ა - ოთარ ქაჯაია "მარგალურ–ქორთული ლექსიკონი"
| მარგალურ–ქორთული ლექსიკონი by |
| ოთარ ქაჯაია "მეგრულ-ქართული ლექსიკონი" 2001წ. ტ.I ხ.161-208 |
ა1- ჩვენებ. ნაწილაკი აი; აგერ//აჰა. ა, პატონი, ჭკუა უღუნ-და, ათეს აღვენუუ: ი. ყიფშ., გვ. 4 -- აი, ბატონო, ჭკუა თუ აქვს, ამას ექნება. ა ხორცი, ა ჸვალი, ა ჭკიდი, დოხოდი დო ჭკომი! -- აგერ (//აი) ხორცი, აგერ ყველი, აგერ მჭადი, დაჯექი და ჭამე!
ა2- შორსდ. აჰა. ა, თქვათ მეზოჯუნთო? -- აჰა, თქვენც მიბრძანდებით?
ა3 -მარტივი ზმნისწინი (იშვიათად იხმარება): ა -ხვადუუ შეხვდება; ა -ჸუნუუ წაჰყვება.
ა4 -სხვათა სიტყვის ნაწილაკი, აღნიშნავს მესამე პირის ნათქვამს, ქართული ო'ს ბადალია: დოკვათი-ა ბრელი-ა ჯალეფი-ა - - დაჭერიო ბევრიო ხეებიო. ა'ს ზოგჯერ ე ენაცვლება: მორთი-ა//მორთი-ე, მიწიი-ა-ნი //მიწიი-ე-ნი, ქომობრთი-ა -- მოდიო, რომ მითხარიო, მოვედიო. ა, ე, ო ხმოვნებზე ფუძედამთავრებულთან წინ ჩაერთვის ვ: მა-ვ-ა მეო; შხვა-ვ-ა სხვაო; ბამბე-ვ-ა ბამბაო; ოზე-ვ-ა ეზოო; თხოლო-ვ-ა თხლეო; კოტო-ვ-ა ქოთანიო...
ა5 -კავშირებითი მწკრივის მაწარმოებელი სუფიქსი: ჭარუნდ-ა-ს წერდეს; დოჭარუნდ-ა-ს დაწერდეს; დო-ჭარ-ა-ს დაწეროს; დოუჭარუდ-ა-ს დაეწეროს; ნოჭარუედ-ა-ს {და}წერდეს თურმე.
ა6- საწყისის მაწარმოებელი სუფიქსი: ჭარუ-ა წერა; ბირ-ა მღერა, სიმღერა; გურაფ-ა სწავლა...
ა7 -1. მაწარმოებელი კნინობითი სახელებისა (იშვიათად): ბოშ-ა (შდრ. ბოში) ვაჟა (საკუთ. სახელი); კოჩ-ა (შდრ. კოჩი) კაცა (საკუთ. სახელი). იხ. ია. 2. რაიმე თვისების მქონეობის ან მსგავსების მაჩვენებლი: ქორაგიდ-ა მუცელი გიდელს რომ მიუგავს, მუცელგაბერილი; თუმაქუჩურუ-ა თმახუჭუჭა; თოლიგვირ-ა დიდი და ლამაზთვალა. ჸუჯ-ა (ღ ჸუჯამი) ყურიანი; ჩხვინჯ-ა ცხვირა.
აა- 1. ჩვენებ. ნაწილაკი აი, აგერ. აავა, დო მუში ოში მანათი ქაწუკვაზინუუ: მ. ხუბ., გვ. 237 -- აიო, და მისი ასი მანეთი წინდაუდო (დაუსკუპა). აა, ოკო ოჭოფას ტორონჯინი... მ. ხუბ., გვ. 130 -- აგერ რომ უნდა დაიჭიროს მტრედი... 2. შორსდ.მისალმებისას გამოწვეული სიამოვნების ან გაოცების გამოსათქმელად. აა! თენა თქვა ზოჯუნთო? -- აა, ეს თქვენ ბრძანდებით?
აატ!- შორსდ. იხ. ჰაატ!
აბა -ნაწილაკი, ქართული აბა-ს ბადალი, აღნიშნავს: 1. მოწოდება-წაქეზებას: აბა სი დო აბა მავა: მ. ხუბ., 12 -- აბა შენ დააბა მეო. აბა, სი გიჩქუ: მ. ხუბ., 9 -- აბა, შენ იცი. 2. კითხვას: კუში სქუა კუ იჸიი..., აბა, მორო, მუ იჸიი? -- კუს შვილი კუიქნება..., აბა, სხვა რა იქნება? 3. დამუქრებას: აბა, ჯგირი დიამუშიში სქუა რე დო ვაურს ჸვანაშა! -- აბა, კარგიდედამისის შვილია და არ წავა ყანაში! 4. დასტურს: აბა! ეჭყორდ კოჩქუ, ართი სქუა ჸუნდუ დო დოუღურუ! -- აბა!ამოწყდა კაცი, ერთი შვილი (იგულისხმება ვაჟიშვილი) ჰყავდა და მოუკვდა. 5. დანანებას: ბრელი ვეხვეწი, მარა, აბა,საქმე გაფუნო დალური, ვაგამკეთუ -- ბევრი ვეხვეწე, მაგრამ, აბა, საქმე გაქვს შემოლეული, არ გამიკეთა. იხ. დაბა.
აბაბარა (აბაბარას) -სიყვითლის სენი, -- გვინი. შდრ. აფხაზ. აბაბარა (პ. ჭარ.)
აბაზ-ი (აბაზის)- ოცი კაპიკი, -- აბაზი. ართი აბაზის ქოგაჩუქენქ -- ერთ აბაზს გაჩუქებ.
აბან-ი (აბანს)- ადგილი. ათე აბანს -- ამ ადგილას. იხ. აკანი, არდგილი. შდრ. შქა-აბანი.
აბანა (აბანას)- აბანო; სამკურნალო წყალი. ქიმერთეს აბანაშა ძღაბი დო ბერქ: მ. ხუბ., 74 -- მივიდნენ აბანოში გოგო დაბერი. ნოქალაქიში აბანაშა გილურს -- ნოქალაქევის აბანოში დადის. ქუჩა აბანათ: უჩა აბანათ ქიგიოჭუუნი თაქ! -- შავ აბანოდ დაწვას აქ! (წყევლაა). იხ. ბონუა.
აბანუა (აბანუას)- სახელი აბანენს ზმნისა -- აბანოში ბანაობა მკურნალობის მიზნით. გაზარხულს მიდაბრთათ წყარტიბუშადო ჯგირო ქიავბანუათ -- გაზაფხულზე წავიდეთ წყალტუბოში და კარგად ვიაბანაოთ (ვიმკურნალოთ). აბანენს (იყენ. იაბანუანს იაბანოებს, იაბანუუ იაბანოვა, უაბანუაფუ უაბანოვნია, ნოაბანუე(ნ) იაბანოებდა თურმე) გრდუვ. საშ.-მოქმ. აბანოში ბანაობს(მკურნალობს). შდრ. ლაზ. ობონუ დაბანა (ნ. მარი).
აბარწა (აბარწას)- აივანი, პირმაღი, დერეფანი. ინავა ეწორე აბარწასია: მ. ხუბ., 68 -- ისაო (წინ) დგას აივანზეო. ეშელჷ აბარწაშა: ი. ყიფშ., გვ. 80 -- ავიდა აივანზე. იხ. ბაჲკონი, მაქდორი.
აბაძგება (აბაძგებას)- სახელი აბაძგენს ზმნისა -- ატეხა, აშლა.
აბგა, აბუგა, აბჷგა (აბგას, აბუ/ჷგას) აბგა,- პატარა ჩანთა. მარგალი ცხენს გეხედუ დო აბგა პუხუს მაბუდუა: ხალხ. სიბრ.,1, გვ. 82 -- მეგრელი ცხენზე იჯდა და აბგა მხარზე ეკიდაო.
აბდა (აბდას) -მოსულელო. იხ. აბდა-ბუდა. შდრ. გურ. აბდალი.
აბდა-ბუდა (აბდა-ბუდას) აბდა-უბდა, უთავბოლო. ნაბეტანი აბდა-ბუდა კოჩიე -- ნამეტანი აბდა-უბდა კაცია.
აბდან-ი (აბდანს)- იხ. აბუდანი.
აბე (აბეს)- ამბავი. გენერალც ახიოლუ თე აბექ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 101 -- გენერალს გაუხარდა ეს ამბავი. იხ. ამბე,ანბე.
აბედ-ი (აბედის)- იგივეა, რაც ობედი, -- 1. აბედი. დაჩხირიში დაარზამალო კვეს-აბედის ფხვარენდით -- ცეცხლისდასანთებად კვეს-აბედს ვხმარობდით. 2. გადატ. ძლიერ მაგარი, დაკორძებული. აბედიცალი კანი უღუ -აბედივით კანი აქვს.
აბედან-ი (აბედანს)- ცხენის ბორკილი (მასალები, ვ, გვ. 221). იხ. აბუდანი.
აბზინდა, აბზინდე (აბზინდა/ე-ს) ბოტან. აბზინდა. იგივეა, რაც ოშაშურია, -- მამულა (ა. მაყ.). შდრ. საბა: აფსინდი.
აბლაკია (აბლაკიას) უხეირო. ართი აბლაკია ცხენი ჸუნდუა -- ერთი უხეირო ცხენი ჰყავდაო.
აბნიება (აბნიებას) იხ. აბნუალა.
აბნუალა (აბნუალას) სახელი აბნენს, იბნეუ(ნ) ზმნათა -- აბნევა; არევა. გაჭირებას აბნუალა უჩქუ -- გაჭირვებაში აბნევა იცის. აბნენს (დააბნუუ დააბნია, დოუბნებუ დაუბნევია, დონობნებუე(ნ), დააბნევდა თურმე) გრდმ. აბნევს. უბნენს (დუუბნუუ დაუბნია,დუუბნებუ დაუბნევია) გრდმ. სასხვ. ქც. აბნენს ზმნისა -- უბნევს (ჭკუას). იბნეუ(ნ) (დეებნუუ დაიბნა, დაბნიებე{ლ/რე}(ნ) დაბნეულია) გრდუვ. ვნებ. აბნენს ზმნისა -- იბნევა. ებნეუ(ნ) (დეებნუ დაებნა, დაბნიუებუ დაჰბნევია) გრდუვ. ვნებ. უბნენს ზმნისა -- ებნევა.იბნენინე(ნ) (დიიბნენინუ შესაძლებელი გახდა დაბნევა -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. აბნენს ზმნისა -- შეიძლება დაიბნეს. აბნენინე(ნ) (დააბნენინუ შეძლო დაებნია, დონობნებუე(ნ) შესძლებია დაბნევა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბნენს ზმნისა -- შეუძლიადააბნიოს. ობნუალაფუანს (ობნუალაფუუ აბნევინა, უბნუალაფუაფუ უბნევინებია, ნობნუალაფ{უაფ}უე(ნ) აბნევინებდა თურმე) კაუზ. აბნენს ზმნისა -- აბნევინებს. მაბნუალი, მაბნუ{უ} მიმღ. მოქმ. {და}მბნევი. ობნუალი, ობნუ{უ} მიმღ. ვნებ. მყ. {და}საბნევი. დაბნებული, დაბნუებულიმიმღ. ვნებ. წარს. დაბნეული. დინაბნუ{ალ}ები მიმღ. ვნებ. წარს. დანაბნევი. დინაბნუ{ალ}ებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. დაბნევის საფასური. უდუბნებუ მიმღ. უარყ. დაუბნეველი.
აბორა, აბოურა (აბორას, აბოურას) საქონლის სადგომი. მიაჩნიათ აფხაზურიდან შეთვისებულად.
აბორჯება (აბორჯებას) სახელი აბორჯენს, იბორჯებუ(ნ) ზმნათა -- აბნევა; არევა; რისიმე გაფუჭება არევის გზით. მუჟანს სახე ქობძირინი, ეებობრჯი ოშინერო: ქხს, 1, გვ. 79 -- როდესაც სახე ვნახე, ავიბენი ასნაირად. აბორჯენს (ეაბორჯუ არია, ეუბორჯებუ აურევია, ენობორჯებუე(ნ) არევდა თურმე) გრდმ. არევს, ააბნევს. იბორჯენს (ეიბორჯუ აირია, ეუბორჯებუ აურევია) გრდმ. სათავ. ქც. აბორჯენს ზმნისა -- ირევს თავისას. უბორჯენს (ეუბორჯუ აურია, ეუბორჯებუ აურევია) გრდმ. სასხვ. ქც. აბორჯენს ზმნისა -- ურევს, უბნევს. იბორჯებუ(ნ) (ეიბორჯუ აირია; აბორჯებე{ლ/რე}(ნ) არეულა, დაბნეულა) გრდუვ. ვნებ. აბორჯენს ზმნისა -- იბნევა, ირევა. ებორჯებუ(ნ) (ეებორჯუ აერია; აბორჯებუ აჰბნევია, არევია) გრდუვ. ვნებ. უბორჯენს ზმნისა -- ერევა, ებნევა. ობორჯებაფუანს (ობორჯებაფუუ აარევინა, დააბნევინა; უბორჯებაფუაფუ დაუბნევინებია, აურევინებია; ნობორჯებაფუაფუე(ნ) არევინებდა, აბნევინებდა თურმე) კაუზ. აბორჯენს ზმნისა -- არევინებს, აბნევინებს. {ა}მაბორჯებელი მიმღ. მოქმ. ამბნევი; ამრევი. ობორჯებელი მიმღ. ვნებ. მყ. ასაბნევი, ასარევი. {ა}ბორჯებული მიმღ. ვნებ. წარს. აბნეული, არეული. {ა}ნაბორჯები მიმღ. ვნებ. წარს. ანაბნევი, ანარევი. {ა}ნაბორჯებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. აბნევის, არევის საფასური. {ე}უბორჯებუ მიმღ. უარყ. აუბნეველი, აურეველი.
