राजकीय उदरगत आनी समाजीक प्रबोधनां हांचे वरवीं वंशवादासारक्या अरिश्टाक आळाबंदा येवं येता.
- कों. वि. सं. मं.
वंश साहित्य : पाली साहित्याचें एक मुखेल आंग. वंशसाहित्यांत मुखेलपणान राजांचे वंशावळीचें वर्णन केल्लें आसा. ह्या साहित्याची परंपरा खूब पुर्विल्ली आसून, ती बुध्दघोश युगाच्या आदीं सावन सुरू जाता आनी १९ व्या शतमानामेरेन येवन पुराय जाता. पाली भाशेंतले मुखेल वंशग्रंथ अशे आसात - दीपवंश,महावंश, चूलवंश, बुध्दघोसुप्पत्ती, सध्दम्मसंग्रह, महाबोधिवंस, थूपवंस, अत्तनगलुविहारवंस, दाठ, छकेसधा तुवंस, गंधवंस आनी सासनवंस.
दीपवंस हो वंशसाहित्यांतलो पयलो ग्रंथ आसा. हातूंत लंकाव्दीपाचो इतिहास आसा. महावंस ह्याय ग्रंथांत लंकेचो इतिहास आसा. ह्या ग्रंथाची शैली महाकाव्याक पुरक अशी आसा. महावंस हो ग्रंथ ३७ व्या परिच्छेदांतल्या ५० वे गाथेचेर सोंपता. हातूंत महासेनाच्या शासनकाळाचें (इ.स. ३२५ - ३५२) वर्णन आयिल्लें आसा. तेउपरांतचो आधुनिक काळामेरेनचो इतिहास त्या ग्रंथाक जोडिल्लो आसून ताका चूलवंश अशें नांव आसा. हो इतिहास पांच मनशांनी वेगवेगळ्या काळांत बरयला.
बुध्दघोसुप्पत्ती (बुध्दघोषोत्पत्ती) हो महामंगल नांवाच्या एका सिंहली भिक्षून (इ.स. चें १४ वें शतमान) बरयल्लो आसून ह्या ग्रंथांत बुध्दघोषाचें चरित्र वर्णिल्लें आसा. सध्दम्मसंग्रह हो ग्रंथ गद्दपद्दमिश्रीत आसून, धर्मकीर्ती महास्वामी (इ.स. चें १४ वें शतमान) नांवाच्या एका भिक्षून तो रचला. हातूंत बुध्दाच्यो आज्ञा आनी सुरवेच्या काळापसून इ.स. च्या १३ व्या शतमाना मेरेनच्या भिक्षुसंघाचो इतिहास दिल्लो आसा. महाबोधिवंस वा बोधिवंस हो ग्रंथ गद्द आसून, सिंहली भिक्षू उपतिष्य हाणें तो रचला. हातूंत अनुराधपूर हांगा लायिल्ल्या बोधिवृक्षाची कथा सांगिल्ली आसा. थूपवंस हो ग्रंथ सिंहली भिक्षू वाचिस्सर हाणें रचिल्लो आसून ह्या ग्रंथांत तीन मुखेल भाग आसात. पयल्या भागांत गौतम बुध्दा आदीं जावन गेल्ल्या २४ बोधिसत्त्वाचें वर्णन आसा. दुस-या भागांत गौतम बुध्दाचें चरित्र आसा आनी तिस-या भागांत बुध्दाच्या शारिरीक अवशेशांचेर निर्माण केल्ल्या स्तुपाचें आनी ताच्या उत्तरकालीन इतिहासाचें वर्णन आसा. अत्तनगलु विहारवंस वा हत्तवनगल्लविहारवंस हो ग्रंथ गद्द पद्द मिश्रीत आसून इ.