रुखांत वडाचो आस्पाव जाता.
हो यज्ञीय रूख आसा आनी यज्ञांत लागपी आयदनां हाच्याच लांकडापसून करतात. ब्रह्मदेव वडाच्या झाडार रावता असो समज आसा. देंवचार, यक्ष आनी वेताळ हेवूय वडाचेर रावतात असो समज आसा. सौभाग्य आनी संतती मेळेवपाखातीर वडाक पार बांदून ताची मूज करची आनी ताचें दुर्वेकडे लग्न लावचें अशें विधान आसा.
हो रूख अंजिराचे जातीचो आसून हिमालयाच्या मूळसांत, व्दीपकल्पाचो अस्तंत भाग आनी दक्षिणेकडल्या दोंगुल्ल्यांच्या वाठारांत रानांनी हो मेळटा. रस्त्याचे, शेताचे कडेन, बागांनी, देवळाच्या तशेंच समाधी स्थानालागसार सावळेखातीर हो रूख लायतात. तशेंच सवण्यांचे विश्ठेवरवीं ताचो बीज प्रसार जावन गांवगिऱ्या वाठारांतल्या मेकळ्या जाग्यांनी पडक्यो इमारती, वण्टींमदल्यो भोगो आदी जायते कडेन तो वाडटना दिसता.
भडोचसावन लागीं आशिल्ल्या नर्मदा न्हंयेंतल्या एका जुंव्यार कबीरवड हो पुर्विल्लो वड आसा. फॅार्बड हाणें (१७७६-८३) वर्णन केल्ल्याप्रमाण ताचो परिघ सुमार ६०० मी. आशिल्लो. तशेंच सुमार ३५० व्हड वायवी मुळां आनी ३,००० ल्हान वायवी मुळांच्या आदाराचेर तो उबो आशिल्लो. ताच्यासकयल ७,००० सैन्कांचो तळ पडटालो. १८१९ त ह्या रुखान सुमार देड हॅक्टर क्षेत्र व्यापिल्लें. हाचेभायर जावळी (सातारा) आनी जुन्नर (पुणे) हांगाचे वडूय खूब पुर्विल्ले आसात. मद्रास हांगाच्या अड्यार न्हंयेचे दक्षिण देगेर चौरस मीटर इतलें क्षेत्र व्यापिल्लें आसा. ताका रुखाखाल सुमार ३,००० मनशांची परिशद भरिल्ली अशी नोंद मेळटा.
गयेच्या अक्षयवाची आनी प्रयागच्या शामवटाची पुर्विल्ल्या काळासावन खूब नामना आसा. सिबपूर (कलकत्ता) हांगाच्या भारतीय उद्यानांतलो वड पळोवपासारको आसा. ताची म्हायती मेळटा, ती अशी - वडाचें बीं ताडझाडाच्या (कांय जाणांच्या मतान खाजराच्या) पानाचे खाचींत सुमार इ.स. १७८२ वर्सा पडलें आनी तें किल्लून वडाचें झाड जालें. १९०० वर्सा डी.प्रेन हाणें ह्या रुखाचें वर्णन केलां. त्यावेळार ह्या झाडाचो घेर सुमेर १५ मी. आशिल्लो आनी मुळांची संख्या ४६४ आशिल्ली. सगळ्यांत दाट फांटे मुळाचो घेर सुमार ३.६ मी. आशिल्लो. रुखाच्या माथध्याचो परिघ सुमार ३७७ मी. आशिल्लो. १९६५ त ह्या रुखाच्या मुळांची संख्या एक हजाराचेर गेली आनी परिघ ४१६ मी. जालो. १९७६ वर्सा ह्या रुखाच्या वायवी मुळांची संख्या १५०० भरली. ताची उंचाय सुमार २९ मी. आशिल्ली. जाल्यार परिघ ४५५ मी. आशिल्लो. दोनशें वर्सांपरस चड पोरनें आशिल्लया ह्या रुखाचें मुळचें खोड रोगट जावन नश्ट जालें.