აბორჯებულ-ი (აბორჯებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აბორჯენს ზმნისა -- აბნეული, არეული, მხარნაქცევი. აბორჯებული გილურს -- აბნეული დადის.
აბოძორება (აბოძორებას) სახელი აბოძორენს ზმნისა -- აწეწვა, არევ-დარევა. დამიჯერი, ჩჷრთჷქ, უტუ, ტყურათ ებობძორებუთუ: მასალ., გვ. 76 -- დამიჯერე, ცდები, უტუ, ტყუილად ავიწეწებით. აბოძორენს (ააბოძორუ აწეწა, ეუბოძორებუ აუწეწია, ენობოძორებუე(ნ) აწეწდა თურმე) გრდმ. აწეწს; არევს, არევ-დარევს. უბოძორენს (ეუბოძორუ აურ-დაურია, ეუბოძორებუ ЁA_ ЊD_P&Eы__рაურევ- დაურევია) გრდმ. სასხვ. ქც. აბოძორენს ზმნისა -- ურევს (საქმეს). იბოძორებუ(ნ) (ეიბოძორუ აირია (საქმე), აბოძორებე{ლ/რე}(ნ) არეულ-დარეულა (საქმე)) გრდუვ. ვნებ. აბოძორენს ზმნისა -- ირევა, იწეწება (საქმე). ებოძორებუ(ნ) (ეებოძორუ აერია, აეწეწა (საქმე); ებოძორებუ არევია, ასწეწვია (საქმე)) გრდუვ. ვნებ. უბოძორენს ზმნისა -- ერევა, ეწეწება (საქმე). ობოძორებაფუანს (ობოძორებაფუუ არევინა, აწეწვინა (საქმე); უბოძორებაფუაფუ ურევინებია, უწეწვინებია საქმე; ნობოძორებაფ{უაფ}უე(ნ) არევინებდა,აწეწვინებდა თურმე საქმეს) კაუზ. აბოძორენს ზმნისა -- არევინებს, აწეწვინებს (საქმეს). {ა}მაბოძორებელი მიმღ. მოქმ. ამრევი, ამწეწ{ავ}ი (საქმის). {ეჲ}ობოძორებელი მიმღ. ვნებ. მყ. ასარევი, ასაწეწი (საქმე). {ა}ბოძორებული მიმღ. ვნებ. წარს. არეული, აწეწილი (საქმე). {ა}ნაბოძორები მიმღ. ვნებ. წარს. ანაწეწი (საქმე). {ე}ნაბოძორებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. არევის, აწეწვის საფასური. {ე}უბოძორებუ მიმღ. უარყ. აურეველი, აუწეწელი (საქმე).
აბოძორებულ-ი (აბოძორებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აბოძორენს ზმნისა -- არეულ-დარეული, აწეწილი (საქმე).
აბჟანდ-ი (აბჟანდის) უზანგი, ავჟანდი. ვითოხუთი კოჩი აბჟანდის ოსხუპუდეს: მ. ხუბ., გვ. 342 -- თხუთმეტი კაცი უზანგს ეჭიდებოდნენ.
აბჟუა (აბჟუას) აფხაზეთი. ქება აფუ გოულირი აბჟუა დო ოდიშის: მასალ., გვ. 106 -ქება აქვს გავარდნილი აფხაზეთსა და ოდიშში.
აბრაგ-ი (აბრაგის) აბრაგი, ყაჩაღი. ოთხი გორდის გინულებუ ოთხიხოლო აბრაგისჷ: ი. ყიფშ., გვ. 149 -- ოთხი გომბეშო გადასულა, ოთხივე აბრაგი.
აბრაგალა (აბრაგალას) აბრაგობა, ყაჩაღობა. აბრაგალაშე ქებულიდ კნიაზი ემუხვარი: შ. ბერ., გვ. 81 -- აბრაგობით ქებული იყო თავადი ემხვარი.
აბრაგობა (აბრაგობას) აბრაგობა-; ყაჩაღობა. ათე აბრაგობაში დროს: ი. ყიფშ., გვ. 105 -- ამ ყაჩაღობის დროს. ოაბრაგუშა მიდართეს ივაქ დო პაუქ -- სააბრაგოდ წავიდნენ ივანე და პავლე. აბრაგენს (იყენ. იაბრაგენს იაბრაგებს, იაბრაგუ იაბრაგა, ნოაბრაგებუე(ნ) აბრაგობდა თურმე, ნააბრაგალა) გრდუვ. საშ.-მოქმ. აბრაგობს.
აბრეშუმ-ი (აბრეშუმს) აბრეშუმი. გადატ. აბრეშუმის ჭია; ძაფი, ამ ძაფის ქსოვილი. წი ბრელი აბრეშუმი ოკო დიიბხუნუე -- წელს ბევრი აბრეშუმის ჭია უნდა დავიჯინო. აბრეშუმიშ დარაიას ჸუდეს შუნდუ ჩქიმი დიდა -- აბრეშუმის დარაიას სახლში ქსოვდა ჩემი დედა. იხ. ჸანჭი.
აბუგა (აბუგას) აბგა. ქედნანწყუ აბუგას: მ. ხუბ., გვ. 19 -- ჩააწყო აბგაში. იხ. აბგა, აბჷგა.
აბუდან-ი (აბუდანს) ცხენის რკინის ბორკილი. პატიცემაში მანგიორო აბუდანსჷ ქემირღვანა: მ. ხუბ., გვ. 313 -პატივისცემის მაგივრად ბორკილს გამიყრიან. იხ. აბედანი, აბურდანი.
აბუთქარ-ი (აბუთქარს) სქელი, მუქანი ქალი. აბუთქარი ოსურიე -- მსუქანი ქალია.
აბუნტება (აბუნტებას) [რუს. бунтовать] ამხედრება, აჯანყება ვისიმე ან რისიმე წინააღმდეგ.
აბურა, აბუურა (აბუ{უ}რას) იგივეა, რაც ამბურა, -- ბოსელი. იშენებუ სამაგალითო ჯგჷრი აბუურა: ყაზაყ., 16.04.1930 --შენდება სამაგალითო კარგი ბოსელი.
აბურდან-ი (აბურდანს) იგივეა, რაც აბუდანი.
აბუქარ-ი (აბუქარს) ბაქია, მკვეხარა. აბუქარი ოსური -- ბაქია ქალი.
აბუჩეჩ-ი (აბუჩეჩის) მცენარის სახელი (ი. ყიფშ.).
აბუძოლაფა (აბუძოლაფას) არეულობა; უწესრიგობის დაწყება; ჩოჩქოლი.
აბუძოლაფირ-ი (აბუძოლაფირს) მიმღ. ვნებ. წარს. იგივეა, რაც აბოძორებული -- არეული, აწეწილ-დაწეწილი.
აბჷგა (აბჷგას) აბგა. გეგმიღჷ აბჷგათჷ მუდგარენი საქონელი: ი. ყიფშ., გვ.74 -- გამოიტანა აბგით რაღაც საქონელი. იხ. აბუგა.
აბშილური უჩა (აბშილური უჩას) ბოტან.ვაზის ჯიში; მტევანი იცოდა მსხვილი, საჭმელად გემრიელი იყო, ღვინოც კარგი დგებოდა (მასალები, 4, ნაწ. 3, გვ. 154).
აბშირა (აბშირას) სულუგუნის ჩასადები ჩარჩო (მასალები, 4, ნაწ. 1, გვ. 223). აბშირა ჰგავს ნჷგას, მხოლოდ უკეთდება სახურავი და ყურები (მასალები, 2, ნაწ. 1, გვ. 241).
აბხა (აბხას) 1. ბეჭი; ცხენის წინა ფეხები (მასალები, 3, ნაწ. 2, გვ. 214). 2. საქსოვი მოწყობილობის ნაწილი, სავარცხელი. ძაფს აბხათი დავტკეპნიდით (მასალები, 2, ნაწ. 2, გვ. 224).
აბხახვილ-ი (აბხახვილს) გამოცდილი, ეშმაკი (დ. ფიფია).
აგაგა (აგაგას) ლანდი, ჩრდილი; გამხდარი, სული ძლივს რომ უდგას. აგაგას ქოგუნი ფერი -- აგაგას რომ ჰგავს ისეთი. შდრ. მაგაგია.
აგაფა (აგაფას) იგივეა, რაც ოგაფა, -- კავი; სახნავი. ოჭუმარეს აგაფა, ხოჯეფი გაგმუნწყუუ : მ. ხუბ., გვ.235 -- დილას კავი, ხარები გამოუწყო. აგაფას უქანცუა: ქხს, 1, გვ.320 - კავს ვარხევ.
აგეეშ-ი (აგეეშის) ბედკრული, ბედშავი. არამ-ხუტუ აგეეში, ვაჰ, ვაჰ, სო მიიში?! : ა. ცაგ., გვ. 74 -- არამ ხუტუ ბედშავო, ვაჰ, ვაჰ, სად მიდიოდი?!
აგვარა, აგუ̂არა (აგვარას) ბოსელი; ბაკი, საქონლის უსახურავო სამწყვდევი. ჭყიშიქ ჩხოულეფი გამნორაჸუ აგვარაშა -- მწყემსმა ძროხები შერეკა ბაკში. ეფშა... ორინჯით აგვარა: ეგრისი, გვ. 127 -- სავსე... საქონლით სამწყვდევი. იხ. ამბურა, მარაკა, ქართა, ხჷკარა. შდრ. აფხაზ. აცანგუარა საქონლის საზაფხულო სადგომი. წანიგუარა წანის (გვარია) სადგომი (ს. ჯანაშია, 3, გვ. 14).
აგვართა (აგვართას): აგვართა ორინჯი -- მრავალი საქონელი ერთად (პ. ჭარ.); აურაცხელი, ურიცხვი საქონელი, -- ჯოგი.ულივ გილეგვარგვასჷდან ლექსერი აგვართა: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 104 -- ულევი დაკუნტრუშობდეს ურიცხვი, აგვართა (აურაცხელი). გადატ. ხალხის კრებული, ბრბო. შდრ. ი. ჭყ. აგვართა (გურ., მეგრ.) მწყემსისა და მონადირის საყარაულო ქოხი.
ადათ-ი (ადათის) ადათი, ჩვეულება. ჩქჷნი ადათი დო წესი ათენერი რე -- ჩვენი ადათი და წესი ასეთია. თაში მიზოჯუნა ჩქინ ადათ დო წესია: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 128 -- ასე გვიბრძანებს ჩვენი ადათი და წესიო. შდრ. ლაზ. ადეთი ადათი (ნ. მარი).
ადამატ-ი (ადამატის) ანდამატი. ადამატი მიჩქჷდი დო რკინათ გინიმართიო?: ქხს, 1, გვ. 57 -- ანდამატი მეგონე და რკინად გადამექეცი?
ადამბორჯიში ამბე (ადამბორჯიში ამბეს) ადამისდროინდელი ამბავი. იხ. ადამჟამიში, ადამშობაში..., მითაჟამიში.
ადამიან-ი (ადამიანს) ადამიანი; ქალი. ადამიანქ უწუუ: მ. ხუბ., გვ. 1 -- ქალმა უთხრა. ამდღა ადამიანი მეპუნსია: მ. ხუბ.,გვ. 119 -- დღეს ქალი მიმყავსო; შდრ. მთიულ. ადამიანი ქალი (ქართ. დიალექტ., გვ. 566)
ადამიანობა (ადამიანობას) ადამიანობა. კოჩიქ ადამიანობა ვემიოჸოთას ოკო -- კაცმა ადამიანობა არ უნდა დაკარგოს.
ადამიერ-ი (ადამიერს) ადამიანი; ადამიანური. მუ ადამიერ კოჩი რექია, მორთიე?: მ. ხუბ., გვ. 205 -- რა ადამიანური კაცი ხარ, რომ მოხვედიო?
ადამჟამიში ზმნზ. ადამისდროინდელი. ისხეი ხანს მის აცოცხლინე, ადამჟამიში რე -- იმდენ ხანს ვინ იცოცხლებს
(შეუძლია იცოცხლოს), ადამისდროინდელია. იხ. ადამბორჯიში.
ადამსქუა (ადამსქუას) ადამის შვილი. ადამსქუას ძელი ჭყვადუ: ქხს, 2, გვ. 483 -- ადამის შვილს რბილი (ხორცი) გასწყვეტია.
