राश्ट्रकूल’ म्हण्टालो. खंयचेंय सरकार तिगून उरपा खातीर तीन गजालींची चड गरज आसता. धनधान्य समृध्दी, लश्करी सत्ता आनी लोकांचो आपल्या विचारांचेर आशिल्लो विश्वास, तशेंच देशाक अर्थीक नदरेन स्वावलंबी करूंक जाय. सगळेकडेन शिक्षणाचो चडांत चड प्रसार करूंक जाय ताका लागून वर्गभेदय ना जाताले. अशे तरेचे जायते विचार कन्फ्यूशियसान लोकांमुखार त्या काळांत दवरिल्ले. आपल्या घरांतल्यानच सुरवात करून मानवी समाजाविशीं भावकी निर्माण करपाचो यत्न करप हेंच ताच्या तत्वगिन्यानाचें खाशेलेंपण आशिल्लें.
उपरांतच्या हैन वंशाच्या राजान कन्फ्यूशियसच्या तत्वगिन्यानाक मानाची सुवात दिली. नवे शिक्षण पद्दतींत ताच्या तत्वगिन्यानाचो अभ्यास एक गरजेचो विशय म्हूण दवरपांत आयलो.
कन्फ्यूशियसान मनशाचें शील आनी सवयो बऱ्यो नासत जाल्यार समाजाक कीड लागता अशें मत उक्तायल्लें, तशेंच ताणें बऱ्या सवंयींचेर आनी बऱ्या वर्तनाचेर भर दिल्लो. मेन्शियसच्या मतान मुळचो मनीस स्वभाव बरोच आसता. सगळ्याच मनशांत दयेची भावना जागृत आसता. मनशाच्या मनांतले हे सदभावनेचो प्रसार जालो जाल्यार पुराय संवसारांत शांततां नंदप कठीण ना. मेन्शियसाच्या मतान राश्ट्रीय वा व्यक्तीगत पांवड्याचेर सुवार्थाचो विचार येवप म्हळ्यार पाप. मेन्शियसान शिक्षणाचें म्हत्वय सांगलां आनी सगळेकडे सक्तीच्या शिक्षणाचो पुरस्कार केला. मनशाक फकत सुबता मेळ्ळी आनी शिक्षण ना जाल्यार ताका किंमत आसना. शिक्षणाक लागून एकामेकांमदली भावकी, राज्यनिश्ठा आनी मनशांची एकामेकांवयली निश्ठा घट जाली. असो एकामेकांकडे एकचारान आनी बरेभाशेन रावपी समाजहें राज्याचें उद्दिश्ट आसूंक जाय. ताणें फुडें हेय स्पश्ट केलां, खमयच्याय सरकाराचें उद्दिश्ट आसूंक जाय. ताणें फुडें हेय स्पश्ट केलां, खंयच्याय सरकाराचें उद्दिश्ट हें लोकांचें बरेंपण हेंच आसूंक जाय. लोकांचो विचार पयलीं, मागीर राज्याचो आनी उपरांत राजाचो सो क्रमय ताणें सांगला.
सुन्झु (इ.स.आ. 398 – 230 हो चीनी विचारवंत मेन्शियसाच्याच काळांतलो. ताच्या मतान मनसामदीं आशिल्ल्या मुळच्या स्वार्थी आनी वायट प्रवृत्तींचेर मात करपा खातीर सगळ्या संवसारांत एकचार पातळावंक जाय. आमचे भोंवतणी आशिल्ले सचेतन आनी अचेत सृश्टी परस मनीस श्रेश्ठ आसा, कारण रताचेकडे गिन्यान आनी न्याय आसा. समाजांत एकठांय रावपाची तांक आसा. ताणें आपल्या आनी हेरांच्या हक्कांची जाणविकाय दवरली जाल्यार हें सहज शक्य जाता. ते कातीर न्यायाची जाण आसली, म्हण्टकच खरी एकवट निर्माण जाता आनी तातुंतल्यानच एकचार सादता. समाजीक जिणेच्या यशा खातीर ताणें श्रमविभागणेचीय गरज उक्तायल्या.