वडारुखाचो आस्पाव मोरेसी कुळांतल्या फायकस हे प्रजातींत करतात. फायकस हे प्रजातींत सुमार १,००० जाती आसून तातुंतल्यो ७० जाती भारतांत मेळटात. उंबर, पिंपळ अंजीर, पिंपळी, काळओ उंबर आदी रुखांचो आस्पाव हे प्रजातींत करपांत येता.
जायतीं सवणीं, पाखे (वागोळीं), चानी, माकड आदी प्राणी तीं खातात. ह्या प्राण्यांचे विश्ठेंतल्यान जायत्यो बियो जायतेकडेन शिंपडटात. ह्यो बियो किल्लून वडाचो प्रसार जाता. जायते फावट वडाचें बीं दुसऱ्या व्हड रुखाचे खांद्यांचे वा पानांचें खाचींत किल्लता. सुरवेक अपिवनस्पती ह्या स्वरुपांत हें रोप वाडटा. पूण फुडें मूळां जमनींत वतात आनी रूख मूळच्या आश्रीत रुखाचेर अवलंबून उरनासतना स्वतंत्रपणान वाडटा. वडाची लागवड जून पूण ल्हान खांद्यो लावन करतात.
वडाच्या मुळाचेंलांकूड चिवट आनी घटमूट आसता. ताचेपसून तंबूचे खांबे, बैलगाड्यांचें जूं आनी दांडे करतात. खोडाचें लांकूड करडें आनी सादारण घट आसता. ताचो उपेग सादारण किरकोळ वस्तू आनी सजावटी सामानाखातीर करतात.
वडाच्या लांकडापसून कागदाचो लगदो तयार करतात. तशेंच सालीच्या धाग्यांपसून दोर, जाल्यार उपमुळांपसून दोरी तयार करतात. दिखा पसून सामको घट गम तयार करतात, जाचो उपेग सवणीं धरपाखातीर करतात. वडाच्या पानांपसून पत्रावळी आनी दोणे तयार करतात. तरन्यो खांद्यो आनी पानां गोरवांक तशेंच बोकडां-मेंढरांक खावपाक दितात.
वडाचो दीख दातदुखी, संधीवात, कटिशूल आदी व्याधींचेर दितात. तशेंच तळव्यावयल्या भेगांचेरय ताचो लेप लायतात. वडाचे सालींत ११% टॅनीन आसता. तिचो रस स्थंभक आनी पुश्टीक आसता. तशेंच आमांश आनी अतीसारांत तो उपेगी पडटा. नडाचे सालीचो काडो गोड्यामुताचेर दितात.
टॅामेटीज पर्सोंनी ह्या कवकाचो संसर्ग जाल्लो वडाच्या झाडाचो भाग कुसता.
कृष्णवड : हो रूख खऱ्या वडापरस वेगळो आसता. ताचें शास्त्रीय नांव फा. कृष्णी अशें आसा. इंग्लिशींत ताका कृष्णाज बटरकप अशें म्हण्टात. हाचीं पानां तळाकडे दोडिल्लीं आसतात आनी तीं पेल्यावरी दिसतात. हाच्या पानांविशीं एक दंतकथा आसा ती अशी - एकदां कृष्ण गोरवांक घेवन रानांत गेलो. थंय कांय गोपी लोणी घेवन आयिल्ल्यो. तांणी कृष्णाक लोणी दिलें. कृष्णान लागसारचीं वडाचीं पानां काडून दोणे केले आनी त्या दोण्यांतल्यान लोणी सगळ्या गोपगोपींक वांटलें. तेन्नाच्यान त्या वडाचीं पानां दोण्यावरी जालीं. हो रूख ल्हानसोच आसून तो सोबेखातीर पोरसांत लायतात.
प्रयाग हांगाच्या अक्षयवडासकयल राम, सीती आवनी लक्ष्मण हांणी४ आसरो घेतिल्लो अशी म्हायती मेळटा. ह्या अक्षयवडापसून तयार जाल्ल्या दुसऱ्या एका वडैची अलाहाबाद किल्ल्याच्या एका भुयारांतल्या