ადა-მუდა (ადა-მუდას) უთავბოლო. იხ. აბდა-ბუდა.
ადამურ-ი (ადამურს) ადამიანი, ადამიანური. მუ ადამური სულიერი კოჩი რექია?: მ. ხუბ., გვ. 170 -- რა ადამიანი, სულიერი კაცი ხარო? შდრ. ადამიერი.
ადამშობაში ზმნზ. ადამისდროინდელი. ასე მა თქვა ამბეს გიწიინთინი, ადამშობაშიე -- ახლა მე თქვენ ამბავს რომ გეტყვით, ადამისდრინდელია. იხ. ადამბორჯიში, ადამჟამიში.
ადაშაკ-ი (ადაშაკის) სნეულებაა (პ. ჭარ.)
ადგილ-ი, ადგი-ი ბ.-მარტ. (ადგილ/რს) ადგილი. მუში ადგირქ ვააგორუ -- თავისი ადგილი ვერ მოძებნა. ეფერ ადგილს ქოპუას: ი. ყიფშ., გვ. 129 -- ისეთ ადგილას მამყოფა.
ადესა (ადესას) ბოტან. ვაზის ჯიში, -- შეიძლება იყოს თეთრი და შავი; იცის მსხვილი ტევანი, ხშირი და მსხვილი მარცვალი; ღვინო კარგი დგება (მასალები, 4, ნაწ. 3, გვ. 155).
ადვალა (ადვალას) თავისთავზე მიწერა (დ. ფიფია); ამოდება (მაგ., ლაგმისა ცხენისათვის).
ადიდორება (ადიდორებას) სახელი ადიდორენს, იდიდორებუუ(ნ) ზმნათა -- ადიდება. იხ. დიდორება.
ადიცხება (ადიცხებას) შეწითლება.
ადიცხებულ-ი (ადიცხებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. შეწითლებული. ლექინ მუნაფაშ მაშვანდებელი ადიცხებული გვალაში წვანდი რე -- მჩატე ღრუბლის მოსასვენებელი აწითლებული მთის წვერია.
ადრე ზმნზ. ადრე. ორდოს ადრე გედირთუ -- დილას ადრე ადგა.
ადრეზ-ი (ადრეზის) ადრესი. ქიგემჭარი აკა თიში ადრეზი დო ქიბძირუანქ -- დამიწერე ერთი იმისი ადრესი და ვინახულებ.
ადრეიან-ი (ადრეიანს) ადრე, ადრიანი; ნაადრევი. ადრეიან ჸოროფაქი ასე ქაშამიჸოთ ხეშა: ქხს, 1, გვ. 68 -- ადრიანმა სიყვარულმა ახლა მიგდო ხელთ. ადრეიანი ენადგინა ყურდგელიშა წიარს ვამაჭიშენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 6 -- ადრე ამდგარ კურდღელს მწევარი ვერ მოასწრებსო.
ადრეხუშე, ადრეხუშეს_4/_2Џ,, ადრეხჷშე ზმნზ. ადრიდან. ადრეხჷშე ქომიწურეს კუდელამი მურიცხიქ: მ. ხუბ., გვ. 359 -- ადრიდან მიგვასწავლა კუდიანმა ვარსკვლავმა.
ავავაი შორსდ. ვაგლახ, ვაი, ვაიმე. ავავაი, მუ დროქ მუმოჭიშუ მა! : ქხს, 1, გვ. 163 -- ვაი, ვაი, რა დრომ მომისწრო მე! ავავაი, ჩქიმი ბედისია: ქხს, 1, გვ. 168 -- ვაგლახ ჩემს ბედსაო!
ავაი შორსდ. ვაი, ვაიმე. ავაი, ასე გვალო ბღურუქია : მ. ხუბ., გვ. 115 -- ვაიმე, ახლა მთლად ვკვდებიო.
ავრე ზმნზ. აქეთ. ავრე ხვალე ჯალონას მაფშალია ქოკუსანცჷ -- აქეთ მხოლოდ (მარტო) ტყეში ბულბული კვნესის. შდრ.ევრე.
ავშარა (ავშარას) ავშარა, ულაგმო აღვირი. ქეუდვი ცხენს ავშარა -- ამოვდევი ცხენს ავშარა.
ავშირა (ავშირას) იგივეა, რაც აბშირა.
ავცხურა (ავცხურას) გუდის ყველი. `თხის ტყავში, გუდაში ვაგროვებდით რძეს ერთი კვირის განმავლობაში. შემდეგ შიგ ჩავყრიდით მარილსა და პილპილს, თავს მოვუკრავდით. გუდაში რძე შედედდებოდა. ეს ყველი ინახებოდა რამდენიმე წლის განმავლობაში. ამგვარად დამზადევულ გუდის ყველს ავცხურას ვუწოდებდით' (მასალები, 4, ნაწ. 1, გვ. 223).
აზადება (აზადებას) სახელი აზადუუ(ნ)ზმნისა -- შემოგებება, წინ შეხვედრა. აშო ქჷმააზადჷ დო დუდი დუუკრჷ: ქხს, 2, გვ. 20 -- აქით შემოეგება და თავი დაუკრა.
აზათ-ი (აზათის) აზატი, თავისუფალი.
აზა-კვაზა (აზა-კვაზას) კოპწია, კოხტა. აზა-კვაზა ძღაბიე -- კოხტა გოგოა. იხ. კვაზალი, კვაზია.
აზაპ-ი (აზაპის) ქალწული. აზაპი ძღაბი ქაშეჸოთუ ხეშა -- ქალწული გოგო ჩაიგდო ხელში. შდრ. იმერ. აზაპი გაუთხოვარი, ქალწული (ვ. ბერ.).
აზარა (აზარას) ოჩხარი. როდესაც მეჯოგე დაზარალდებოდა, მართავდა წვეულებას -- აზარას. მიწვეულები დაზარალებულს აღუთქვამდნენ შეწევნას საქონლით, ფულით. ჩვეულებრივ შეეწეოდნენ თითო ხბოს (ს. მაკალ., გვ. 193; მასალები, 4, ნაწ. 1, გვ. 222).
აზარმაც-ი (აზარმაცის) იხ. ოლეკეტი.
აზიაცკ-ი (აზიაცკის) აზიური ჩექმა. აზიაცკი მააძუდუ კუჩხის -- აზიურები ეცვა ფეხზე.
აზირ-ი (აზირს) იგივეა, რაც აზრი, არზი. თი რიგო აზირეფი გეგმანწყუუ, ირ კოს მოწონს: მ. ხუბ., გვ. 123 -- იმ რიგად აზრები გამოაწყო, ყველას მოსწონს.
აზმახ-ი (აზმახის) გუბე, ტბორი, -- აგვარის გარეთ საქონლის დასაწყურებელი ადგილი.
აზრ-ი (აზრის) აზრი; აზროვნება, შეხედულება. თიში აზრით, ათაქ ითებუდუ ხურგი -- მისი აზრით, აქ თავდებოდა საზღვარი. ქაზრიშა გედგინა აზრზე დგომა, რაიმე გადაწყვეტილების მიღება. ართი აზრის გერე -ერთ აზრზე დგას. ქაზრიში გაკეთება აზრის გაკეთება; დასკვნის გამოტანა, მოფიქრება. ათაქ გააკეთუ თე ოსურქ აზრი: მ. ხუბ., გვ. 173 -- აქ მოიფიქრა (გააკეთა აზრი) ამ ქალმა. ქაზრიშ გომონწყუალა აზრის გამოწყობა, -- მოფიქრება: დიდაქ გაგმაანწყუუ აზრი: მ. ხუბ., გვ. 173 -- დედამ მოიფიქრა. ქაზრიში მეჩამა აზრის მიცემა, -- დარიგება, სწავლება. დედიბიქ აზრი მეჩჷ ახალგაზრდას: მ. ხუბ., გვ. 214 -- დედაბერმა დაარიგა (აზრი მისცა) ახალგაზრდა. ქაზრიში წაულა აზრის წახდომა, -- აზროვნების დაკარგვა.უკული ჸუდეს ვეცადუდუ, აზრიქ წურთჷ -- შემდეგ სახლში არ იცდიდა, აზროვნება დაკარგა. იხ. არზი.
აზრება (აზრებას) სახელი აზრენს ზმნისა -- აზროვნება. თქვანი გური მუს აზრენს: ქხს, 1, გვ. 51 -- თქვენი გული რას ფიქრობს (აზრობს). აზრენს (იყენ. იაზრენს იაზრებს, იაზრუ იაზრა, უაზრებუ უაზრ{ებ}ია, ნოაზრებუე(ნ) აზროვნებდა თურმე, -- ნააზრება) გრდუვ.საშ.-მოქმ. აზროვნებს.
აზროვნება (აზროვნებას) აზროვნება. მეხვამილაფირი ბაღანა რე, ჯგირი აზროვნება უღუ -- მიხვედრილი ბავშვია, კარგი აზროვნება აქვს.
-ათ ტოპონიმთა მაწარმოებელი სუფიქსი: თეკლ-ათ-ი, ზან-ათ-ი, აბედ-ათ-ი... შდრ. ლაზ. -ათ: მელი-ათ-ი (ეტიმოლ. ლექს.,113).
ათა- რთული ზმნისწინი. იხ. ათო-.
ათაბოგ-ი (ათაბოგის) ოთხ ბოძზე შემდგარი მაღალი (5-6 მეტრი სიმაღლის) საცხოვრებელი. აკეთებდნენ ჭაობიან
ადგილებში, ღამით კოღოებს რომ არ შეეწუხებინათ (მასალები, 1, გვ. 390).
ათავრე იხ. ათაურე.
ათაიშა{ხ} ზმნზ. აქამდე. ათაიშახ დუდი ქიმიიღინ...: მ. ხუბ., გვ 224 -- აქამდე თავი რომ მოიტანე. იხ. ათაქიშახ.
ათანტილუა (ათანტილუას) სახელი ათანტილუ(ნ) ზმნისა -- შებმა; გაჭირვებით ზიდვა. ვითი კოჩი ათანტილჷ, მეუღუ ჩაკალ-ჩაკალით: აია,2, გვ. 62 -- ათი კაცი შებმია და ძლივს ზიდავს, მიაქვთ ბორძიკ-ბარბაცით.
ათანძარა (ათანძარას) ათასნაირი იხ. ვათანძარა.
ათას-ი (ათასის) ათასი იხ. ანთასი.
ათასკუალ-ი, ათასქუალ-ი (ათასკუალ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ათასკუანს ზმნისა -- ტაბიკის ლარი, აპეური.
ათასნერ-ი (ათასნერს) ათასნაირი. ათასნერო ზმნზ. ათასნაირად. ათასნერო ქიფიფქრია (//ქიფივრქია) -ათასნაირად ვიფიქრეო.
ათასობით ზმნზ ათასობით, -- მრავალი, დიდძალი. ათასობით კოჩი ღურუდუ -- ათასობით კაცი კვდებოდა. იხ. ანთასობით.
ათასწილო ზმნზ. ათასწილად.
ათაურე (ათა-ჸურე) ზმნზ. აქედან; აქეთ. ამ მხარეს; აქეთკენ. ათაურე სარკილი დო ათაურე მუნაფილი, ამსერი ჭვიმა ქუმურს, სი ოჯახრუმაფილი! -- აქეთ (მხარეს) მოწმენდილი, აქეთ მოღრუბლული, ამაღამ წვიმა მოვა, შე ოჯახდაქცეულო! იხ. ათავრე. შდრ. ეთეურე.
ათაურე-ეთეურე ზმნზ. აქედან-იქიდან; აქეთ-იქით.
ათაურენ-ი (ათაურენს) აქაური, აქეთა მხრისა. თიში ნისა (//ნოსა) ათაურენიე -- მისი რძალი აქაურია (აქედანაა, აქეთ მხრისაა). შდრ. ეთეურენი; თაურენი.
ათაურეშე ზმნზ. აქედან. მეუ ათაურეშე! -- წადი აქედან!
ათაურეშეc_0‰З АTГ ______-ეთეურეშე ზმნზ. აქედან-იქიდან.
ათაურეშეს ზმნზ. გეგნიწიმინდი ათაურეშეს! -- გადაიკარგე აქედან!
ათაქ{ი} ზმნზ. აქ. ათაქ, ხოლოს, ართი წყარი მეკანკალანს: მ. ხუბ., გვ. 11 -- აქ, ახლოს, ერთი წყალი (მდინარე) მირაკრაკებს. იხ. თაქი.
ათაქიან-ი (ათაქიანს) აქაური. ათაქიანი კოჩი დოგორია, -- უწუუ -- აქაური კაცი მოძებნეო, -- უთხრა. იხ. თაქიანი, აქიანი.
ათაქინე ზმნზ. აქ. ათაქინე დუცუ ქაწჷგოჸვილა: ი. ყიფშ., გვ. 56 -- აქ თავს მოვიკლავ (შენ წინ). იხ. აქინე, თაქინე.
