Cappiddazzu paga tuttu/Atto III

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search

ATTO TERZO[edit]

SCENA I.

D. Nzulu, Donna Prazzita, Rachilina, Tidda, D. Liddu, D. Nittu, D. Iacu, D. Gasparinu e Brasi.

(_scena di movimento tra tutti, intanto a fare gli ultimi apprestamenti per la solenne festa dell'arrivo dell'Americano, D. Nzulu, aiutato da D. Liddu, D. Iacu e D. Nittu, finisce d'addobbare una specie di palcoscenico, che è un'alta predella, in fondo alla scena, nell'arcata di centro; dietro una tenda, in fondo, si aprirà un uscio; un altro dietro una tenda, a destra, e una finestra si scoprirà dietro la tenda di sinistra. Donna Tidda traversa la scena recando un gran vaso di fiori. Donna Prazzita e Rachelina vengono subito dopo con trionfi di frutta_).


BRASI

(_segue portando un festone di fronde d'edera intrecciato con fiori_)--E chi è, scursuni? Unni va, chistu?

D. LIDDU

Non ci pinsari, babbu... Portalu ddà banna, ca poi cci pensu iu...

TIDDA

Ma chi è 'sta stola? Unn'è ca l'aviti a cumminari?

DONNA PRAZZITA

E chisti, unni l'avemu a mettiri, D. Liddu?

D. LIDDU

Pusatili unni vi veni prima... Lassatinni finiri cca! È bonu accussì, don Nzulu? (_le donne escono per rientrare poco dopo_).

D. NZULU

(_che s'è tolto la giacca e sta aggiustando le tende del piccolo palcoscenico_)--Bonu, bonu, sì... Eccu, tiràti n'autru pocu di ddocu... Cu' m' 'a duna una spingula?

D. NITTU

Iu... alla cca!

D. IACU

Si capisci, si non siti attaccata vui cu 'i spinguli!

D. GASPARINU

E allura... iu ca portu spinguli macari?!

D. NZULU

Lassatilu iri 'ssu discursu d' 'i spinguli! Calati, calati, don Iacu... unni stati guardannu?

D. IACU

Ca guardava a D. Nittu, ca cu ddi pusa avi un traficu!... E non m'haiu pututu pirsuadiri si avi 'i pusa e non avi cammisa!

D. NITTU

Spiritoso! Spiritoso, D. Iacu!

D. GASPARINU

Si... bella liscimoria!

D. NZULU

(_vedendo che D. Iacu s'inalbera_)--Signuri mei, oh! non facemu quistioni, comu finiu?... Mi staiu facennu 'u cori tantu, a vidirivi accussì tutti belli d'accordu! Lassatimi finiri cca!

TIDDA

Ma chi è ca cumminastivu ddocu? 'U sapiti ca mi pari un palcuscenicu?

D. NZULU

Ha fattu 'sta scuperta! Biniditta Santa Lucia ca ti desi 'sta bella vista!

DONNA PRAZZITA

Ah, pi daveru palcuscenicu è?

RACHILINA

Vih! Che bellu! E cu' cci ha a rapprisintari?

D. NZULU

Ca tutti nuautri! (_sorpresa generale e movimento di curiosità_).

TUTTI

Chi? Comu? Avemu a rapprisintari? E chi avemu a rapprisintari?

D. GASPARINU

Iu... non rapprisentu nenti... e non vogghiu sapiri 'sti storii!

D. NZULU

Tutti! tutti! Avemu a fari 'na festa all'ingranni! Ricivimenti... pranzu... e macari teatru... O' pranzu cci aviti pinsatu vuautri, e iu mi vosi riurdari di li tempi antichi...

D. NITTU

E nuautri chi sapemu rapprisintari, signur D. Nzulu?

D. NZULU

E non cci sugnu iu? Vi 'nsignu 'i parti a tutti! Accussì, a suggettu!... Haiu pinsatu macari a commedia c'avemu a fari davanti a Paulinu... E ora, lestu lestu, vi fazzu a prova generali... 'I robbi su' cca!

TUTTI

Quali robi?

D. NZULU

'I vostri!

TUTTI

Ah, 'i purtaru? Cca su'? Quannu 'i purtaru?

D. NZULU

'I purtaru! 'i purtaru! Avi tantu!

TIDDA

Ah... chisti eranu 'i robbi, ca nni facistivu pigghiari 'a misura?

D. NZULU

Ca chissi! chissi!

RACHILINA

E comu, accussì senza pruvarli, si nni stannu boni o si non nni stannu boni....

D. NZULU

Si.... teni a cura! senza mai ti stannu tanticchiedda cchiù larghi o cchiù longhi! Robbi di commedia su'!

D. GASPARINU

A mia non m'ha pigghiatu 'a misura nuddu, e ddocu supra mascaratu non ci acchianu!

D. LIDDU

(_sorridendo con compiacenza_)--A sapillu prima, Don Nzulu.... si puteva cumminari d'accordu 'na cosa graziusa..... Filodrammiticu sugnu.

D. NZULU

Non dubitati ca graziusa.... graziusa sarà.... Ora 'u viditi! A unu a unu vi fazzu 'a parti di tutti! Vi mettu comu un specchiu davanti!

RACHILINA

Macari chidda d' 'i fimmini?

D. NZULU

Si capisci! E cu 'i robbi d'ognunu!

TIDDA

Vih! Ca bellu aviti a pariri vistutu fimmina! Non cci iucamu, signuri mei, ca chistu l'opiranti fici all'America!

DONNA PRAZZITA

'U sapiti, ca è cosa d'arridiri?

D. NZULU

E comu d'arridiri! Ora vedrete! Assittativi a giru e permettiti ca cuminciu! (_stando sempre sul piccolo palcoscenico, chiude all'interno il velario, nascondendosi a tutti_).

RACHILINA

Oh ch'è bella! Non mi pari l'ura di vidillu cu 'i robbi d' 'a me' parti! Ma... sa chi parti haiu a fari?

TIDDA

E iu, cu chiddi d' 'a mia! a me' parti, parti di sconzu avi ad essiri!

D. IACU

E figuramunni c'avi a pariri bellu vistutu di Donna Prazzita!

