल्हान आसता.
दुल्पद: मांड्या उपरांत दुल्पद नाचतात. दुल्पदांचो ताल वेगवान आनी तातूंतल्या उतरांचो सूर मात्सो फकाणेर आसता. गोंयच्या समाज जिविताचें तातूंत उडटें दर्शन जाता.
देखणी: हो नाच किरिस्तांवांगेर नाचतात. पूण नाचपी चलयेचो पुराय भेस हिंदू पध्दतीचो आसता. देखणेच्या गीतांतलीं उतरां, पोर्तुगेज उतरां दिसनात.
कुणबी नाच : गोंयचे मूळ रहिवासी कुणबी दादले अर्द वर्तुळ करून जमनीर बसतात आनी घुमट वा माजाळें वाजोवन पदां म्हण्टात. बायलो खांदे हालोवन आनी एका पांयावेल्यान दुसऱ्या पायांर उडकी मारुन आनी उजवेवटेंतल्यान दावेवटेन आंग मोडून नाचतात.
फुगडी: हो बायलांचो-चलयांचो नाच चडकरून चवथीवेळार खेळटात. ह्या नाचाचीं गीतां जलद. आंगय चड मोडचें पडटा आमी घुसळावचें पडटा. फुगडीचीं कांय उतरां अशीं:
आंगणी घालीन फुगडी
काडीन चिकण माती
माज्या मामाची बायल जाशी
गळ्या घालीन पाटी
फुगडेचे कितलेशेच प्रकार आसतात, तातूंतले मुखेल हे: कळशी फुगडी आनी कट्टी फुगडी. कळशी फुगडेंत बायलो तांब्या-पितळेच्यो कळश्यो घेवन तातूंत 'फू, फू' करतात आनी त्या संगीतातेर नाचतात. कट्टी फुगडेंत बायलांच्या दोनूय हातांत दोन कट्ट्यो आसतात आनी त्यो एकामेकांचेर आपटीत फुगडी खेळटात.
मुसळां खेळ: हो खेळ इंत्रुजाचे राती साश्टीच्या चांदर गांवांत खेळटात. हो नाच फकत दादल्यांचोच आसून तांचो भेस पुराय हिंदू पध्दतीचो आसता. राजस्थानांतल्या भेसाक चड लागचो. जमनीर दांडे आपटीत नाचप्यांचो जोमो गांवांतल्या मुखेल घरांमुखार थांबून नाच करुन दाखयतात. परंपरेन चलून आयिल्ल्या गीतांचेर, दांडो जमनीर आपटून नाचपी वाटकुळेच तालार नाचतात. गीतांतल्या कांय उतरांचो अर्थ लागना-
ओ सिंवा ओ विरा वोस रे घरा
सातशीं गाना हरीहराक- ओ
मागीर बेगीन बेगीन हीं गीतां म्हण्टात.
बोलेली शीदी मुकोना
माय मेल्यार सुनेक दुकोना
मुकार फेळ वता मुसळांचो
फाटल्यान सोणसोण तिसऱ्यांचो
घोडेमोडणी: हो एक आगळोच लोकांनाच. हो नाच पळेतकच आदल्या काळांतले झुजकलेचो उगडास जाता. हो नाच उत्तर गोंयांतल्या मोरजे, दिवचल आनी कांसरपाल हांगा जाता. हे घोडेमोडणीचें वातावरण वीररसात्मक, पोशाख सैनिकाचो, छत्र चामार, घुडयो, तोरणां, अब्दागीर. भरजरी पोशाख घालून हे झुजपी लांकडाच्या घोड्याचेर स्वार जाता. तांच्या हातांत उक्त्यो तरसादी आसतात. घोडे मुखार येतात, फाटल्यान वतात आनी वाद्यांचो कल्लोळ जाता. घोडेस्वार जावपाचो मान चडकरून वंशपरंरेन चलत आयिल्लो आसता. ह्या नाचाक गीताची मात साथ आसना. सुर्वेक घोड्याक सजोवचो पडटा, मागीर मनशांक. घोड्याचें तोंड आनी मान हीं लांकडाचीं, मातयेचीं वा प्लास्टर ऑफ पॅरिसचीं आसतात. तीं झगझगीत रंगान सोबीत रंगयतात. लांकडाच्या सांगाड्याचेर पुडवें, कापडां, फुलांच्यो माळो घालतात. कोंड्यांच्या सांगाड्याक घोड्यांचें तोंड घट्ट बांदतात. मागीर नाचपी मनीस हो सांगडो कमरेमेरेन वयर उखलता आनी सांगाड्याक बांदिल्ले दोर हातांत धरता. अशेतरेन तो मनीस घोड्यार बशिल्ल्यावरी दिसता. घोडेस्वाराचो भेस असो- सुरवार, आंगार जरीचें चोळणें. माथ्याक रजपूत पध्दतीचो फेटो. घोडेमोडणीचो नाच शिगम्याच्या निमण्या दिसा जाता.
हुमाणी: हुमाणी वा पारखणी हें लेगीत कोंकणी लोकवेदाचें एक आंग. तीं मनोरंजन करतात आनी बुध्दीक खाण दितात. वर्साच्या खंयच्याय ऋतूंत आनी खंयचेय पिरायेंतल्या मनशांक तीं आवडटात. हुमाणी दोन तरेचीं आसतात: घरावीं आनी धर्मीक.
आराटून चराटून बांदलो भोरो
म्हजें हुमाणें सांगता ताका कट्टीभर सोरो
(जाप- केंसांचो आंबाडो)
इगडी तिगडी तिगडी था
तीन तकल्यो पांय धा
(जाप-शेतांतलें जोत)
आजो बसला, पूत जोडटा, नातू वगडायता
(जाप- भांड, कळसो, तांबयो)
तीन पायांचो तिकलो घोडो
ताचेर बसला काळो चेडो
हांसता पूण उलयना
(जाप- रान्नीवयलो बुडकुलो)
इल्लोसो पोर,
घर राखूंक थोर
(जाप- कुलप)
