Centona/Dialugu

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search

DIALUGU[edit]

DIALUGU TRA L'AUTURI
E LU SO' LIBRU,
A USU DI PREFAZIONI
L'AUTURI
– Centona, si lu munnu allittricutu,
scienti e varvasapiu arruccatu,
doppu tant'anni ch'ha' jutu e vinutu,
ancora, chi ci si' nun s'ha' addunatu,
signu c'ha' jutu sempri senza 'ndrizzu,
ca 'n'ha' saputu fari pruulazzu,
ca si' comu un cagnolu appagnatizzu
chi 'un'avi rastu e nun cunchiudi un lazzu!...
CENTONA
– Mi fa' ridiri propriu di gran vogghia,
caru Auturi, ju sugnu 'na figghia
ca fu misa a lu munnu senza dogghia
e abbannunata a unni pigghia pigghia... –
Nè circu, nè tiranti, nè 'nfascianna,
nè vattïu, nè baria, nè minna...;
chi nni voi di mia, matri tiranna,
si non m'ha carculatu, omu di pinna?
Siddu vulevi chissu, caru Auturi,
di 'n'autra manera avevi a fari:
appena ti sintevi li duluri,
cúrriri supra l'àstricu e gridari:
"Ajutu!... Ajutu!... Staiu parturennu!
Mi servi la mammana!... A cu' ci mannu?...
Signuri mei, sa chi staiu facennu?!....
Curriti tutti a mia, m'arraccumannu!..."
E poi fáriti vidiri sudatu.....,
all'occhi toi stissi ammaluccutu
ppi 'ssu purtentu c'avi sbrucculatu,
ccu tanti sforzi e ccu duluri acutu...
Doppu pagari dui, tri tamburina
e fari vannïari ca Centona
era 'na maravigghia, 'na rigina,
'na santa spiccicata di la cona!...
Avissi vistu si curria la baria,
quantu patrozzi ccu tantu di boria,
quantu muschittarii 'ntrunari l'aria,
quantu campani sfirràrisi a gloria!...
Inveci..... E chi vo' diri ca pri chissu
la genti bona m'ha mannatu a spassu?
Non haiu fattu carrera lu stissu,
di jornu in jornu allungannu lu passu?
Non c'è paisi unn'è sicilianeddu
ca non nn'ha' vistu 'nsemi, a fari sbaddu,
fussi ccu la scuzzetta o lu cappeddu,
omu di chiurma, capumastru o baddu.
L'haju junciutu a terri furisteri,
unni travagghia e unni sta a pinari,
e s'è surdatu dintra li trinceri
quannu m'incontra non mi sa' lassari!...
Pirchì dici ca ju, ccu 'sta parrata
ci portu oduri di fastuca e 'ntrita,
di ficudinnia di la sipalata,
di nipitedda e zagara ciurita.
Li parenti, li ziti, li muggheri,
lu mari virdi e chinu di muciari,
l'Etna, Munti Russu, Mumpileri,
lu nostru celu di li notti chiari.....
Li passioni, ci portu – dici – tanti,
c'avemu chiusi 'ntra lu cori ardenti,
lu cori nostru ca 'n'è mai fistanti
pirchì si cutiggia cuntinuamenti.....
. . . . . . . . . . . . .
E ppi una comu mia, misa a la Rota,
dicu, non basta, matri scialarata,
chi lu munnu firríu senza pilota
e senz'arti ti vuscu simanata?
L'AUTURI
Centona mia, pirduna, su' pintutu
parravi ccu lu senziu malatu;
chiddu chi tu mi duni ogni minutu
vali chiù di qualunchi Cumparatu.
Tu mi fa riturnari a li vint'anni,
tuttu 'mmizzìgghi e tuttu cumpunenni,
dintra di tia ci trovu, nichi e granni,
chiddi chi chianciu a lacrimi pirenni!...
Ti leggiu e li ritrovu vivi e forti,
tutti li cosi ca pirdivi in parti,
tutti li cari mei ca sunnu morti,
tutta la fidi ca mittì 'ntra l'Arti...
Me' Patri, me' Matruzza, amuri santu,
me' Frati Giuliu, ca valia ppi centu,
cori malatu e cori senza scantu,
cumpagnu fidu, di ogni mumentu!...
L'amici, li cumpagni chiù fidati,
o morti, o 'ntra lu munnu straburuti.....
Catania, li so' chiazzi, li so' strati.....
l'occhi di li so donni non tingiuti!
La festa di Sant'Aita a Frivaru,
cantanti, 'ntupateddi, nuciddara.....
Natali, ccu li botti di murtaru,
ccu li nuveni e li ciaramiddara!...
E la Villa Bellini, 'ntra la stati,
ccu lu passiggiu di tutti li ziti,
cu' tristi, cu' fistanti, cu' 'ncagnati,
cu' 'ncunnatizzi e cu' tutti puliti!...
La scola di l'abballu e la dispira
di li pueti ppi la putiara,
chiddu ca vinni càlia a la sira,
li friituri e li cacucciulara.
L'acqua di Paternò, frisca e annivata,
lu scialacori, duru e ammanticatu,
li Cuntastorii sutta la scarpata
e li Baracchi a lu Signuri Asciatu!...
Li vamparigghi di l'Ascinzioni,
la scerra forti ca finisci beni,
li curtigghiara ca fannu quistioni
senza ca nuddu li sparti o li teni...
. . . . . . . . . . . . .
Va, va Centona, torna nni Giannotta,
iddu ti fici la prima faretta,
fatti fari 'na bella riringotta
e torna ppi lu munnu, senza fretta.
Non c'è bisognu ca ti fai 'na meta;
finu a quannu tu lassi ppi la strata
'ss'oduri di Sicilia 'ncueta,
la to' carrera è sempri assicurata.