DONNA PRAZZITA

Iu dicu c'hâ a pàriri cchiù bellu vistutu di vui! Quannu mai, puteuru parrari d' 'a parti d' 'a signura Donna Prazzita!

D. GASPARINU

Vogghiu vidiri si finisci bona.... ca non mi pari!....

D. NZULU

(_di dietro la tenda_)--Signuri mei, circati di starivi muti, pirchì, si no, non isa 'u sipariu!

BRASI

Silenziu! (_e batte le mani allegrissimo_).

TIDDA

Vih! ch'è cuntentu chistu!

D. NZULU

(_c. s._)--Pirchì non sapi ca cc'è 'a parti priparata macari pi iddu!

BRASI

(_contento_)--Macari pi mia?!

D. NZULU

(_c. s._)--Pi tutti! Pi tutti!

D. GASPARINU

E torna, parrinu e sciuscia!... L'irritazioni pi forza mi volunu fari pigghiari!....

D. IACU

(_guardando D. Gasparino con un largo sorriso, non perfettamente convinto_)--Mi dici 'a testa ca finisci a opira 'e pupi!....

BRASI

A cugghiuta ti vogghiu!

D. NZULU

Attenti, che comincia!

TUTTI

Silenziu!.... (_accomodano le sedie e attendono con gli occhi al palco_).

D. NZULU

Unu.... dui..... e tri! (_Tira la tenda-sipario e scopre la scena_).

TUTTI

Vih! Bellu! Chic! E d'unni spuntaru 'sti porti? Uh, cc'è 'a finestra macari!... Un teatrinu perfettu! Lassati fari a iddu! Silenziu!.... Signuri mei, silenziu, annunca non nesci!


LA COMMEDIA

(_la piccola scena rappresenta una stanzetta di passaggio, con finestra sul lato destro, comune in fondo con tenda e uscio sulla sinistra che dà nell'appartamento_).


SCENA I.

_appare_: La vecchia di l'acitu.

(_entra in iscena con il fiasco dell'aceto sotto il braccio e beve con soddisfazione_).


RACHILINA

Uh! e cu' è 'ssa vecchia? Che laria!

TIDDA

Chissa 'a vecchia di l'acitu è!

DONNA PRAZZITA

Allu dda, l'avi scrittu 'nt' 'o ciascu!

TIDDA

E comu s'appana!

D. LIDDU

(_vedendo che la vecchia smette di bere_)--Zittitivi, ca sta parrannu! Sintemu chi dici!

LA VECCHIA

(_con l'occhio maliziosamente arguto_)--Bonu! bonu! di li setti latri.... E assai nn'haiu bisognu! (_al fiasco_)--Tu ha' a travagghiari oggi! (_si fa presso l'uscio di sinistra, e con voce dolce, nascondendo il fiasco sotto la pellegrina_)--Tinnirina, 'a soru! Oh Diu miu, sempri davanti a 'ssu specchiu!.... sempri cu 'ssa pruvuligghia 'mmanu!.... sempri ca t'alliffi e fai cannola!

TIDDA

Eh, si è donna Tinnirina! Ma sa cu' è, sa cu' è c'avi a fari 'ssa parti?

D. GASPARINU

Nni vuliti fari sentiri?

LA VECCHIA

Cu' avi a veniri, Cappiddazzu? Figghia mia, iu sugnu 'a soru granni e t'haiu a ricurdari 'u beni.... Vidi ca 'a genti po' suspittari, 'u sap'idda chi, di 'ssa troppa frequenza di 'ssu cristianu 'ncasa nostra!.... Chi? chi dici? Ma si, 'a suruzza....

TIDDA

Ah, soru cci veni?

LA VECCHIA

Si, 'u sacciu ca ti fa cunfidenzi p' 'a cucina Zi Vittula....

DONNA PRAZZITA

Zi Vittula? Ca annunca parti di mascarati sunnu!

LA VECCHIA

Ma 'a genti è maligna assai! Vo' 'ntuppatici 'a vucca! E macari idda... chi ti pari?!... Tu si' troppu bona, armuzza 'nnuccenti....

DONNA PRAZZITA

Maria, chi parra grevia chissa, cucinu! E cu' è ca po' parrari accussì?

TIDDA

Uh, cci nn'è tanti ca parranu accussì! Iu mi staiu divirtennu un munnu!

D. IACU

Ma 'nsumma, nni vuliti lassari sentiri? Vogghiu vidiri cu' è 'ssu cappiddazzu!

LA VECCHIA

Basta, 'u beni ti l'haiu avvisatu.... Fa comu cridi!... (_si reca presso la finestra e saluta_)--Oh, Zi Vittula!.... Mi pari un iaròfalu avvampatu 'ntra 'ssa finestra!.... Miatu cu' ti spusa a tia! Chi dici?... E, ti nni mancassiru!... Ca dui, li sacciu iu!... Cu' su'? Vah! finta ca non lu sai! Chiddu vagghiardu, ca si mancia l'aria.... e dd'autru distintu.... ma distintu, vah....

D. NITTU

Abbasta ca non m' 'u fa fari troppu esageratu a mia, don Nzulu!

LA VECCHIA

E anzi, non sacciu com'haiu a fari.... Tutti dui mi dissiru ca vèninu a parrarimi pi tia.... Don Peppi Nnappa e Don Cola Mecciu....

D. NITTU

Ah! sempri mascari su'!

D. IACU

Zittitivi. Sugnu curiusu di sapiri cu' è 'ssu Don Cola Mecciu!

D. LIDDU

E iu, cu' è 'ssu Peppi Nnappa!

TIDDA

(_impressionata e accigliata_)--Zittitivi, quantu sentu chi è ca dici 'ssa vecchia!

LA VECCHIA

È ca mi pari ca tu.... no?..., eh, chi voi? mi pari ca l'occhi li ittasti supra un lapuni vecchiu, ca non fussi dignu di pusarisi supra un ciuri vivu vivu e friscu friscu comu si' tu!

TIDDA

(_tra i denti come a sè stessa, guardando sottecchi Donna Prazzita_)--Accussì fu, 'nfami! (_notando che Donna Prazzita si agita un poco sulla seggiola, soggiunge subito, forte_)--Tiramu, tiramu, cucinu! Ca bona è!