ათაქინეშე, ათაქნეშე ზმნზ. აქ. ათე ბოში მითოხე ათაქინეშე ხოლოს: მ. ხუბ., გვ. 59 -- ეს ბიჭი ზის (ქვეშ) აქ ახლოს. ათაქინეშე ძღაბი დო ბოში წორო რენა: მ. ხუბ., გვ. 249 -- აქ გოგო და ბიჭი თანასწორად არიან. იხ. აქინეშე, თაქინეშე.
ათაქ{ი}ნეშეს ზმნზ. აქ. ათაქნეშეს იჸიი დიდი ამბე -- აქ იქნება დიდი ამბავი. იხ. აქ{ი}ნეშე, თაქ{ი}ნეშე.
ათაჸურე იხ. ათაურე.
ათაშ{ი} ზმნზ. ასე, აგრე; ამგვარად. ათაშ{ი} ჯგირო იჸიიქ -- ასე კარგად იქნები. იხ. აშ{ი}, თაშ{ი}.
ათაშ{ი}ნე ზმნზ. ასე. იხ. აშ{ი}ნე, თაშ{ი}ნე.
ათაშ{ი}ნეშე, ათაშ{ი}ნეშეს ზმნზ. ასე, ამგვარად; ასეთნაირად, ამნაირად. ნანავა, ათაშინეშე ქიმინუა ართი კოჩიქია: მ.ხუბ., გვ. 233 -- შვილო (დედაო), ასე (ასეთნაირად) გააკეთაო ერთმა კაცმა. ჩქიმი მუმაქია ათაშნეშე მიწუუა: მ. ხუბ., გვ. 223 -- ჩემმა მამამო ასე მითხრაო. იხ. აშ{ი}ნეშე{ს}, თაშ{ი}ნეშე{ს}.
ათაშ ნამდა კავშირი ასე რომ. ათაშ ნამდა,მუ გოწყინუა: ქხს, 2., გვ. 114 -- ასე რომ, რა მოგაწყინო.
ათე ჩვენებ. ნაცვალსახ. ათენა-ს შეკვეცილი სახეა, იხმარება მსაზღვრელად ყველა ბრუნვაში. ათე ძღაბიქ დუუძახუ: მ. ხუბ.,გვ. 6 -- ამ გოგომ დაუძახა. იხ. თე, ე.
ათეგვარ-ი//ათეგუ̂არ-ი (ათეგვარს) ამგვარი, ასეთი, ამნაირი, ამის მსგავსი. მუშე მაღოლჷ ათეგვარქ: ქხს, 1, გვ. 159 --რატომ დამემართა ამგვარი? იხ. ეგვარი, თეგვარი. შდრ. ათეჯგურა.
ათე-დო-ათე ჩვენ. ნაცვალსახ. ამ და ამ. ათე დო ათე ხანს ნოსა მოჸუნს ათე დროს: მ. ხუბ., გვ. 14 -- ამ და ამ ხანს რძალი მოჰყავს ამ დროს.
ათეზუმა, ათეზჷმა (ათეზუმას) ამდენი. იხ. თეზუმა, ეზუმა.
ათემაჸია (ათემაჸიას) იგივეა, რაც ათმაჸა, -- პატარა ჩანთა. მონწყეს კვარამი ათემაჸია, ქაჭყეს ღვინიშ ქაცლაშია: აია, 1, გვ. 19 -- მოხსნეს კვერიანი ჩანთა, თავი მოხსნეს ღვინის ტიკჭორას.
ათენა (მრ. რიცხ. ათენ-ეფ-ი) ეს, -- ნაცვალსახელი, მიუთითებს პირველ პირთან ახლო მყოფ საგანზე. ათექ ათენა თქუუ თაში -- ამან ეს თქვა ასე. ათენაქ სოდე იდას, გიათხოზია, -- უწუუ: მ. ხუბ., გვ. 109 -- ეს სადაც წავა, მისდიეო, -- უთხრა. იხ. ათე; თენა, ენა, ე.
ათენაჯგუა (ათენაჯგუას), ათეჯგურა (ათეჯგურას) ამნაირი, ამის მსგავსი. მითინც ვაუძირ ათენაჯგუა: აია,1, გვ. 24 -- არავის უნახავს ამის მსგავსი.
ათენე{ე}რ-ი (ათენე{ე}რს) იგივეა, რაც ათეგვარი, -- ამნაირი, ასეთი. ათენერი საქმე ჩქიმ-ჩქიმიანს მითინს ვაღოლამუდას -- ამნაირი საქმე ჩემიანს არავის (არ) დამართოდეს. ათენე{ე}რო ზმნზ. ამნაირად, ამგვარად, ასეთნაირად. ათენერო დევემოჯგირებუთ: მ. ხუბ., გვ. 9 -- ასეთნაირად დავმოყვრდებით. ათენეერო ოჭკომალცჷ ვაარკენცჷ: ქხს., 2, გვ. 40 -- ასეთნაირად საჭმელს არ აკლებს. იხ. თენერი, ენე{ე}რი.
ათეჟამ/ნს{ჷ}ზმნზ. ამ დროს. ათეჟამსჷ ჸვამურიცხამქჷ ქიდეელახჷ: ქხს,11, გვ. 26 -- ამ დროს შუბლვარსკვლავიანი ავად გახდა. შდრ. ათებორჯი; მითაჟამს.
ათერიგ-ი (ათერიგის) ამნაირი, ამ რიგის. ათერიგი ოხერეფი ნოტე შურო ვაჸუას: ქხს,1, გვ. 25 -- ამნაირი (ამ რიგის) ოხრები ნეტავი სულ არ იყოს. იხ. თერიგი, ერიგი.
ათესხიი (ათესხი{ი}ს) ამდენი. ათესხიი ოსურეფი ართო ვამიძირუ -- ამდენი ქალი ერთად არ მინახავსნ. იხ. თესხიი, ესხიი. შდრ. მუსხი{ი}.
ათეფერ-ი (ათეფერს) ამნაირი; ამფერი. ათეფერს ვამოპჭიშაფუქ -- ამნაირს (ამფერს) არ მოვსწრებივარ. იხ. თეფერი, ეფერი. შდრ. გურ. ამფერი.
ათეჸურე იხ. ათაჸურე.
ათეშ ნათეს. ბრუნვა ნაცვალსახელისა ათე(//ათენა), როცა ის მსაზღვრელად არაა ნახმარი. ათეშ{ი} მანგი ამის მსგავსი. ათეშ{ი} გურიშენი ამის გულისათვის; ათეშ{ი} უკული ამის შემდეგ. ქათეშ მეტო ამის მეტად; ათეშ მეტო თე ქიანას ვეშილებე ერჩქინა: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 46. -- ამის მეტად ამ ქვეყანაზე არ შეიძლება გაჩენა. იხ. თეშ{ი}, ეშ{ი}.
ათეშ-ი კუთვნილებითი ნაცვალსახელი, ათენა ჩვენებ. ნაცვალსახელის შესაბამისი, -- ამისი. ათეში დიდა რდუ უარს -- ამისი დედა იყო უარზე. ათეში მუმაქი რდუ, ტყვია ოჸოთუნი -- ამისი მამა იყო, ტყვია რომ ესროლა.
ათეშა{ხ} ზმნზ. აქამდე. იხ. თეშა{ხ}, ეშა{ხ}.
ათეშენი ზმნზ. ამიტომ, ამისათვის. ათეშენი ვამოკორდუ თიში ძირაფა -- ამიტომ არ მინდოდა იმისი ნახვა. იხ. თეშენი,ეშენი.
ათეშ{ი}ნერ-ი (ათეშ{ი}ნერს) ამნაირი. ათეშნერი კოჩი ვამიძირუ -- ამნაირი კაცი არ მინახავს. იხ. თეშნერი, ეშნერი.
ათეშობას ზმნზ. ამასობაში. ათეშობას ქუმორთუ ნდირქ -- ამასობაში მოვიდა დევი. იხ. თეშობას, ეშობას.
ათე-შქა დო თი-შქას ზმნზ. ამასა და იმას შუა. ათე-შქა დო თი-შქას წყარი ვარე მინალჷ: მ. ხუბ., გვ. 139 - ამასა და იმას შუა წყალი არ არის გადასასვლელი.
ათეცალ-ი (ათეცალ/რს) ამგვარი, ამნაირი, ამისთანა, ასეთი. ათეცალეფი დასაჯას ჩქჷნი პროკურატურაქ: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 139 -- ამისთანები დასაჯოს ჩვენმა პროკურატურამ. იხ. თეცალი, ეცალი.
ათეწკალა ამასთან. ათეწკალა დაასახელუ ჩილს : მ. ხუბ., გვ. 26 -- ამასთან დაასახელა (დააბარა) ცოლს. იხ. თეწკალა, ეწკალა; -წკალა.
ათეწკუმა, ათეწკჷმა იგივეა, რაც ათეწკალა, -- ამასთან. ათეწკუმა ართო ქოფთქუათი -- ამასთან ერთად ვთქვათ. იხ. თეწკუ/ჷმა, ეწკუ/ჷმა; - წკუმა, -წკჷმა.
ათეწუთის ზმნზ. ამ წუთში, ამ წუთას. ათეწუთის მიდურქ დო ქომიბღა -- ამ წუთში წავალ და მოვიტან. იხ. თეწუთის; შდრ.თიწუთის.
ათეწუნს იგივეა, რაც ათეწუთის.
ათეჯგუა, ათეჯგურა (ათეჯგუ{რ}ას) ასეთი, ამნაირი; ასე კარგი. ათეჯგურა ბაღანას მუჭო ოკო ვერკინევე: მ. ხუბ., გვ. 1 --ასეთ (ამნაირ) ბავშვს როგორ უნდა ვეჭიდაო. იხ. თეჯგუ{რ}ა, ეჯგუ{რ}ა.
ათინა იგივეა, რაც ათენა -- ეს. მსაზღვრელად გამოყენებისას იხმარება მოკლე (ათი)ფორმით. ათი როკაპიში უჩაში დაში სოფელი ჸოფე: ქხს, 2, გვ. 20 -- ამ როკაპის უფროსი დის სოფელი ყოფილა. შდრ. თინა, ინა.
ათმაყა (ათმაყას) აფხაზ. ართმაყა -- ტოფსუკა, ჩახვი ერთნაირი (პ. ჭარ.); ათმაყა არის პატარა ჩანთა. შდრ. ჩახვია.
ათო- რთული ზმნისწინი (ა-თო: ა -- მარტივი ზმნისწინია, თო -- ნაწილაკი): 1. ჩვეულებრივ აღნიშნავს მოქმედების მიმართულებას ქვევიდან ზევით ჰორიზონტალურად. ხოჯიშ უღუშა ათოსქუაფა -- ხარის უღელში შებმა. ხოჯი უღუს ათადიარსჷნი, გემაჸვენჯიში ბრალი რენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 186 -- უღელქვეშ ხარი რომ ბალახობს, მიმყოლის (პატრონის) ბრალიაო. 2. ზმნის უსრულ ფორმას აქცევს სრული სახისად: ათააკვათუ (შდრ. კვათუ ჭრა) ამოაჭრა (ქვევიდან). 3. აწმყოს ფორმას ანიჭებს მყოფადის მნიშვნელობას: ათუურჩანს (შდრ. ურჩანს უშლის) ქვეშ გაუშლის.
ათოგუჯუა (ათოგუჯუას) სახელი ათაგუჯუუ(ნ) ზმნისა -- დაცობა (ქვევიდან); ხუთვა. ქათმაგუჯუ დო შურიშ ღალა მიჭირს -- შემომაწვა რაღაცაა და სუნთქვა მიჭირს.
ათოდვალა (ათოდვალას) სახელი ათუდვანს ზმნისა -- ამოდება.
ათოლუაფა (ათოლუაფას) სახელი ათოულუანს ზმნისა -- ხელის ქვევიდან ამოვლება. ათუულე ხე ოჭიშის დო ეშე გეიპონი -- ამოვავლე ხელი წელზე (ქვევიდან) და ზევით ავიყვანე. თუდო ათოულუაფუ ღეჯი, ჩხოუ, ცხენიშა: ი. ყიფშ., გვ. 162 -- ქვევიდან ამოუვლია ღორი, ძროხა, ცხენისათვის.
ათონჯირა (ათონჯირას) სახელი ათანჯირუუ(ნ)ზმნისა -- ვისიმე ფეხთით ან რისამე ქვევით წოლა. ოკუჩხანეშე ქათაანჯირუ მუმას -- მამას ფეხთით შეუწვა. იხ. ნჯირა.
ათოპონუა (ათოპონუას) სახელი ათააპონანს ზმნისა -- შეყუდება, შებიჯება რისამე. ბიგა ათაპონჷნ დო გერენიე, ქიმერთია: მ. ხუბ., გვ. 113 -- ჯოხი რომ აქვს შეყუდებული და დგას, მიდიო.
ათორდუალა (ათორდუალას) სახელი ათაარდუანს ზმნისა -- თან (მასთან) გაზრდა. ჟირი ქაცარი ქათაარდუუ თხას -- ორი ციკანი გამოზარდა თხასთან.