ताओत्त्झे (इ.स. 365 – 427) च्या मतान मनशाक गिन्यान प्राप्त जालें म्हण्टकच तो नेम आनी कायद्याचे भाशेंत उलोवंक लागता. ताच्या मतान हांगाच खरो धोको आसा. जें सरकार जनतेचे जिणेंत उण्यांत उणो हस्तक्षेप करता तें सगळ्यांत बरें सरकार. ताच्या मतान सैमांत सगळें थंडसाणेन चलिल्लें आसा. मनशान तेचप्रमाण चलूंक जाय. सैमाच्या नेमा प्रमाण कागाळी करिनासतना वागपांत मनशाचें कल्याण आसा. पूण ताओची ही विचारसरणी चिनी लोकांमदीं तितलीशी तिगली ना, पूण तातूंत सांगिल्ले सर्वसंगपरित्यागाचे विचार चीनांत प्रसुत जाले. ताओ विचारसरणेंतल्यान व्यक्तिवाद, नास्तिकवाद, अराज्यवाद आनी सैमीकवाद अशे चार पंर् निर्माण जाले.
उपरांतच्या काळांत चीन राजकीय विचारसरणेंत नियमवाद बरोच मुखार आयलो आनी ताची सुरवात व्कानचुँग (इ.स.प. 708 – 743) आनी झेनचँन (इ.स.प 543 – 522) हांच्या काळांत जाल्ली.
ह्या नियमवाद्याच्या मतान शासनसंस्था अस्तित्वांत येवचे आदीं मनशामनशांमदीं जनावरांची वागणूक आशिल्ली. बळिश्ट लोक समाजांतल्या गरीब लोकांचो छळ करताले. उपरांत समाजांतल्या विचारवतांनी एकठांय येवन आपल्या संयुक्त यत्नांनी तांचो छळ बंद केलो. कायदे करपांत आयले आनी तांकां फाव तो पाळो दिता काय ना हें पळोवपाक खास नोकर वर्ग दवरपांत आयलो. उपरांत तांच्या नियंत्रणा खातीर एक केंद्रिय नियंत्रक सत्ता निर्माण करपांत आयली आनी अशे तरेन राजा ही संस्था अस्तित्वांत आयली.
सुरवेच्या काळांत रगताचें नातें आशिल्ल्यान पंगडा पुरती सुवेवस्था मर्यादीत आशिल्ली. समाजाचो जसो जसो विकास जायत गेलो तसो राज्यकारभार घुस्पागोंधळाचो जालो आनी अशा समाजाचें फुडारपन करपा खातीर कांय खास गुणांची गरज भासुंक लागली. ताका लागून फुडारपणाचे खास गूण आशिल्ल्या मनशाकडेनच सरकाराचीं सुत्रां गेलीं. समाज जसो जसो प्रगत जायत गेलो तशें तशें शासनसंस्थेचे अधिकारय कायद्यान थरोवपांत आयले.
प्रदीप म्हस्के
कों. वि. सं. मं.
राज्याभिशेकः राजघराण्यांतल्या राज्याच्या वारसाक राजपदाचो अधिकार प्राप्त जावपाक गरजेचो असो एक धर्मीक विधी. अभिशेक ह्या संस्कृत उतराचो ‘शिंपडप’ असो अर्थ जाता. राजाक राजपादाचो अधिकार दिवपी विधींमदीं ताच्या माथ्यार पवित्र उदकाचो शिंताडो घालप हो एक म्हत्वाचो विधी आसता. संवसारांतल्या विंगड विंगड समाजांत खूब पुर्विल्ल्या काळारसावन ही चाल सुरू आसा.
राज्याभिशेकाची प्रथा भारतांत वेद काळांत सुरू जाली, अशें ऋग्वेदांतल्या कांय ऋचांतवयल्यान समजता. वेदकाळांत सादो आशिल्लो हो राज्याभिशेकाचो विधी ‘ब्राह्मण’ काळांत बरोच गुंतागुंतीचो जालो. ऐतरेय ब्राह्मणाच्या मतान देवान जैत हातासपा खातीर इंद्राची राजा म्हणून वेंचणूक केली आनी ताका राज्याभिशेक केलो. हाकाच