Note. – Allittricutu (letterato) – Varvasapiu (sputa sentenze) – C'ai jutu (che sei andata) – Nun s'ha' addunatu (non s'è accorto) – Far pruulazzu (sollevar polvere, far rumore) – Appagnatizzu (ombrato, timido) – Rastu (fiuto) – Vogghia (voglia) – Dogghia (doglia) – Unni (dove) – Tiranti (bretelle) – Vattiu (battesimo) – Minna (poppa) – Di mia (da me) – Siddu (se) – Astricu (terrazzo) – Mammana (levatrice) – Ammaluccutu (sgomento, smellonito) – Sbrucculatu (scodellato) – Vannïari (bandire) – Cona (icona) – Curria (correva) – Patrozzi (Padrini) – Pri chissu (per questo) – Fari sbaddu (stare allegri, darsi buon tempo) – Scuzzetta (berretto) – Baddu (capoccia) – Junciutu (raggiunto) – Travagghia, da travagghiari (lavorare) – Fastuca (la pianta del pistacchio) – 'Ntrita (le mandorle secche e monde) – Sipalata (siepe di fichidindia) – Nipitedda (nepitella, melissa nepeta) – Ziti (fidanzate–ti) – Muciari (sorta di barche piatte, per uso delle tonnare) – Si cutiggía (si crocifigge, si tortura fino alla disperazione) – Misa (posta, messa) – Scialarata (scellerata) – Firriu (giro) – Ti vuscu (ti guadagnu) – Senziu (i sensi, l'intelletto) – Chiddu (quello) – 'Mmizzìgghi (vezzi moine) – Cumpunenni (prepotenze, imposizioni) – Nichi (piccoli) – Chianciu (piango) – Valìa (valeva) – Senza scantu (senza paura. – Questo fratello prediletto dell'Autore, volontario di guerra dei primissimi, cadde eroicamente a Castelnuovo sul Carso, nel 1915, alla testa della Compagnia che guidava all'assalto) – Straburuti (dispersi) – Tinciuti (tinti) – 'Ntupateddi (donne velate e nascoste in bizzarri mantelli detti tonti, il cui incognito era tenuto sacro da tutti e che venivan fuori in certe serate di festa a far graziosi scherzi ai congiunti e agli amici che incontravano per via. – La singolare usanza ora è del tutto scomparsa) – Nuciddara (venditori di nocciuole) – Botti di murtaru (mortaretti) – Ciaramiddara (suonatori di cornamusa o ciaramedda) – 'Ncagnati (imbronciati) – 'Ncunnatizzi, 'ncunnati (goffi, ineleganti) – Dispira (corruzione di disfida, o sfida) – Putiàra (ostessa) – Ca vinni (che vende) – Càlia (ceci abbrustoliti) – Friituri (friggitori) – Cacucciulara (venditori di carciofi spinosi, lessati) – Acqua di Paternò (famosa acqua effervescente, diuretica alcalina, che viene da Paternò e con un po' di succo di limone diventa una bibita gustosissima) – Scialacori (di gelato) – Li Baracchi (diconsi a Catania gli stabilimenti balneari in legno) – Lu Signuri Asciatu (il Signore Ritrovato, famosa località di spiaggia) – Vamparigghi (fuochi) – Scerra (zuffa) – Curtigghiara (donne di bassa condizione, ciane, pettegole) – Li sparti (le divide) – Faretta (sottana, veste) – 'Ncueta (irrequieta).