LA VECCHIA

Chi? iu, figghia? E comu vegnu? (_additando verso sinistra_)--Ca chi la pozzu lassari sula?... Ah!.... mi fazzu lu stomacu fràcitu.... (_Rifà D. Tinnirina davanti lo specchio, che s'incipria, s'alliscia e si pavoneggia_)--E cu' va, e cu' veni!.... Tu aspittannu a quarcunu, allonghi lu coddu a la finestra; e cca, si fètinu tutti!... Ca si, macari iddu! macari iddu! Veni a parrari.... non sacciu di chi!.... discursi longhi!.... E l'autri, mussi di cca e mussi di ddà!.... Chi dici?... Gesù, non su' così ca si ponnu diri d' 'a finestra.... Aspetta, vegnu ddocu! Ma un muminteddu, sai? (_va via dal fondo_).

RACHILINA

(_notando la zia aggrondata e sulla brace, con un sospiro di sollievo_)--Oh e chissà si nni ju! Sa cu' è ca l'avissi a fari 'ssa parti!...

TIDDA

(_con intenzione_)--'Ssa bella parti!

DONNA PRAZZITA

Videmu tutti l'autri, prima!

LA VECCHIA

(_tra le quinte_)--Ohhh!

D. NITTU

Si zittissiru, si zittissiru, ca sta parrannu ddà arreri!

LA VECCHIA

(_c. s._)--Oh lu bellu cavallacciu! Cca pi tempu vui, oggi!.... Acchianati, acchianati ca cc'è Tinnirina!

VOCE DI D. NINNARU

(_alterato_)--Cu cui?.... cu Cappiddazzu?

LA VECCHIA

Oh, Maria Santissima, chi facci scura c'aviti!.... No, sula è pp'accomora.... Trasiti, trasiti, ca vaiu cca 'nfacci, e tornu! E chiamatila, a Tinnirina, ca vi fa cumpagnia.


SCENA II

_appare_: D. Ninnaru.


D. NINNARU

(_entrando, parlando c. s. rivolto verso l'interno_)--No, no, signura, iu cercu a vossia, e cci haiu a parrari d'idda! (_si volge verso il pubblico_).

RACHILINA

Uh, don Ninnaru è chistu! Ch'è graziusu! Ch'è eleganti!

D. IACU

(_ridendo grosso_)--Graziusu, si! Mi pari un spinnacardiddi! E chista non po' essiri parti mia!

D. NINNARU

Cca 'stu iocu ha duratu assai e divi finiri! Finu ca era Don Sucasimula, mi faceva arridiri.... Ora spuntan ssu Cappiddazzu!... Quantu nni ficimu? Unni jemu cu 'sta chitarra?... È certu ca chistu veni cca.... chi voli? Fa cridiri chi pretenni a la Zi Vittula... E allura pirchì non va nni idda, e veni cca? Chi traficu cci avi?... È certu ca Tinnirina cci arridi e lu ricivi in gran segretu (_tentennando il capo_) Vah.... vah.... vah.... vah... Chista cca, 'a vecchia, dici e non dici... ietta 'na paruledda ca percia balati.... e poi.... non sapi cchiù nenti....

TIDDA

Sperta, sperta, 'ssa vecchia!

D. NINNARU

Iu, intantu, mi sciarriu cu 'i me' parenti....

TIDDA

Mischinu!

D. NINNARU

Cca si cci divi fari nèsciri 'u maraùni! Stannu a cantari.... pirchì, si non cci vidu chiaru.... (_va per la sinistra chiamando_)--Giufà! Giufà!....

RACHILINA

Uh (_batte le mani_)--macari Giufà cc'è!

D. GASPARINU

E mi pari ca tutti Giufà sunnu ddocu a supra (_poi, vedendosi guardato da tutti, aggiunge:_)--e macari cca sutta!

D. LIDDU

Iu non cci staiu capennu nenti! Vidu ca 'ssa vecchia cu 'ssu ciascu nni sta cumminannu tanti.

D. IACU

E bella figura mi pari ca cci sta faccnnu 'ssu Don Ninnaru!

D. NITTU

Signuri mei, lassati sentiri chi discursu cci sta facennu a Giufà!

D. NINNARU

(_dall'interno_)--Giufà! Giufà!

VOCE DI GIUFÀ

(_rifacendo con lo stesso tono come a trovar la rima_)--Allu cca, allu cca! Chi cc'e' chiamari a donna Tinnirina?

D. NINNARU

No, non chiamari a nuddu: aspettu a 'sso soru, 'a vecchia di l'acitu.... Fammi passari 'nt'o salottu.


SCENA III.

_riappare_: La Vecchia di l'acitu.


RACHILINA

'N'autra vota 'a Vecchia cc'è'! Ma chi è, diavulu? comu fa a trasfurmarisi accussì!

LA VECCHIA

(_friggendo di contentezza, ricava il fiasco e ribeve a lungo, poi:_)--Forza a la machina, ca a bon puntu semu! Cci attizzai un focu di carbuni scattialoru, ca si nni sta jennu tuttu faiddi faiddi! L'abbivìru iu, 'sti buttuneddi di rosa; ma cu chistu.... cu chistu. (_fa cenno di annaffiare col fiasco dell'aceto_)--Ca chi pi daveru hannu a sbucciari belli e odurusi e hannu a 'mbriacari a 'ss'omini ca mi lassaru 'mpassulunìri 'mmezzu li spini! (_al fiasco_)--Tu si' la me' forza! (_lo bacia_)--E tu cci ha' pinsari a nun farli chiumpìri! (_appressandosi all'uscio di sinistra_)--Giufà! Giufà, unn'è D. Ninnaru? (_cava dal seno due biglietti, li esamina negli indirizzi, se li mette uno nella destra, l'altro nella sinistra, facendo cenni satanici d'intesa con se stessa; poi:_)--Ah, 'nt' 'o salottu 'u facisti trasiri? Facisti bonu! staiu vinennu! (_prima d'uscire, ribeve_).

TIDDA

Tumma! tumma fin'a la fezza! Arsalarma, chi siti chi avi!

LA VECCHIA

(_esce; poi dall'interno_)--Ah, Tinnirina, 'u lassasti 'u specchiu? Chi sintisti? Non è visita pi tia!