ათორულაფა (ათორულაფას) სახელი ათირულუანს ზმნისა -- ცოტაზე გარბენა, ოდნავ რბენა. გოვალჷნცჷნი, გიიჯინე, უკული ათირულუანც: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 82 -- რომ გაიელვებს, მიმოიხედავს, მერე (ცოტაზე) გარბის (გაირბენს).
ათორღვაფა (ათორღვაფას) სახელი ათურღვანს ზმნისა -- რისამე ქვევიდან შემოყრა. ფატი ქათუურღუ მუში სქუასჷ კუჩხისჷ: ი. ყიფშ., გვ 61 -- ფეტვი შეუყარა თავის შვილს ფეხებში. იხ. რღვაფა.
ათორშუაფა (ათორშუაფას) სახელი ათაარშუუ(ნ) ზმნისა -- 1. მუცლის ქვედა ნაწილის (ჭიპს ქვემოთ) ატკივება (ყრუ ტკივილი). 2. ყურადღების არმიქცევა, იგნორირება.
ათორჩაფა (ათორჩაფას) სახელი ათუურჩანს ზმნისა -- ქვეშ ამოგება, დაფენა. თუდო ლები ქათუურჩუ -- ქვეშ ლეიბი დაუფინა.
ათორჩქინა (ათორჩქინას) სახელი ათუ{უ}რჩქინანს ზმნისა -- შეჩენა, შემოჩენა. ქათუურჩქინდუ მუმას -შეუჩნდა მამას.
ათოსუმა (ათოსუმას) სახელი ათი{ი}სუნს ზმნისა -- ჩაფსმა. ათოსუმა უჩქჷნი, თის ათოსქირაფათი უჩქჷნია: ხალხ. სიბრ.,1, გვ 6 -- ჩაფსმა რომ იცის, იმან ამოშრობაც იცისო.
ათოსუმალა (ათოსუმალას) სახელი ათუუსვანს ზმნისა -- ამოსობა, ამოსმა. ურემს საპონს ქათუუსვანს, ვაღირწკინასინი - - ურემს საპონს ამოუსვამს, რომ არ იჭრიჭინოს.
ათოსქირაფა (ათოსქირაფას) სახელი ათი{ი}სქირუანს ზმნისა -- ამოშრობა, შეშრობა. ათოსუმა უჩქჷნი, თის ათოსქირაფათი უჩქჷნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 6 -- ჩაფსმა რომ იცის, იმან ამოშრობაც იცისო.
ათოსქუაფა (ათოსქუაფას) სახელი ათუ{უ}სქუანს ზმნისა -- შებმა (უღელში). ხიხილერი აგაფას ხოჯეფი ათუვსქუათჷნი: კ.სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ 159 -- დაფუტუროებულ კავს ხარები რომ შევუბათ.
ათოტანტალუა (ათოტანტალუას) სახელი ათა{ა}ტანტალანს ზმნისა -- წმინდად მოჭრა ქვევიდან. ჩხვიჩხვი დო ჯოლოკეტი ჯინც ქათატანტალუუ -- ფესვი და კლერტა ძირში წმინდად მოჭრა.
ათოტურაფა (ათოტურაფას) სახელი ათუუტურანს ზმნისა -- შეკეთება ცეცხლისა. ჩუანს დიშქა ქათუუტურე! -- ქვაბს შეშა შეუნთე (შეუკეთე). იხ. ტურაფა.
ათოფინუა (ათოფინუას) სახელი ათუ{უ}ფინანს ზმნისა -- ამოფენა, ქვეშ დაფენა. ჭაიღერი ქათუუფინუ თუდო - ჩალის ღერო დაუფინა ქვეშ.
ათოფორაფა (ათოფორაფას) სახელი ათააფორანს ზმნისა -- ამოფარება (ქვევიდან).
ათოფსუმა (ათოფსუმას) იხ. ათოსუმა. ათოფსუმაში წამალ ღოლეს დო მაჟია ქოდიჭყუა: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 6 -- ჩაფსმის წამალი გაუკეთეს და მეორე დაიწყოო.
ათოღირწკინ-ი (ათოღირწკინს) სახელი ათაღირწკინანს ზმნისა -- ქვევიდან ჭრიჭინი. მაფშალია უღუს უსქუ, ბარბალ ათაღირწკინანს: ქხს, 1, გვ. 174 -- ბულბული უღელშია შებმული, ქვეშ ბორბალი ჭრიჭინებს.
ათოღურა (ათოღურას) სახელი ათა{ა}ღურუუ(ნ) ზმნისა -- შეკვდომა. თინეფიში ოდიარეს ათვოღურათჷნი, თის
ვაუჯგუნო... : მ. ხუბ., გვ. 177 -- იმათ ბალახს რომ შევაკვდეთ, იმას არ სჯობია...
ათოჸუნა (ათოჸუნას) სახელი ათაჸუნუუ(ნ) ზმნისა -- ქვეშ მოყოლა. ქათაჸუნუ ცაშა, შურქ ვემიაღ შქაშა: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 175 -- გაემართა (შეჰყვა) ცისკენ, სულ ვერ მიიტანა შუამდე (გამოცანა: ნაპერწკალი).
ათოჸუმურაფა (ათოჸუმურაფას) სახელი ათიჸუმურუანს ზმნისა -- რეაგირების გარეშე დატოვება; რამეზე თვალის დახუჭვა (ვითომ არ დაინახა). შდრ. ჸუმური.
ათოჸუნაფილ-ი (ათოჸუნაფილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ათაჸუნუუ(ნ) ზმნისა -- ქვეშ მოქცეული.
ათოჸუჯალა, ათოჸუჯაფა (ათოჸუჯალას) სახელი ათიჸუჯანს ზმნისა -- ყურადღების მიუქცევლობა.
ათოშვიტაფა (ათოშვიტაფას) სახელი ათიშვიტუანს ზმნისა -- იღლიის ქვეშ ამოდება, ამოღლიავება.
ათოშირუა (ათოშირუას) სახელი ათიშირანს ზმნისა -- 1. გაცვეთა. თიზმას გილურს, კუჩხმოდვალქ ქათააშირუ -- იმდენს დადის, ფეხსაცმელი შემოაცვთა. 2. შეშრობა. ლებიას წყარქ ქათააშირუ -- ლობიოს წყალი შეუშრა.
ათოშუტოლაფა (ათოშუტოლაფას) სახელი ათი{ი}შუტოლუანს ზმნისა -- რისამე ამოჩრა (იღლიის ქვეშ). სუმკას ქათიშუტოლუანს დო მეურს -- ჩანთას ამოიჩრის (ამოიღლიავებს) და მიდის. შდრ. ათოშვიტაფა.
ათოჩინება (ათოჩინებას) სახელი ათააჩინენს ზმნისა -- შეცნობა, წინასწარ გაგება. მა დროშე ქათუაჩინი, მუ კოჩით ზოჯუნდუნი -- მე დროზე შევიცანი, რა კაციც ბრძანდებოდა.
ათოძიცინ-ი (ათოძიცინს) სახელი ათიძიცანს ზმნისა -- ჩუმად სიცილი, ჩაცინება. მუდგარენი ოხიოლჷ, ფერო ათიძიცუანცი -- რაღაცა უხარია, ისე (იმნაირად) იცინის.
ათოწიმინდუა (ათოწიმინდუას) სახელი ათუწიმინდანს ზმნისა -- შეწმენდა, გამოწმენდა ქვევიდან.
ათოხვარაფა (ათოხვარაფას) სახელი ათი{ი}ხვარუანს ზმნისა -- ეშმაკურად, ანგარებით გამოყენება -- მოხმარება. ნაბეტანი ეშმაკი კოჩი რე, შხვაში ათოხვარაფა უჸორს -- ნამეტანი ეშმაკი კაცია, სხვისი მოხმარა უყვარს.
ათოხირაფა (ათოხირაფას) სახელი ათიხირუანს ზმნისა -- მოპარვა მალულად. კოღონაში ტყობაშე თოფი ქათუხირუაფუ:ი. ყიფშ., გვ. 127 -- კოღოსაგან მალულად თოფი მოუპარავს.
ათოხუნა (ათოხუნას) სახელი ათუდოხოდუუ(ნ) ზმნისა -- ქვეშ შეჯდომა.
ათოხუშტურაფა (ათოხუშტურაფას) სახელი ათიხუშტურუანს ზმნისა -- რაიმე ახირებული სურვილის გაჩენა.
ათუხუშტურანსინი, ქუთეშიშა გეგნალუ -- რომ შეუხუშტურებს, ქუთაისში გაიქცევა (გავარდება).
ათოჯინა (ათოჯინას) სახელი ათაჯინე(ნ) ზმნისა -- შეხედვა ქვევიდან, ამოხედვა. ათაჯინჷნი, ძიქვა ვამააძჷ: ა. ცაგ., გვ. 47-- ქვევიდან რომ ამოხედა, შარვალი არ აცვია.
აი 1. ჩვენებ. ნაწილაკი აი, მიუთითებს იმაზე, რაც თვალწინ არის ან ხდება. აი, ათენერო დოუღორებუნა მეშარეფი -- აი,ამნაირად მოუტყუებიათ მგზავრები. //მიუთითებს იმაზე, რაც უნდა ითქვას: აი, მუჭო ჸოფერე თე ამბე -- აი, როგორ ყოფილა ეს ამბავი. 2. ნაწილაკი დამუქრება-დანანებისა: ვაი, ახ; ერთი. აი, თი დროს თექ ქოვფერედიკო! -- ერთი იმ დროს იქ ვყოფილიყავი! 3. მაცალკ. კავშირი: აი, თაში ქოფქიმინათია, აი, თეში გუაკეთათია, მარა მუთუნქ ვაიშართუ -- აი, ასე ვქნათო, აი, ისე გავაკეთოთო, მაგრამ არაფერი (არ) გამოვიდა.
აიაზონ-ი, აჲაზონ-ი (აი/ჲაზონს) ალაზანი. ბანძურ-მარტვილურ თქმაში გადატანით აღნიშნავს კარგ მოსავალს, სიუხვეს. თიჯგუა სიმინდი ჩანს, აჲაზონიე ნანდვიი -- ისეთი სიმინდია, ალაზანია ნამდვილი.
აია-მუდა რაღაცნაირი. აია-მუდა კოჩიე -- რაღაცნაირი კაცია.
აია-ჟეშხა (აია-ჟეშხას) რელიგ. სადიდმარხვო კვირა დღის სახელი, რიგით მეხუთესი (ი. ყიფშ.).
აიე-ბაიე (აიე-ბაიეს) ბოტან. ბაია.
აინჩა (აინჩას) ბოტან. ალუჩა. სიჭვახიე ქუგორკუ-და, მეიჯღონა აინჩას -- სიმჟავე თუ გაკლია, გამოგიგზავნი ალუჩას. იხ.ალიჩა.
აიტაი! შორსდ. საგანგაშო ძახილი საშველად: არიქა! აიტაი, ქიმერთი, ჩხუქ ვემნორთას ჸვანაშა! -- არიქა, მიდი, ძროხა არ შევიდეს ყანაში!
აიტაი-ტაიტაით ზმნზ. ძლივ-ძლივობით; შეძახილით. აიტაი-ტაიტაით დუოხონაფე ოზე -- ძლივ-ძლივობით მოვახნევინე ეზო.
აიშა{ხ}, აჲშა{ხ} ზმნზ. აქამდე. სო რდი აიშახია?: მ. ხუბ., გვ. 257 -- სად იყავი აქამდეო? აიშა მოხიოლჷდჷ რინა -- აქამდე მიხაროდა ყოფნა. აჲშა დუდი ვაბჯოგჷდჷ: ქხს, 1, გვ. 47 -- აქამდე თავი არ მძულდა.
აიშქარ-ი იხ. ალიშქარი.
აიწორო, აჲწორო იხ. ართწორო; არწორო.
აკა 1. ერთი; არც ერთი; ვერც ერთი; მხოლოდ. აკა სქუა ჸუნდუა -- ერთი შვილი ჰყავდაო. აკა სერი გუმოთანაფეთია: მ. ხუბ., გვ. 2 -- ერთი ღამე გამათენებინეთო. აკაქ სქანდა ვამათქუუ: ქხს, 1, გვ. 61 -- ერთიც (ვერც ერთი) შენ ვერ გითხარ. უსქანეთ აკა დღას ვაგაბრზუქ, დაია -- უშენოდ ვერც ერთ დღეს ვერ გავძლებ, დაიკო. მა მიმოჩქუ აკა სქანო: ქხს, 1, გვ. 74 - მე მიმაჩნია მხოლოდ შენთვის. 2. შედის შედგენილ სიტყვაში პირველ წევრად: აკაბუ{რ}ცხა, აკაბუცუცია, აკაწილი, აკაწუთი, აკახუალე.
აკაბუ{რ}ცხა (აკაბუ{რ}ცხას) პაწაწინა; ძალიან ცოტა, სულ ცოტა; ერთი ბეწო; ფრჩხილისოდენა. აკაბუცხა ბაღანა: ქხს., 1, გვ. 109 -- პაწაწკინტელა ბავშვი. თენა სი მუშენ ვაგიჩქუ, აკაბუცხა, აკა წილი: ი. ყიფშ., გვ. 125 -- ეს შენ რატომ არ იცი, სულ ცოტა, სულ ოდნავ. შდრ. ბირცხა.