स. च्या १३ व्या शतमानांत रचिल्लो आसा. ह्या ग्रंथांत लंकाधिपती सिरिसंबोधी आनी ताणें निर्माण केल्ले विहार हेविशीं म्हायती आसा. अत्तनगलु नांवाचे सुवातीचेर निर्मिल्ल्या विहारांचीं नामना आशिल्ल्यान ह्या ग्रंथाक हें नांव दिल्लें आसा. दाठवंस ह्या ग्रंथाची रचणूक सिंहली भिक्षू महास्थविर धर्मकीर्ती हाणें इ.स. च्या १३ व्या शतमानांत केली. कलिंगाचो राजकुमार बुध्द हाचे दांत लंकेंत व्हेले आनी लंकेंतलो राजा, भिक्षू आनी लोक हांणी ताची पुजा केली, आदी विशय हातूंत वर्णिल्ले आसात. छकेसंधातुवंस हो ग्रंथ एका ब्रह्मी भिक्षून बरयल्लो आसून तातूंत बुध्दाच्या स केंसांचेर बांदिल्ल्या स्तुपाचें वर्णन आसा. इ.स. च्या १८ व्या शतमानांत ह्या ग्रंथाची रचना जाली. गंधवंस (ग्रंथवंश) ह्या ग्रंथाची रचना इ.स. च्या १९ व्या शतमानांत ब्रह्मदेशांत जाली. पाली भाशेंतल्या ग्रंथकारांचें आनी ग्रंथांचें विवरण हातूंत दिल्लें आसा. सासनवंस (शासनवंश) हो ग्रंथ ब्रह्मी भिक्षू पञ्ञसामी (प्रज्ञास्वामी) हाणें इ.स. च्या १९ व्या शतमानांत बरयला. बुध्दकाळापसून इ.स. च्या १९ व्या शतमानामेरेन बौध्द धर्माचो विकास कसो जालो, हाचें वर्णन हातूंत आसा. ब्रह्मदेशांत बौध्द धर्माचो प्रसार कसो जालो आनी ब्रह्मी राजा तेचपरी भिक्षुसंघ हांचे संबंद कशे आशिल्ले ही तातुंतली म्हत्वाची म्हायती आसा.
- कों. वि. सं. मं.
व : देवनागरी वर्णमाळेंतलें एकोणतिसावें व्यंजन. ताचो विकासक्रम पांच अवस्थांतल्यान जाला. हाची पयली अवस्था अशोकाच्या गिरनार हांगाच्या शिलालेखांत, दुसरी आनी तिसरी मथुरा हांगाच्या चार जैन लेखांत (सनाआदीं सुमार पयलें शतमान), चवथी अवस्था प्रतीहार बाहुकाच्या जोधपूर लेखांत (इ.स. ८३७) आनी शेवटची अवस्था राजा जैइंकदेवाच्या दानपत्रांत (इ.स. ९०४) मेळटा.
'व' च्या रुपाचो विकासक्रम असो -
ह्या वर्णाचें स्वरूप कामधेनुतंत्रांत अशें सांगला: वकारं चञ्चलापाड्गि कुण्डली मोक्षमव्ययम्| पञ्चप्राणमयं दणं त्रिशक्तिसहितं सदा| त्रिबिन्दुसहितं वर्ण आत्मदितत्त्वसंयुतमं| पञ्चदेवमसं वर्णं पीताविद्दयुल्लतामयम्| चतुवर्गप्रदं वर्ण सर्वसिध्दिप्रदायकम्|
अर्थ: हे चंचलपांगी पार्वती, वकार हो कुंडली, मोक्षदायक, पंचप्राणयम त्रिशक्तिसहित, त्रिबिंदुसहित आत्मतत्त्वयुक्त, पंचदेवमय, पीतवुद्दयुल्लतामय, चतुर्वर्गप्रद आनी सर्वसिध्दिदायक आसा. दांत आनी ओंठ हें हाचें उच्चारस्थान.
- कों. वि. सं. मं.
वक्फ : मुसलमान धर्माचे व्यक्तीन थरावीक विधी-नेमावळीखाल केल्लें धर्मादायी दान. अशें दान करतल्याक वाकिफ म्हण्टात. वक्फ म्हळ्यार अटकाव वा प्रतिबंध. नामनेचो तत्ववेतो अबू हनीफा (६९९