VOCE DI D. TINNIRINA

Non haiu 'ntisu a nuddu iu!.... Pirchì? cu' cc'è?

TIDDA

Oh chi vuci di Serafinu! 'Nnuzzintedda, n' 'o sapi cu' cc'è! Ah, chi spassu! Mi staiu scialannu!

D. LIDDU

Signurina, e nni facissi sentiri! Nui vulemu scialari macari nuautri!

LA VECCHIA

Vah, ca non lu sai? Don Ninnaru cc'è! Ma pi parrari cu mia e no cu tia!


SCENA IV.

_appare_: Donna Tinnirina.


DONNA TINNIRINA

(_appena entra si preme le mani sul seno_)--Dio, come mi palpita il cuore!

D. NITTU

Uh, splendida! Donna Tinnirina!

D. LIDDU

Pari vistuta di luna.... Ch'è bellu!

D. IACU

Ca chi bellu! A mia mi pari ca sta svinennu!

D. GASPARINU

Idda sta svinennu, e a mia mi sta vinennu!....

DONNA TINNIRINA

Hâ a parrari ccu idda? E chi cci po' diri? Aieri era tantu turbatu, comu si cci facissi umbra il mio contegno cu Cappiddazzu.... Ma 'u sapi Diu ca non cc'è nenti? Nu' 'u pozzu mannari, si si veni a sfugari lu cori cu mia pi me' cucina la Zi Vittula? E lu pozzu cumprumettiri, cuntannuci li fatti soi a tutti?.... Cc'è quarcunu ca metti mali!.... Ma cu' po' essiri? Pozzu suspittari di me' soru? lu me' stissu sangu? Saria piccatu murtali! Iu non sacciu diri di no a nuddu! Anchi Don Sucasimula, mischinu....

D. NITTU

Uh, macari Don Sucasimula cc'è!

TIDDA

Ma figuramunni quanta nn'avi appressu donna Tinnirina!

DONNA TINNIRINA

Macari iddu, aieri, era tuttu 'nfruscatu pi 'ssu va e veni di Cappiddazzu, e voli una spiegazioni.... oggi stissu. E giustu giustu appi a veniri D. Ninnaru!.... Si s'incuntranu cca, comu fazzu? (_si fa alla finestra, e subito riponendosi la mano al cuore, se ne ritrae_)--Oh Dio! ecculu cca! Mi ha fattu un cenno! (_si riaffaccia_)--No! no, D. Sucasimula! Non salite! non salite! (_Dio, com'è aggrunnatu!_).

RACHILINA

Maria, chi parti grevia ch'è chissa! E cu' l'ha a fari?

TIDDA

Ognunu a so', avi a fari! Mi pari difficili ca chissa fussi 'a mia! Sarà grevia 'a parti, ma 'a cummedia di mastru è fatta! Assai mi staiu scialannu!

DONNA PRAZZITA

Iu dicu ca tutti nn'avemu a scialari! Stamuni muti!

DONNA TINNIRINA

(_c. s._)--Non potete! non potete per ora! (_andando verso l'uscio di sinistra_)--Che contrattempo, Maria, che contrattempo (_tende l'orecchio verso l'interno_)--Dio, se esce!.... Don Ninnaru è spadaccinu... e si finisci a duellu? (_lusingata_)--Per causa mia! Ah! Al solo pensiero mi sento impazzire! (_si riaffaccia_)--Per carità, per carità, Don Sucasimula! Vengo giù io, allora! vengo giù io! (_va via; poi internamente_)--Cca, cca, venite dentro il portoncino; ma senza farvi vedere....

VOCE DI D. SUCASIMULA

Eccomi! Ma non capisco pirchì lei m'avi a parlari di nascosto... Non posso ricevere più l'onore d'acchianari in casa?

DONNA TINNIRINA

Ma no! Per carità, non dite così!

VOCE DI D. SUCASIMULA

Ma perchè queste cose segrete?

D. LIDDU

Avi ragiuni, mischinu! Unu c'aspetta cca, iddu ca s'avi a ammucciari ddà!

TIDDA

Cc'è postu pi tutti!

DONNA TINNIRINA

Oh Dio! La Zi Vittula! idda veni! idda veni! Viniti cca, viniti cca, non nni facemu a vidìri!

DONNA PRAZZITA

Ah! Eccu ca veni a Zi Vittula, ora! Ca daveru è fatta di mastru!

BRASI

A unu a unu tutti hannu a veniri!


SCENA V.

_appare_: La Zi Vittula.


DONNA PRAZZITA

Uh! eccula! eccula! E chi su' ddi cosi ca cci pènninu? Guarda... cudi di iattu su'! Maria Santissima, perfetta! perfetta! Bravu lu cucinu Nzulu! Bravu! Bravu! (_batte contentissima le mani e tutti la imitano_).

LA ZI VITTULA

(_furente, frenandosi a stento e mano mano accalorandosi fino al parossismo_)--Unn'è? unn'è 'ssa jattaredda morta; ca mi fa l'amica e la cunfidenti, ca finci d'intirissarisi pi mia e poi sutta sutta tira braci a lu so' cudduruni! Ca l'avi grossu chidda, lu cudduruni! Massaria ranni! putia cu du' porti! Di cca si trasi e di ddà si nesci! Pi non vidirinni 'nfacci unu cu 'n'autru! E si nisciu di l'autra porta, 'ssu Cappiddazzu, diciticcillu ca non mi nni 'mporta nenti! Mancu pi schifiu l'haiu! Ma iddu cca non ce' e' mettiri cchiù pedi! Pi 'mpegnu! Avi ragiuni me' cucina la Vecchia di l'acitu! Pi mia è un lapunazzu vecchiu, e sugnu iu ca lu cacciu, pi sapillu! Sciù! sciù! passi là! malanova di te' sulu! Chi si crideva ca, appena iuntu, cci avia a grapiri li vrazza a 'ssu trisoru? E quannu non cci vinni fatta, si ittò a mari vasciu, unni cci appidicava cchiù megghiu! Ma non cci hâ a ristari nni 'sta caramma! A mari largu, a mari largu s'hâ a iri a affucari! Unni cci su' li petri nivuri! Cca, nni la terra vattiata, non cci hâ a mettiri cchiù pedi, mancu mortu! Hâ a moriri, sulu comu un cani a la stranìa, vasinnò si perdi lu me' nomu! (_si precipita per l'uscio di sinistra_).