აკაბუცუნა, აკაბუცუნია, აკაბუცუცია პაწაწინა, ერთი ბეწო, პაწაწკინტელა. კვიწიწიქ ქააღოლჷ აკაბუცუციაქ: მ. ხუბ., გვ. 274 -- მუწუკი გაუჩნდა (დაემართა) პაწაწკინტელა. შდრ. რაჭ. ერცუცქუნა/ე-ჲ ძალიან პატარა (ვ. ბერ.).
აკაბუცხა იხ. აკაბურცხა.
აკაკა (აკაკას) თითო-თითო.
აკა კაკალ-ი (აკა კაკალ/რს) არც ერთი; მხოლოდ ერთი, მარტო ერთი. აკა კაკალი დაში მეტი მუთუნი ვარე ჩქიმოთი: მ.ხუბ., გვ. 9 -- მარტო (მხოლოდ) ერთი დის მეტი არავინაა ჩემთვის. აკა კაკალი ვადენდა! - არც ერთი არ დაინდო! იხ. კაკალი.
აკან-ი (აკანს/ცჷ) ადგილი, ალაგი; კუთხე, მხარე. ე აკანცჷ ჩქიმი მეტი კოჩი ვადოსქჷლადე: ი. ყიფშ., გვ. 57 -- ამ მხარეს ჩემს მეტი კაცი (არავინ) არ დარჩენილა. ათეთი თელი აკანს ოდინუანც: ყაზაყ., 11.03. 1930, გვ. 1 -- ამით _მთელ მხარეს (კუთხეს) ღუპავს (კარგავს). მინდორი გინოსჷლონგირი გოფაჩელე შხვა აკანო: მასალ., გვ. 19 -- მინდორი გადასერილი გადაშლილი სხვა კუთხითაც. შდრ. აბანი.
აკან-აკანო, აკანო, აკანო-აკანო ზმნზ. აქა-იქ, ალაგ-ალაგ, ადგილ-ადგილ; აგერ. დამორჩილცჷ აკანო-აკანო გეშანთხორით ართი ბარიში პიცჷ: ყაზაყ., 6.09. 1930, გვ. 2 -- შემოდგომაზე ალაგ-ალაგ ამოთხარეთ ერთი ბარის პირზე. დიდი ცხაცხუ წჷმოდგ აკანო: მ. ხუბ., გვ. 184 -- დიდი ცაცხვი დგას აგერ (ადგილას). აკა-ჟანს/ცჷ ზმნზ. ერთ დროს, როდისმე. იხ. აკა.
აკარდამა (აკარდამას) აკალდამა.
აკაშა{ხ}, აკაშახუ/ჷ ზმნზ. ერთხელ, ერთჯერ. აკაშა მარცხი ქომოხვადუნ, უკული ნარღება მუს ოხვარუნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 6 -- ერთხელ მარცხი რომ მოხდება, მერე ნაღვლობა რას უშველისო. აკაშახ იშენ ქომოძირია -- ერთხელ მაინც მაჩვენეო.
აკაცია (აკაციას) ბოტან. ეკლის ხე, აკაცია (ა. მაყ.). იხ. ლაკაცი, ლაკანცია.
აკა-წილ-ი (აკა-წილ/რს) ერთი წილი; სულ ოდნავ. ენა სი მუშენი ვაგიჩქუ, აკაბუცხა, აკა-წილი: ი. ყიფშ., გვ. 125 -- ეს შენ რატომ არ იცი, სულ ცოტა, სულ ოდნავ.
აკა-წუთის ზმნზ. ერთ წუთს, ცოტა ხანს; უეცრად. გინმოჯინით, პატონი, აკა-წუთის! -- გამომხედეთ, ბატონო, ერთ წუთს!
აკა-წუნს/ც{უ}/ჷ ზმნზ. ერთ წამს; ერთ წუთში, უეცრად, მყისვე. ჭკადჷქ განშე ქოიუსხაპუ უგჷნალო აკაწუნცუ: მასალ., გვ. 69 -- მჭედელი განზე გაუხტა უჩინრად მყისვე (ერთ წამში); აკაწუნცუ ბოშეფც ვარცხუდუ: აია, 1, გვ. 19 -- წუთითაც ბიჭებს არ შორდებოდა.
აკა-ხვალე მარტო, მარტოდმარტო (სიტყ.-სიტყ. ერთი მარტო). ართ მინდორცჷ აკა-ხვალე ფაცხა ქოძირესჷ: ქხს, 2, გვ. 28 -- ერთ მინდორზე ერთი მარტო ფაცხა ნახეს. შდრ. ხვათახვალე.
აკნანაკვერა (აკნანაკვერას) მიმღ. ვნებ. წარს. აკონაკვერანს _ზმნისა -- შერჩეული, მოკვლეული. შხვადოშხვანერი ნოჭყვედი დო აკნანაკვერა ლერსეფი -- სხვადასხვა სახის ნაწყვეტი და შერჩეული (მოკვლეული) ლექსები.
აკნაწყორა (აკნაწყორას) სახელი აკოწყორუნს ზმნისა -- შერეული; შეზავებული. საჸოროფო პიჯი გიღუ აკნაწყორა ღვინიცალო -- სატრფიალო (საყვარელი) პირი (სახე) გაქვს შერეული ღვინოსავით.
აკო- რთული ზმნისწინი (ა-კო: ა მარტივი ზმნისწინია, კო -- ნაწილაკი): 1. მიუთითებს მოქმედების მიმართულებას გარედან შიგნით: აკო-დოხოდეს ერთად დასხდნენ; აკო-დირთუ შედგა; ზოგიერთ ზმნასთან (უმთავრესად მოძრაობის აღმნიშვნელ) კი -- ქვევიდან ზევით: აკა-აშქუ ამოუშვა; აკო-სხაპუნს ამოხტება. 2. აწმყოს მწკრივის ფორმას ანიჭებს მყოფადის მნიშვნელობას: აკო-სქუნს (შდრ. სქუნს ნასკვავს) შენასკვავს. აკო-კჷრჷნს (შდრ. კჷრჷნს კრავს) შეკრავს. 3. უსრულო ასპექტის ფორმას აქცევს სრულად: აკო-კჷრჷ შეკრა, შებოჭა (შდრ. კჷრჷ კრა, ბოჭა).
აკობანძღუა (აკობანძღუას) სახელი აკობანძღუნს ზმნისა -- არევ-დარევა, ჩახლართვა. საქმე აკობანძღუ -საქმე ჩახლართა.
აკობუნა (აკობუნას) სახელი აკაბუნუუნა ზმნისა -- შებმა. ჟირხოლოქ გაკიიბესჷ: ი. ყიფშ., გვ. 60 -- ორივე შეიბნენ.
აკობურაცხუა (აკობურაცხუას) სახელი აკიბურაცხუუ(ნ) ზმნისა -- შებღუნძვა, შეკრუნჩხვა. თირქ ხე დო კუჩხი გაკომიბურაცხუ -- თოვლმა ხელ-ფეხი შემიბღუნძა.
აკოგაფა (აკოგაფას) სახელი აკმაგანს ზმნისა -- აგება, აშენება, აწყობა. ჯარგვალს აკმაგანს -- ჯარგვალს აგებს.
აკოდგინა (აკოდგინას) სახელი აკოდირთუ{უ}(ნ) ზმნისა -- შედედება (რძისა), შეჯგუფება (ხალხისა). ჸვალქ აკოდირთჷ --ყველი (რძე) შედედდა. ხალხიქ აკოდჷრთჷ -- ხალხი შეჯგუფდა.
აკოდვალა (აკოდვალას) სახელი აკადვალუუ(ნ) ზმნისა -- უკან მიდევნება ბევრისა, გაყოლა. ქაკაადუ ქივანაში ბაღანემქ - უკან მიედევნა ქვეყნის ბავშვები.
აკოდვალირ-ი (აკოდვალირს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკადვალუუ(ნ) ზმნისა -- უკან მიდევნებული, გაყოლილი ბევრი ვინმე.
აკოზალა (აკოზალას) სახელი აკოზანს ზმნისა -- შეზელვა. დიხა აკოზუუ -- მიწა შეზილა.
აკოზგუმონჯილ/რ-ი (აკოზგუმონჯილ/რს) სახელი აკიზგუმონჯუუ(ნ) ზმნისა -- შეერთება, შერწყმა.
აკოზგუმონჯუა (აკოზგუმონჯუას) სახელი აკიზგუმონჯუუ(ნ) ზმნისა -- შეერთება, შერწყმა. გოღილატირემქ ირქიანაში, აკიზგუმონჯით! -- პროლეტარებო (გაღლეტილებო) ყველა ქვეყნისა, შეერთდით!
აკოზღოდუა (აკოზღოდუას) სახელი აკააზღოდუანს ზმნისა -- დახოცვა, ამოწყვეტა. აკააზღოდუუ უჩა ნდიიში ჯარი --დახოცა შავი დევის ჯარი.
აკოთართილ-ი (აკოთართილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოთართუნს ზმნისა -- დასვრილი, მოთითხნილი.
აკოთართუა (აკოთართუას) სახელი აკოთართუნს ზმნისა -- მაგრად დასვრა, მოთითხნა. ჸვანას ართო აკოთართედუ -ყანაში მაგრად (ერთიანად) დასვრილიყო. გადატ. გათათხვა, გალანძღვა. მუთუნი ვადუტეს ართიანს, გაკოთართეს ართმაჟია -- არაფერი დაუტოვეს ერთმანეთს, გათათხეს ერთიმეორე.
აკოთება (აკოთებას) სახელი აკათენს ზმნისა -- დამთავრება. მიკიილჷ მასუმა წანაქჷთი დო აკოთეებასჷ, გოტება ბორჯისჷ...: ა. ცაგ., გვ. 3 -- გავიდა მესამე წელიც და დამთავრებისას, გაშვების დროს...
აკოთხოზინ-ი (აკოთხოზინს) სახელი აკაათხოზუუ(ნ) ზმნისა -- უკან გაკიდება, მიდევნება. ქაკაათხოზეს ჩილქ, სქუალემქ, ნისალემქ -- გამოეკიდნენ ცოლი, შვილები, რძლები.
აკოკათუა (აკოკათუას) სახელი აკოკათანს ზმნისა -- შეგროვება, შეყრა. ხარხი აკოკათეს -- ხალხი შეაგროვეს. ართიშახ მუმაქ აკოკათუ სქუალეფი: ი. ყიფშ., გვ. 7 -- ერთხელ მამამ შეაგროვა შვილები.
აკოკვაიტუა (აკოკვაიტუას) სახელი აკოკვაიტანს ზმნისა -- ზერგნა, ტკეპნა.
აკოკინა (აკოკინას) სახელი აკუუკინანს ზმნისა -- მიწევა ერთმანეთთან, მიახლოვება. ტომარეს დუდი აკუკინუ -- ტომარას თავი მიუწია (მიუახლოვა).
აკოკირუა (აკოკირუას) სახელი აკოკირუნს ზმნისა -- შეკვრა, შებოჭვა. გადატ. უკან გამოკიდება, მიტმასნება. მის რე, აკმაკირუქინი: ქხს, 1, გვ. 103 -- ვისაა, რომ გამოჰკიდებიხარ.
აკოკიჩუა (აკოკიჩუას) სახელი აკოკიჩუნს ზმნისა -- დაკეცა. გაკოკიჩუ დო ჯიბეშა ქალედვუ: აია, 1, 25 -დაკეცა და ჯიბეში ჩაიდო.
აკოკორობუა (აკოკორობუას) სახელი აკოკორობუნს ზმნისა -- შეგროვება, შეკრება; ერთად თავმოყრა. ჩქიმ ქონებას ქაგუძინა ბაბუშ აკნაკოროფას -- ჩემს ქონებას დავუმატებ ბაბუას ნაგროვებს. ქშურიში აკოკორობუა სულის შეხუთვა. შური აკმაკორობუუ, ჯგირო ვამათქუე ნინა -- სული შემეხუთება, კარგად ვერ ვლაპარაკობ. იხ. კორობუა.
აკოლანდღუა (აკოლანდღუას) სახელი აკოლანდღუნს ზმნისა -- ამღვრევა. წყარი აკოლანდღუ -- წყალი აამღვრია.
აკოლება (აკოლებას) სახელი აკილენს ზმნისა -- შემოვლა. ქივანა აკილჷ: მ. ხუბ., გვ. 129 -- ქვეყანა შემოიარა.
აკომანჯუა (აკომანჯუას) სახელი აკიიმანჯუუ(ნ) ზმნისა -- მოსაღამოება, შებინდება. მუჭოთ აკიიმანჯჷნი, უწუუ ობინეხეშ მინჯექჷ: ა. ცაგ, გვ. 90 -- როგორც კი მოსაღამოვდა (შებინდდა), უთხრა ვენახის პატრონმა. იხ. მაინჯე, ონჯუა.