TIDDA

(_che, ascoltando, s'è tenuta a stento, fremendo d'ira e di rammarico, scoppia a questo punto in pianto violento. Tutti si alzano e le si fanno attorno_).

TUTTI

Uh! uh!.... E chi fu?.... E pirchì?.... Comu?

D. LIDDU

Signurina Tidda, e chi cc'entra?

D. NITTU

E chi s' 'a pigghia supra 'u seriu, lei? Cummedia, è?!

D. LIDDU

L'ha dittu lei stissa ca D. Nzulu è opiranti bravu!

D. IACU

E 'ssa parti veru bella la rapprisintau! cu lu sangu a l'occhi! Bravu lu signor D. Nzulu!

DONNA PRAZZITA

Ca si sapi, 'nt' e' cummedii, s'arridi e si chianci! si chianci e s'arridi! ah.... ah.... ah....

D. IACU

Vah! Battemu 'i manu tutti, e sicutamu! Ca ora nn'addivirtemu....

D. LIDDU

(_subito_)--Cu Peppi Nnappa!

D. IACU

Cu don Sucasimula!

D. GASPARINU

Abbasta ca non fa nesciri a mia, annunca a iocu di tutui finisci!

D. LIDDU

Vaia, signurina Tidda! finemula!.... Eccu, eccu.... cca cc'è don Sucasimula! Si livassi 'ssu fazzulettu di l'occhi!


SCENA VI.

_appare_: Don Sucasimula.


TUTTI

(_accolgono l'apparizione battendo le mani, per stordire e rianimare Tidda che riesce a stento a frenarsi e si forza, ora, a sorridere anche lei_)--Uh! veru D. Sucasimula è! Bellu! Perfettu! Pari pittatu!

D. SUCASIMULA

(_movendosi come una marionetta, con le braccia strette alla vita e un bastoncino orizzontalmente tra le mani, con l'aria di uomo sperduto_)--E chi sacciu!.... Cu' s'ammuccia di cca, cu' s'ammuccia di ddà!.... Mi trovu in imbarazzu perchì aspiru.... aspiru.... aspiru.... aspiru alla beltà! ma non mi vogghiu cumprometteri cu nuddu, e mancu vogghiu fabbricari a crudu.... Dici 'a genti ca caminu supra l'ova, ma iu cammino.... cammino così.... col passo chiommino, col passo chiommino.... Permesso di qui? (_s'introduce per la sinistra; poi, dall'interno_)--Mi posso introdurre?.... Disturbo? Si, sarei proprio io, don Sucasimula! Oh! La signurina Zi Vittula!! Lei qua? (_suono di campanello_).

D. LIDDU

Oh, sonanu! E cu' veni ora? Peppi Nappa?

D. NITTU

Eh, ancora nn'avi a veniri fudda! Cc'è macari don Cola Mecciu.

D. IACU

Haiu una curiusità di vidillu nt' 'a facci!

D. NITTU

(_a Tidda_)--Bravu, signurina, 'u sta vidennu? Passau! A fici ridiri 'ssu Don Sucasimula? (_altro suono di campanello_).


SCENA VII.

_appare_: Giufà.


TUTTI

Uh! Allu cca, Giufà!... Perfettu! Ca daveru un diavulu è! Chi facci di babbu! 'U saccu avi! 'u saccu! Sintemu! sintemu chi dici!

GIUFÀ

Tu pigghi di cca.... tu pigghi di ddà.... e 'u capitanu 'mmenzu sta! (_apre prima il pugno destro, poi il sinistro, e mostra nell'uno e nell'altro i due bigliettini che nella scena III s'è cavati dal seno la Vecchia di l'acitu; e poi dice furbescamente_)--Chi porti, Giufà? Tocca, tocca, e vidirà!... Ahi! chi? 'I spini hannu! E si mancianu cu l'acitu! (_esce per la comune_).

RACHILINA

Sa unni 'i porta 'ssi bigghietti?

D. LIDDU

Chissi chiddi d' 'a vecchia sunnu! Quarchi autra 'nfamità!

D. NITTU

Ma silenziu, signuri mei! Sintemu cu cu' parra!

GIUFÀ

(_dall'interno_)--Uh, guarda chi cumminazioni! Voscenza è cca, e iu cci stava vinennu a purtari un pizzinu d' 'a me' patruna!

VOCE DI PEPPI NNAPPA

A mia? Duna cca! Idda unn'è, supra?

GIUFÀ

Si, ma comu si non ci fussi....

VOCE DI PEPPI NNAPPA

Pirchì?

GIUFÀ

Avi visiti....

VOCE DI PEPPI NNAPPA

Si? ma io non sono mai di troppo.

GIUFÀ

Voscenza trasi allura, ca iu vaiu a purtari 'n'autru pizzinu!


SCENA VIII.

_appare_: Peppi Nnappa.


TUTTI

Peppi Nnappa! Peppi Nnappa! Iddu è! Ch'è ridiculu! Ch'è smafarusu! Guarda ddi càusi! Scurciatu!

PEPPI NNAPPA

(_è entrato con l'aria di un Rodomonte; mette la canna d'India sotto il braccio, s'accomoda il berretto a barca sulle ventitrè, si ravvia il ciuffo da un lato, si tira i calzoni a campana sotto l'ampia fascia frangiata, con mossa malandrinesca, poi con tono e gesti eroici_)--Leggiamo questo pezzinu! (_apre il biglietto e legge stentatamente_) «Caro D. Peppi Nnappa» (_e chiustu sugnu iu!_) «Sacciu ca siti spinnatu».... Cu' è spinnatu! Iu, spinnatu?.... «di mia cucina la Zi Vittula».... Ah! sapemunni sentiri!.... «ma 'ssu spinnu è puru d'autri, ca l'haiu sempri pi la casa». D'autri? (_si tira indietro_)--Senza mutriarinni!.... (_e si posta come per in parata, per la difesa e per l'offesa_)--Cu' cc'è ca si voli fari avanti? Ccà cc'è pettu pi tutti! (_riprende la lettura_)--«E siccomu haiu la soru schetta e la genti ca non sapi po' parrari, saria bonu ca vi facissivu avanti pi cuitari la palumma e fari fuiri lu spruveri!» (_tirando dalla fascia una enorme pistola_)--Cca semu! E a 'ssu spruveri lu 'ntacciamu 'ntra 'na porta di carrittaria!

TUTTI

Bum!!

PEPPI NNAPPA

(_al Bum del pubblico, fa un salto indietro di paura e subito si posta come sopra_) Oh, Peppi Nnappa! non nn'ammaraggiamu! Mi cummeni di fari tozzula o di non fari tozzula? Sintemu chi voli la Vecchia di l'acitu, e la còlira di la sira sarvamunnilla pi la matina. (_si tira furbescamente con l'indice la pàlpebra inferiore dell'occhio e passa di là. Scena vuota, lungo la quale si udrà tra i commenti, di cui sotto, un suono di campanello, prima delicato, poi man mano più forte, infine furioso; quindi il fracasso d'una porta atterrata_).

D. LIDDU

Malandrinu, chissu!

D. IACU

E chi avi a essiri? Malandrinu di fudda! Peppi Nnappa, e tantu basta!

D. NITTU

Sa cu' l'ha a fari 'ssa parti?

RACHILINA

Sintemu cu' veni ora, ca stannu sunannnu!

D. LIDDU

Ca don Cola Mecciu, cu l'autru pizzinu! Iu sugnu 'mprissionatu di tuttu 'ssu traficu di 'ssa Vecchia! Cci aviti capitu nenti vuautri? Cu' è? pirchì l'ha fattu?

TIDDA

(_friggendo_) Pirchì l'ha fattu? Ca pi 'nfamità, l'ha fattu! Si Capisci tantu beni!

DONNA PRAZZITA

Sintemu, sintemu finu a l'urtimu, ca cc'è unu ddocu ca sta sfasciannu 'a porta!

RACHILINA

Eh, mi pari ca 'a sfasciau.


SCENA IX.

_appare_: Don Cola Mecciu.


TUTTI

Cca è! Cca è! Madonna, ch'è arruffatu! Pari un porcuspinu! Tuttu muschi! Muzzicatu d' 'i vespi!... Eh, Don Cola Mecciu, ogni pilu cci fa 'mpacciu!

D. GASPARINU

(_riconoscendosi, balza in piedi, inalberato, e attende in procinto di lanciarsi_).

D. COLA MECCIU

Santu diascacci e diantanuni...

D. GASPARINU

(_lanciandosi davanti al palcoscenico, gestendo furiosamente_)--Chi sintiti fari, misseri e bestia?

D. COLA MECCIU

(_rifacendo tale e quale dal palcoscenico i gesti e le mosse di D. Gasparino come se fosse uno specchio davanti a lui, botta e risposta_)--Chi sintiti fari, misseri e bestia?

D. GASPARINU

'Sti scherzi iu non li supportu!

D. COLA MECCIU

(_c. s._)--'Sti scherzi iu non li supportu!

D. GASPARINU

(_volgendosi agli spettatori che ridono_)--Non divi ridiri nuddu a li me' spaddi, santu diascacci...

TUTTI

....e diantanuni.

D. COLA MECCIU

(_c. s._)--Non divi ridiri nuddu a li me' spaddi, santu diascacci....

D. GASPARINU

(_furente, leva le braccia, afferra D. Nzulu e lo strappa giù dal palcoscenico_)--Oh! Ca cu mia non si scherza!

TUTTI

(_si alzano in sobbuglio e accorrono a staccare D. Gasparino da D. Nzulu, ma sono in preda tutti a una grande eccitazione per il veleno che hanno ingozzato durante la rappresentazione, e che ora rigurgita in furiosa collera contro D. Nzulu_).

DONNA PRAZZITA

Ragiuni avi 'ssu galantomu!

D. IACU

Nn'ha misu 'ncaricatura a tutti!

D. NITTU

Chissà, accussì, chi è? Màscara ca nni metti?

D. LIDDU

Ora ho capitu! Tutta una burletta ha statu?

DONNA PRAZZITA

Burletta? Comu! una burletta? Nn'avemu cunzumatu, e ora tuttu è 'na burletta? Carta bullata curri!

D. IACU

Carta bullata? Scupittati cca currinu!

DONNA PRAZZITA

E ridi? e ridi? Taliati comu s'arricria a ridiri!

D. NZULU

(_Dominandoli_)--Ca ridu, ridu, si, pirchì vi vidu accussì 'nfuriati!

DONNA PRAZZITA

Comu? 'Nfuriati? A nuautri nn'abbrucia l'arma! Cu' è ca paga cca!

TIDDA

Già! Oh! S'ha statu 'na burletta, cu l'interessi non si cci ioca! Cu' paga?

D. NZULU

Ca si ancora non mi l'aviti fattu finiri? 'Ssu surfareddu jiri e viniri mi tirau cca sutta! Cci stava vinennu a chissu! Cci stava vinennu! Chi non l'aviti 'ntisu chi cc'è Cappiddazzu paga tuttu? (_tutti lo guardano sempre più irati, ma anche perplessi, come per dire: Che altro vuoi inventare adesso? Allora egli li guarda fiso un po' tutti con aria da dominatore, sicuro del fatto e come nauseato del loro contegno, aggiunge_) E ddà banna è!

TUTTI

(_restano dapprima come allibiti, poi fanno impeto verso il palcoscenico, gridando_)--L'americanu? Ah! Arrivau? iddu è Cappiddazzu? Unu'è? unn'è?

D. NZULU

(_parandoli tutti_)--Ohè! Fermi! Unni iti! 'Nt' 'a me' casa? Ha d'ora c'arrivau!

TIDDA

Ah! Iddu v'ha aiutatu ddà arreri!

RACHILINA

Maria, chi virgogna!

D. IACU

Ah! Appattatu allura era? Ca signuri mei, giustu è! Cu' l'ha aiutatu a vestiri e spugghiari?

D. PRAZZITA

Ca facitulu nesciri allura! Arrivati a 'stu puntu! Iu cci haiu a parrari!