აკომუნაფა (აკომუნაფას) სახელი აკიმუნუანს ზმნისა -- მოღრუბვლა. უცებ აკიმუნუ, დიჭყ გურგინი: მასალ., გვ. 70 -- უცებ მოიღრუბლა, დაიწყო გრგვინვა.
აკონდღულაფა (აკონდღულაფას) სახელი აკაანდღულუანს ზმნისა -- შედნობა, შედუღება. გაკაანდღულუუ ქუა დო რკინა- შეადუღა რკინა და ქვა.
აკონთხაფა (აკონთხაფას) სახელი აკაანთხუნა ზმნისა -- შეჯახება. მანგარას აკაანთხეს, დახე ხე ქიმიოგეს ართიანს -მაგრად შეეჯახნენ, კინაღამ ხელი გაარტყეს ერთმანეთს.
აკონჩვარუა (აკონჩვარუას) სახელი აკონჩვარუნს ზმნისა -- გაჭეჭყვა. კოჩქ დუდი გაკუნჩვარ ნგვერც: აია, 1, გვ. 25 -კაცმა თავი გაუჭეჭყა გველს.
აკონძანძუა (აკონძანძუას) იხ. აკოძანძუა, -- სახელი აკონძანძუნს ზმნისა -- აძენძა. გაკონძანძჷ ჩქიმი გური: ქხს, 1, გვ. 59- აძენძა ჩემი გული.
აკონწყუალა (აკონწყუალას) სახელი აკანწყუნს ზმნისა -- მოწყობა, თავმოყრა. რაზმიში აკონწყუალას ხათეხოლო
შეუდირთჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 102 -- რაზმის მოწყობას მაშინათვე შეუდგა.
აკონწყუ/ჷმა (აკონწყუ/ჷმას) სახელი აკონწყუ/ჷნს ზმნისა - დაბეზღება, ენის მიტან-მოტანა. საშიში რე, აკონწყჷმა უჸორს -- საშიში კაცია, ენის მიტან-მოტანა (დაბეზღება) უყვარს. შდრ. ენოსჷმინაფა.
აკონჭირა (აკონჭირას) სახელი აკინჭირანს, აკუნჭირანს ზმნათა -- მოჭერა; შემართვა. ქუა გეჭოფუ ეშე, აკუნჭირჷ ხე დო აკოტახჷ: მ. ხუბ., 80 -- ქვა აიღო (ზევით), მოუჭირა ხელი და დაამტვრია. აკინჭირანს თე რაში დო ეშე ქოლჷ: მ. ხუბ., 122 -შეიმართება ეს რაში და ზევით ავარდება.
აკოონჯუა (აკოონჯუას) საღამო ხანი (ხანს) . შდრ. ონჯუა.
აკოონჯუება (აკოონჯუებას) სახელი აკიონჯუებუ(ნ) ზმნისა -- მოსაღამოება. აკიონჯუებუნი, ქოთომი ჯაშა იჭყანს ულას -რომ მოსაღამოვდება, ქათამი ხეზე იწყებს ასვლას. იხ. ონჯუა.
აკოპანჯუა (აკოპანჯუას) სახელი აკოპანჯუნს ზმნისა -- დანგრევა, დანთქმა, დაქცევა. ტუნკი ქიგიაშქუ დუცუ, აკიპანჯჷ ქიანაქჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 93 -- ჯოხი დაარტყა თავზე, დაინთქა ქვეყანა.
აკოპელეტერ-ი (აკოპელეტერს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოპელეტანს ზმნისა -- ჯანღით დაბურული. საწყალი შური იწუხებუ, უჩათ აკოპელეტერი: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 8 - საწყალი სული წუხს, შავი ჯანღით დაბურვილი. 2. დამტვრეული, გაჩანაგებული.
აკოჟღვარტუა (აკოჟღვარტუას) სახელი აკოჟღვარტუნს ზმნისა -- დამჭლევება, დაჭკნობა. კჷდჷრი აკოჟღვარტუუ დო თუმა დარჩიოლებჷდჷ -- მკერდი დასჭკნობია და თმა გასთეთრებოდა.
აკორაგად-ი (აკორაგადის) სახელი აკარაგადანს ზმნისა -- მიმავლისათვის უკან არაკეთილი სიტყვების მიდევნება; უკან მილაპარაკება; მოლაპარაკება. ქაკარაგადანს უბადოს -- ცუდს მიადევნებს უკან. აკირაგადეჲს ჯიმალენქ: მ. ხუბ., გვ. 186 - მოილაპარაკეს ძმებმა.
აკორაჸუა (აკორაჸუას) სახელი აკორაჸუნს ზმნისა -- ამორეკვა; დაფანტვა. ტორც ირქენც უზოგარო, აკორაჸჷ, აკოფაჩჷ: მასალ., გვ. 69 -- ტორს იქნევს უზოგავად, გარეკა (მტრები), დაფანტა (დაშალა).
აკორდა{ლა} (აკორდა{ლა}-ს) სახელი აკი{ი}რდუუ(ნ) ზმნისა -- შეზრდა, შეხორცება.
აკორზამა (აკორზამას) სახელი აკაარზანს ზმნისა -დანთება, დაგზება (ცეცხლისა). დაჩხირ აკომირზი ფერი, ნამდა...: ი.ყიფშ., გვ. 8 -- ცეცხლი დამინთე ისეთი, რომ ...
აკორთა, აკორთალა (აკორთა{ლა}ს) სახელი აკაართინუანს ზმნისა -- წაქცევა. უჯინეთ აკორთას: კ. სამუშ., ქართ ზეპ., გვ.78 -- ვუყურებთ წაქცევას. ჯგჷრი ოსურიში მენდუულცუ ოჯახი დღასჷ ვაკართუუ: კ. სამუშ., ქართ ზეპ., გვ. 107 -- კარგი ცოლის პატრონს ოჯახი არასოდეს წაექცევა.
აკორთაფა (აკორთაფას) არევა, წასისინება (ბ. კილანავა).
აკორთელ-ი, აკორთინაფილ-ი (აკორთელ/რს, აკორთინაფილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკიირთუუ(ნ), აკაართინუანს ზმნათა-- წაქცეული.
აკორთინაფა (აკორთინაფას) სახელი აკაართინუანს ზმნისა - წაქცევა. მარანი აკურთინუაფუ: ქხს, 1, 220 - მარანი წაუქცევია.
აკორიგება (აკორიგებას) სახელი აკაარიგენს ზმნისა -- დარიგება. უკულაშის ნამუ მეუღუდუნი, თითი გაკურიგებუდუ:აია, 1, გვ. 20 -- უმცროსს რომელიც მიჰქონდა, ისიც დაერიგებინა.
აკორტ-ი (აკორტის): შუკაჯგურა მიშაულარი -- შუკასავით შესასვლელი.
აკორტყილ-ი (აკორტყილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკიირტყუუ(ნ) ზმნისა -- შენასკული. აკორტყილი წარი -- ჯიღა წარბი. ქუათჷ რე ჟი ორთვალი აკორტყილი, გინორთვილი -- ქვითაა ზევით სახურავი შენასკული, გადახურული.
აკორტყუალა (აკორტყუალას) სახელი აკირტყუუ(ნ) ზმნისა -- წარბის გადაჭდობა, გადახლართვა.
აკორულა (აკორულას) სახელი აკირულე(ნ) ზმნისა -- ამორბენა.
აკორუმაფა (აკორუმაფას)//აკორუმუა (აკორუმუას) სახელი აკიირუმუუ(ნ), აკაარუმუანს ზმნათა -- დაბნელება, შებნელება; გადატ. განადგურება, მოსპობა. ქამშაახოლუ თე ჯარს დო აკორუმუ ექიანობა -- შეერია ამ ჯარს და მოსპო იქაურობა.
აკორუმაფილ-ი (აკორუმაფილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკაარუმუანს ზმნისა -- შებნელებული; გადატ. დანგრეული, მოსპობილი.
აკორქიალა (აკორქიალას) სახელი აკურქენს ზმნისა -- მოქნევა, გაქუსვლა (ცხენისა). ართი აკორქიალათი ჟი ქუგუდოხოდუ: მ. ხუბ., გვ. 5 -- ერთი მოქნევით (ცხენისა) ზევით გაჩნდა (კი დაჯდა).
აკორქუალა (აკორქუალას) იგივეა, რაც აკორქიალა, -- სახელი აკურქენს ზმნისა -- გაქუსვლა. უკული ცხენეფც აკუვრქეს,ინგირიშა ალელესჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 100 -- შემდეგ ცხენები გააქუსლეს, ენგურზე (ენგურის პირას) მივიდნენ.
აკორღვაფა (აკორღვაფას) სახელი აკაარღვანს ზმნისა -- დარღვევა, დანგრევა, დაშლა. ჯიმალობას ვაკომირღვანანია -ძმობას არ დაგვირღვევენო. ჯგირობუას ფური ოკათჷ, აკარღვანც შაყარელც -- სიკარგეს ცუდი ურევია, დაარღვევს შეგროვილს.
აკოსერაფა (აკოსერაფას) სახელი აკისერუანს ზმნისა -- შემოღამება. შდრ. სერი.
აკოსერუა (აკოსერუას) სახელი აკმისერუუ(ნ) ზმნისა -- დაღამება, შეღამება. ჯგირი ოსური აკოსერუას მიახიოლანს, ჯგირი ცხენი -- გოთანასია: ხალხ. სიბრ., 1. გვ. 189 -- კარგი ცოლი დაღამებას შეხარის, კარგი ცხენი -- გათენებასაო.
აკოსვარუა (აკოსვარუას) სახელი აკიისვარუუ(ნ) ზმნისა -- შერევა. შხვადოშხვა ზისხირქ აკისვარუ -- სხვადასხვა სისხლი შეერია.
აკოსკვილ/რ-ი, აკოსქვილ/რი (აკოსკ/ქვილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოსკუნს ზმნისა -- შენასკული.
აკოსკუალა (აკოსკუალას), აკოსქუალა (აკოსქუალას) სახელი აკოსკუნს ზმნისა -- შეკვრა, შენასკვა. ძაფი ვაკოსკვა --ძაფი არ შენასკვო.
აკოსოფუა (აკოსოფუას) სახელი აკოსოფუნს ზმნისა -- დაგლეჯა; რაიმე სიღრმიდან ამოსვლა დაბრკოლების გადალახვით. მითამ თინა ღეჯის აკოუსოფუდასჷ: ი. ყიფშ., გვ. 105 -- ვითომ ის ღორს დაეგლიჯოს.
აკოტალიკერ-ი (აკოტალიკერს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოტალიკანს ზმნისა -- დასვრილი, გათითხნილი. აფუ ტანი, ხე დო კუჩხი ართო აკოტალიკერი -- აქვს ტანი, ხელი და ფეხი ერთად (მთლიანად) ამოთითხნილი.
აკოტალიკუა (აკოტალიკუას) სახელი აკოტალიკანს ზმნისა -- ამოთითხნა, ამოსვრა.
აკოტატარუა (აკოტატარუას) სახელი აკოტატარანს ზმნისა -- დაქცევა, მოსპობა; გადატ. გასრესა. გაგლაჸოთეს ტკილი დო აკოტატარეს ბოში: მ. ხუბ., გვ. 116 -- ჩამოაგდეს ტკილი და გასრისეს ბიჭი.
აკოტახუა (აკოტახუას) სახელი აკოტახუნს ზმნისა -- დამტვრევა. ამხანაგურო ქორთხულე, ჩქიმი ჸვანა ვაკომტახე: ქხს, 1, გვ. 222 -- ამხანაგურად გთხოვ, ჩემი ყანა არ მომიტეხო.
აკოტურაფა (აკოტურაფას) სახელი აკუტურანს ზმნისა -- შეკეთება, შენთება. დაჩხირ დოშქირტუნი, ოკო აკუტურუე -ცეცხლი რომ ჩაქრება, უნდა შეუკეთო (შეშა).
აკოფაჩუა (აკოფაჩუას) სახელი აკოფაჩუნს ზმნისა -- დაშლა. ქამშაკათეს ხალხის დო აკოფაჩეს -- გაერივნენ ხალხში და დაშალეს.
აკოფერხვილ-ი (აკოფერხვილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკიფერხუუ(ნ) ზმნისა -- მოშლილი, დაფეხვილი.
აკოფერხუა (აკოფერხუას) სახელი აკიფერხუუ(ნ) ზმნისა -- დაფეხვა, დაჩაჩანაკება. დიირჩინუ დო აკიფერხუ - დაბერდა და დაიფეხვა. შდრ. ძვ. ქართ. ფერჴი.
აკოფირსუა (აკოფირსუას) სახელი აკააფირსუუ(ნ) ზმნისა -- დაბრმავება, დავსება (თვალისა). თორქ აკაფირსუ დო ათენა ქიითხუუ -- თვალი დაევსო და ეს შეირთო (ცოლად).
აკოფორუა (აკოფორუას) სახელი აკოფორუნს ზმნისა -- დაფარვა. გადატ. დაღუპვა, სიკვდილი. თიშ აკოფორუას ქიმუოჭიშუანდე, საყვარელი! -- იმის სიკვდილს (დაფლვას) მოვესწრებოდე, საყვარელი!