TIDDA

Tutti cci avemu a parrari!

TUTTI

(_facendo impeto di nuovo_)--Tutti! tutti!

D. NZULU

(_di nuovo parandoli e dominandoli_)--Nesci quannu cci 'u dicu iu! (_poi, ottenuto il silenzio_)--E niscirà pi aggiustari li iammi a tutti, macari a chiddi chi l'hannu storti comu li cani! Non pi nenti è Cappiddazzu paga-tuttu!

TUTTI

(_si guardano, fingendo di non comprendere, poi_)--Chi divi aggiustari? Semu cca ca l'aspittamu! Facitilu nesciri! Pirchì non esci?

D. NZULU

Pirchì è vistutu! E si mi lassauru fari fin'all'urtimu, senza 'nfruscarivi tutti, nisceva a tempu e a locu! Ma n' 'o viditi ca semu d'accordu? Era cumminata tantu graziusa! 'Nt' 'a cummedia chiddu voli nesciri!... C'amu a fari? livamu manu e ognunu si nni va pi fatti so'?

DONNA PRAZZITA

Chi? comu? accussì ni nni iemu? Cca 'i cunti prima s'hannu a fari!

D. NZULU

'I cunti su' prestu fatti: cu' cchiù cci misi, cchiù cci persi! Vi pari ca picca haiu spisu iu?

DONNA PRAZZITA

E chi discursu è accussì? Chi niscistivu pazzu?

TIDDA

Vui aviti spisu? Iu m'haiu ittatu a solu! Chi daveru vulissivu fari 'na 'nfamità di chissa?

D. NZULU

Iu? Non nni fazzu 'nfamità, iu!... E tu 'u sai!... Vi dissi ca semu d'accordu ca nesci p'aggiustari tuttu--tuttu, mi capiti?--ma comu Cappiddazzu! Pirchì sulu comu Cappiddazzu po' aggiustari a tutti! Ca si duvissi nesciri cu li so' robbi e cu la so' facci, pi taluni, inveci d'aggiustarivi l'interessi, li costi vi duvria aggiustari cu un marrabbeddu tantu! (_li guarda tutti negli occhi, dominandoli, tanto che nessuno osa più parlare. Ne approfitta, e aggiunge_) Brasi, vo' pigghia 'ssi robbi! (_Brasi va e rientra poco dopo coi costumi sulle braccia_).

TUTTI

Robbi? E c'amu a fari ch' 'i robbi?

D. NZULU

Ca v'aviti a vestiri!

TUTTI

Chi? comu? nn'avemu a vestiri? chi stati dicennu?

D. NZULU

Ah, chi vuliti vidiri a iddu sulu mascaratu? Cca, o nni vistemu tutti, o nuddu! O la facemu tutta fin'all'urtimu, p'arrivari unni s'avia a arrivari, o cci calamu lu sipariu e ognunu si nni va a la so' casa!

D. GASPARINU

Iu non mi nni vaiu!

DONNA PRAZZITA

(_ingozzando il rospo a denti stretti_)--Ca quannu è accussì, videmunnilla tutta!

D. LIDDU

E videmunnilla, si! signuri mei, chi cci appizzamu? Iucata è!

D. NZULU

'I parti vi l'aiu fattu a tutti! Brasi, stenni 'ssi robbi, e ognunu si pigghia 'u so'! Don Gasparinu, viniti cu mia, ca vi dugnu chistu!

D. GASPARINU

E iu chi sugnu Don Cola Mecciu?

D. NZULU

Comu! M'aggranfastivu e mi ittastivu cca sutta pirchì vi riconuscistivu? Caminati! (_lo prende amorevolmente per il braccio, mentre lui recalcitra e se lo porta di là_).

BRASI

(_deponendo sulle spalliere delle sedie i costumi_)--Chistu è di donna Tinnirina! Chistu è di la Vecchia di l'acitu, e cca cc'è lu ciascu! Chistu è di la Zi Vittula! (_dall'altro lato_)--Ripartu masculinu! Chistu è di D. Ninnaru! Chistu di D. Sucasimula! 'St'autru di Peppi Nnappa! E chistu di Giufà, ca non lu posu pirchì è miu, ca non cc'è periculu ca sgarra nuddu!

DONNA PRAZZITA

E daveru non cc'è megghiu Giufà di tia! Pareva babbu!

D. IACU

(_si precipita sul costume di D. Ninnaru, mentre Rachelina prende quello di donna Tinnirina, e Donna Prazzita afferra quello della Zi Vittula_)--Mi dici 'a testa ca m'avi a stari strittu!

TIDDA

Unni iti cu 'u sceccu? Chi vi pigghiati chiddu d' 'a Zi Vittula?

D. NITTU

(_facendo per prendere anche il costume di D. Ninnaru_)--Dal momento che non è vostro!

DONNA PRAZZITA

Pirchì? Non è 'u miu?

D. LIDDU

(_strappando ai due contendenti il costume di D. Ninnaru_)--Vah, livativi! Circativi 'u vostru! (_lo porta via, seguito dai due che protestano a soggetto_).

TIDDA

Allura iu chi sugnu 'a Vecchia di l'acitu? (_le strappa l'abito della Zi Vittula e le porge il fiasco_)--Va 'mpunitivi 'ssu ciascu! (_e va via appresso a Rachelina_).

BRASI

Varda ch'è bella ca nuddu si voli pigghiari 'u so' vistitu, va circannu chiddu di l'autri?

DONNA PRAZZITA

(_tornando a ingozzare_)--E va beni! Finzioni è! È bonu 'u so'! tuttu cudi di iattu (_via_).

D. NITTU

(_torna sconsolato e va a prendere il costume di Peppi Nnappa, lo osserva e riflette_)--Mah! Forse perchè sostengo le mie idee, e poi sono un poco prudente e mi tiro indietro, mi ha voluto raffigurare di Peppi Nnappa.

D. IACU

(_sopravvenendo_)--Chi? Chi faciti? E chi sugnu allura ddu smiciaciatu di D. Sucasimula? Va, dati cca, e pigghiativi 'u vostru!

D. NITTU

(_come per vendicarsi, cedendo il vestito_)--Ah, si allura è lei Peppi Nnappa.... (_via con D. Iacu, ciascuno col suo costume_).

BRASI

(_solo, vestendosi_)--Chiddi si vestunu ddà.... l'autri, ddà banna.... Eh già!.... si vergognanu!.... Iu vurria sapiri si è pi chiddu chi portanu di sutta, o pi chiddu ca s'hannu a mettiri di supra! Iu non mi vergognu... e mi vestu cca, ca non cc'è nuddu!.... 'U saccu è cca, chinu di cacocciuli spina.... e comu hannu punciutu! e ancora bonu tuttu s'avi a sbacantari! Avvisamu lu sonu, ora! (_monta sul piccolo palcoscenico e parlando verso l'interno_)--Maestru! professuri! Tinemunni pronti, ca ura è!

D. NZULU

(_dall'interno_)--Brasi! Brasi!

BRASI

Non cc'è Brasi!

D. NZULU

(_ridendo_)--Ca cu' cc'è?

BRASI

Giufà! S'allistissi, ca pronti semu!

D. NZULU

Ah, bravu! Chiamali allura!

BRASI

(_chiamando a voce alta_)--Signor Don Ninnaru! Donna Tinnirina! Don Peppi Nnappa! Don Sucasimula! Zi Vittula! La Vecchia di l'acitu! Don Cola Mecciu! Niscemu! niscemu! Ca Cappiddazzu prontu è! (_vengono fuori tutti dai varii usci vestiti coi loro costumi, e subito dopo rientrano dal fondo Don Gasparinu e Don Nzulu, vestiti da Don Cola Mecciu e da Cappiddazzu paga-tuttu_).

D. NZULU

Oh (_con le mani in alto, salutando magnificamente_) Quanta bella cumpagnia di dame e cavalieri! quanto onore nella mia casa! (_tutti restano interdetti, confusi, costernati_).

DONNA PRAZZITA

E cu' siti vui, Cappiddazzu?

TIDDA

E 'u cucinu americanu?

D. NZULU

Ecculu cca! Cappiddazzu paga tuttu!

TUTTI

Vui? Comu, vui? Vah! c'ancora 'u scherzu cuntinua? E chi aviti 'ntisu fari? Ma chisti su' daveru cosi di vastunati!

DONNA PRAZZITA

E cu' è ca paga? Vui âti a pagari?

TIDDA

A chi pi daveru finu e' scupittati 'u vuliti purtari 'ssu scherzu?

D. IACU

Ca 'st'americanu allura ca duvia arrivari tuttu un truccu ha statu?

D. NZULU

Truccu? Avi vint'anni c'arrivau e picciuli nni purtau e purtau lu cori chinu d'amuri e di disiu di la famigghia; ma nuddu lu vosi cridiri! e chiddi ca lu vittiru turnari modestu comu partiu, mancu lu guardaru 'nfacci; e l'autri a cui si avvicinau cu cunfidenza e cu amuri, lu 'ntussicaru e tutti lu lassaru a l'agnuni pi tant'anni! Appi a 'nvintari a 'n'autru americanu comu non sappi essiri iddu, ca avirria sbrizziatu dinari di cca e di ddà, cu 'ssu Cappiddazzu ranni, pi aviri la casa china di parenti e d'amici! V'haiu vulutu fari vidiri cu' siti! Iti, viniti, vi 'mpupati, vi canciati, criditi di essiri cu' sa chi, e siti sempri chiddi! sempri li stissi tipi di la nostra razza: la Vecchia di l'acitu... la Zi Vittula... Peppi Nnappa... Don Ninnaru... donna Tinnirina... Don Cola Mecciu... Don Sucasimula... e Giufà! E cca vulia arrivari! A dirivillu 'nfacci vistuti d'accussì! ora ca non cc'è cchiù rimediu! (_notando un movimento di ribellione, alza la voce per dominarli_)--'I ricchizzi di l'americanu accussì assai non cci su'; ma ci nn'è, pi grazia di Diu, ci nn'è! Vi l'avia a lassari a la me' morti; ma siccomu sacciu ca non po' essiri lontana, 'sta surprisa pi tutti vi la vosi fari ora, passannumi puru iu 'stu picculu piaciri di farivi sapiri ca v'haiu cunusciutu. Rachilina avrà la megghiu doti d' 'u paisi; vi putiti fari avanti, Don Liddu, non cc'è cchiù 'ntoppu pi 'i vostri parenti! (_Don Liddu va a stringergli la mano, commosso e corre da Rachelina, che anche lei prende la mano dello zio e gliela bacia, allora lui si volge verso don Nittu, rimasto avvilito_)--Vui, pacenza, D. Nittu! Ristati cu mia, c'haiu bisognu di vui: avemu a scriviri tanti cosi!... A me' cucina Tidda, a facemu stari bella commoda 'nta ddà reggia di casa ca misi, e siccomu a stari suli non è bonu mancu 'mparadisu, Don Gasparinu... vi diciditi finalmenti?...

D. GASPARINU

Si non m'avissi pigghiatu di punta, avi un seculu ca sugnu decisu!

D. NZULU

(_prendendo le mani a entrambi e unendole, e poi voltandosi verso don Iacu che lo guarda in cagnesco_)--Pacenza macari vui, Don Iacu, ristati cu mia ca sugnu debuli e haiu bisognu di spadda forti.

BRASI

(_battendo le mani_)--Beni! Bravu! (_applaudono anche Rachelina, D. Liddu, don Nittu, don Gasparinu_).

DONNA PRAZZITA

E ora ca vi pigghiastivu 'ssu piaciri a modu vostru nni putemu spugghiari?

D. NZULU

Ah no! Mentri cci sugnu mastru di cappella, facitimilla fari tutta! V'haiu fattu ballari senza sonu, ora, accussì vistuti comu semu, avemu a ballari tutti cu lu sonu! Giufà, dicci a 'u maestru c'attacca.

BRASI

(_c. s._)--Musica, maestru!

RACHILINA

Uh! macari 'u sonu cc'era priparatu! (_si sente dall'interno l'orchestrina che intona un balletto antico in tempo di tarantella_).

D. NZULU

E iu ballu cu vui, cucina Prazzita: senza rancuri! (_le maschere cominciano a muoversi, seguendo il tempo del ballabile_).


SIPARIO.