აკოფორჩუა (აკოფორჩუას) სახელი აკიფორჩუუ(ნ) ზმნისა -- მიწვენა. გადატ. განადგურება, მოსპობა.
აკოფორხუა (აკოფორხუას) იგივეა, რაც აკოფერხუა.
აკოფურაფა (აკოფურაფას) სახელი აკაფურუანს ზმნისა -- გახურება. მუდგანერი რკინა რდასჷნი, თისჷ აკაფურუანცჷ: კ.სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 85 -- რა სახის რკინაც არ იყოს, იმასაც გაახურებს.
აკოფუჩხოლუა (აკოფუჩხოლუას) სახელი აკოფუჩხოლუნს ზმნისა -- დაფშვნა, დამსხვრევა. ხეშა ქაშეჸოთუ დო აკოფუჩხოლუ - ჩაიგდო ხელში და დაფშვნა.
აკოქართხაშელ-ი (აკოქართხაშელ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოქართხაშანს ზმნისა -- დაგლეჯილი, დაფლეთილი. ჟი ცაშა მეუღუ მალჷმარეფიში აკოქართხაშელი ტანი დო კუჩხი -- ზევით ცაში მიაქვს მებრძოლების (მეომრების) დაფლეთილი ტანი და ფეხი.
აკოქოსუა (აკოქოსუას) სახელი აკოქოსუნს ზმნისა -- ნაგვის ერთად შეგროვება. თინა აკოქოსუნს ეს: მ. ხუბ., გვ. 125 -- ის მოხვეტს ამას. გადატ. განადგურება, მოსპობა. ქჷგოძირანთ ნდემეფიში ღურას, აკოქოსუას: მასალ., გვ. 97 -- დაგანახებთ დევების სიკვდილს ,(და) დაქცევას (მოსპობას).
აკოღვაზილ-ი (აკოღვაზილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოღვაზუნს ზმნისა -- მოღუშული.
აკოღვენჩილ-ი (აკოღვენჩილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკიიღვენჩუუ(ნ) ზმნისა -- უსწორმასწორო; უშნო.
აკოჸუნა (აკოჸუნას) სახელი აკაჸუნუუ(ნ) ზმნისა -- უკან მიყოლა, მიდევნება.
აკოჸუნაფა (აკოჸუნაფას) სახელი აკიჸუნანს ზმნისა -- ამოყვანა; შედედება (რძისა). წყარიშე მაშქვიდუ გაკიჸუნუ -წყლიდან {და}მხრჩობი (ვინც იხრჩობოდა) ამოიყვანა.
აკოშაყარელ-ი (აკოშაყარელს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოშაყარანს ზმნისა -- შეგროვილი, ერთად შეყრილი. აკოშაყარელიე აქ ქიანაში ოსურეფი: მ. ხუბ., გვ. 18 -- შეყრილია აქ ქვეყნის ქალები.
აკოშაყარუა (აკოშაყარუას) სახელი აკოშაყარანს, აკიიშაყარუუ(ნ) ზმნათა -- შეყრა; შეგროვება. აკიშაყარეს ირკოჩქ: მ.ხუბ., გვ. 13 -- შეიყარა ყველა.
აკოშირუა (აკოშირუას) სახელი აკიშირუუ(ნ), აკოშირუნს ზმნათა -- დალევა, გაცვეთა; მოსპობა. ქაკააშირეს თექ -შემოაცვდათ ეს.
აკოშკა, აკოშქა (აკოშკ/ქას) [რუს. окошко ფანჯარა]. აკოშკაშე გინორე, ჩე ბჟალარა მიორე: ი. ყიფშ., გვ. 136 -- ფანჯარაზე გადმომდგარა, თეთრი მზის სხივები ადგას. ართ დიხას აკოშკაში სჷნთე რე: მ. ხუბ., გვ. 259 -- ერთ ადგილას ფანჯრის სინათლეა. იხ. ორკე.
აკოშქვაფა//აკოშქუმალა (აკოშქვაფას, აკოშქუმალას) სახელი აკააშქვანს ზმნისა -- ძახვა (ძაფისა). ჩერია დო წყურიშით დოთუხუნდეს ართ ფათ ბამბეს, უკული აკაშქვანდეს ჟირფათ დო უკული დოწკონდუნდეს - თითისტრითა და კვირისთავით დაართავდნენ ბამბას ერთ ფად, შემდეგ ორფად შეაერთებდნენ, დაძახავდნენ და მერე დაწმენდდნენ.
აკოჩარგაზელ-ი (აკოჩარგაზელ/რ ს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოჩარგაზანს ზმნისა -- არეული; დატკეპნილი. თუმა აკოჩარგაზელი მაფუნია -- თმა არეულ-დატკეპნილი მაქვსო.
აკოჩიხონილ-ი (აკოჩიხონილ/რ ს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოჩიხონუნს ზმნისა -- უშნოდ გაკეთებული; დაბალთული.
აკოჩქვეშქუა, აკოჩქვეჩქუა (აკოჩვეშქუას) სახელი აკოჩქვეშქუნს ზმნისა -- დაჩეჩქვა. ზოსიმე დო ბუჩუნას ართიანი გაკუვჩქვეშქუნა: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 119 -- ზოსიმე და ბუჩუნას ერთმანეთი მოუჩეჩქვავთ.
აკოცალირ-ი (აკოცალირს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკაცალუნს ზმნისა -- დაფლეთილი, მოცელილი.
აკოცალუა (აკოცალუას) სახელი აკოცალუნს ზმნისა -- მოცელვა, დაცელვა. თეს შეულებუ ლახალა დო ჯერღვეფიში აკოცალუა: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 64 -- მას შეუძლია დასნეულება და ძარღვების მოცელვა.
აკოცუმა, აკოცჷმა (აკოცუ/ჷმას) სახელი აკოცენს ზმნისა -- დაშლა. გოთანდუნი, აკოცენა: თ. სახოკ., გვ. 291 -- რომ გათენდება, დაიშლებიან. ღურადღაშახ ვ'აკოცენს: ი. ყიფშ., გვ. 111 -- სიკვდილამდე (სიკვდილის დღემდე) არ დაიშლება.
აკოცუმილ-ი (აკოცუმილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოცენს ზმნისა -- დაფანტული, დაშლილი.
აკოძანძილ-ი (აკოძანძილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოძანძუნს ზმნისა -- აძენძილი.
აკოძანძუა (აკოძანძუას) სახელი აკოძანძუნს ზმნისა -- აძენძვა. იხ. აკონძანძუა.
აკოძღვაძღვილ/რ-ი (აკოძღვაძღვილ/რს) სახელი აკოძღვაძღუნს ზმნისა -- გაწუწული, მაგრად დასველებული.
აკოწვიწვუა (აკოწვიწუას) სახელი აკოწვიწვუნს ზმნისა -- დაფლეთა. ართმაჟია აკოწვიწვეს -- ერთმანეთი დაფლითეს.
აკოწიკუა (აკოწიკუას) სახელი აკოწიკუნს ზმნისა -- ამოსვრა, დასვრა. ართ წიკვილ ღეჩქ შხვათ აკოწიკუა -ერთმა დასვრილმა ღორმა სხვაც ამოსვარაო.
აკოწყორილ-ი (აკოწყორილს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოწყორუნს ზმნისა -- შერეული, შეზავებული. ფირუზ აკოწყორილი დო გაკეთებული მარგალიტი: ქხს, 1, გვ. 113 -- შერეული ფირუზი და გაკეთებული მარგალიტი.
აკოწყორუა (აკოწყორუას) სახელი აკოწყორუნს ზმნისა -- შერევა, შეზავება; განელება (წყლისა).
აკოწყუმა (აკოწყუმას) სახელი აკოწყუნს ზმნისა -- დასმენა, დაბეზღება; ენის მიტან-მოტანა. მტერიში აკჷნაწყუმა რე: ი. ყიფშ., გვ. 110 -- მტრის დასმენილია.
აკოჭარგალუა (აკოჭარგალუას) სახელი აკოჭარგალანს ზმნისა -- განადგურება, ამოჟლეტა. მოხანდეში ბჟაქ
გელაბარჩხალუნი, ტერეფი მოსპუ, გაკოჭარგალუუ -- მშრომელის მზე რომ ამოკაშკაშდა, მტრები მოსპო, გაჟლიტა.
აკოჭარხალუა (აკოჭარხალუას) სახელი აკოჭარხალანს ზმნისა -- გაჟლეტა, გაწყვეტა. აკოჭარხალე სქანი ნტერეფი! -გაწყვიტე შენი მტრები!
აკოჭირება (აკოჭირებას) სახელი აკუჭირენს ზმნისა -- გაჭირვება. თეში შეუწუხე გურცუ, თეში აკუჭირე საქმეს,დუოჸვილაფუა დუცუ: ქხს, 1, გვ. 210 -- ისე შევუწუხებ გულს, ისე გავუჭირვებ საქმეს, მოვაკვლევინებ თავს...
აკოჭიროთუა (აკოჭიროთუას) სახელი აკეეჭიროთებუ(ნ) (შური) ზმნისა -- ხუთვა სულისა. შხვა იბირდასი, იძიცანდასი, აკმაჭიროთუუ შური: შ. ბერ., გვ. 65 -- სხვა რომ მღეროდეს, იცინოდეს, მეხუთება (მეკვრება) სული.
აკოჭკუჭკუტუა (აკოჭკუჭკუტუას) სახელი აკოჭკუჭკუტანს ზმნისა -- შეჭუჭკული, გუნდად შეკრული.
აკოჭოფუა (შურიში) (აკოჭოფუას (შურიში)) სახელი აკოჭოფუნს ზმნისა -- შეკავება, ხუთვა სულისა.
აკოჭუალა (აკოჭუალას) სახელი აკოჭუნს ზმნისა -- 1. დაწვა. მოხანდეფქ გოკურცხუ-და, დიდებც ბედის ოკუჭუნა: მასალ.,გვ. 80 -- მშრომელებმა თუ გაიღვიძეს, დიდებს (მდიდრებს) ბედს დაუწვავენ. 2. ძმარვა (გულისა).
აკოჭყვადირ-ი (აკოჭყვადირს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოჭყვიდუნს ზმნისა- ამოწყვეტილი. ორინჯი აკოჭყვადილი რე: კ.სამუშ., ქხპს, გვ. 146 -საქონელი ამოწყვეტილია.
აკოხაკუა (აკოხაკუას) სახელი აკოხაკუნს ზმნისა -- შეგროვება. ნისიათ გაკოფხაკი ჭიჭე საჩუქარი -- ნისიად მოვაგროვე პატარა საჩუქარი.
აკოხირაკუა (აკოხირაკუას) სახელი აკოხირიკუნს ზმნისა -- ზედმეტად დაწვა, ხრუკვა.
აკოხუაფა (აკოხუაფას) სახელი აკახუანს ზმნისა -- შიგ ჩამხობა, გადამხობა, ზევიდან გადაფარება.
აკოხუაფილ-ი (აკოხუაფილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკახუანს ზმნისა -- მაღალი მთებით შემოზღუდული ადგილი (პ. ცხად.);ჩახვეული, ჩაფსკვნილი. კჷდჷრი ალაბი დო გვერდი, ჩხეშა აკოხუაფილი: მასალ., გვ. 106 - მკერდი ადლ-ნახევარი, თეძო ჩაფსკვნილი (ჩახვეული).
აკოხუნა (აკოხუნას) სახელი აკოდოხოდუნა ზმნისა -- ერთად დაჯდომა, დასხდომა. ოსურეფი აკოდოხოდუდეს დაჩხირპის- ქალები დასხდებოდნენ ცეცხლის პირას.
აკოხუშელ/რ-ი (აკოხუშელ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აკოხუშანს ზმნისა -- ერთად მოგროვებული, მოხვეტილი.
აკოხუშუა (აკოხუშუას) სახელი აკოხუშანს ზმნისა -- ერთად მოგროვება, მოხვეტა. ტვერს ართო აკოხუშანს -- მტვერს ერთად მოხვეტს (მოაგროვებს).
აკულა (აკულას ღ აკო-ულას) სახელი აკურს ზმნისა -- შედედება (რძისა). კვეთარუაში უკული ქუაცალენთ ვითოხუთი წუთის, ბჟა აკჷლენს -- კვეთის ჩასხმის შემდეგ ვაცლით თხუთმეტ წუთს, რძე შედედდება.
აკუდალა (აკუდალას) ბავშვთა თამაშია: ზურგზე შესმა და ისე ტარება კაცისა. შდრ. იმერ. კუტალება ზურგზე კაცის მოსმა (ვ.ბერ.).
-ალ (//-არ; ფუძისეულ რ-სთან დისიმილაციით) ადამიანის წარმომავლობის აღმნიშვნელი სუფიქსი, ქართული ელ-ის ბადალი: ჯვარ-ალ-ეფ-ი (ღ ჯვარ-არ-ეფ-ი) ჯვარელები (ჯვარი სოფელია წალენჯიხის რაიონში). არძა ართი ჯვარალეფი რენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 77 -- სულ ერთი ჯვარელები არიანო. შდრ. სენაკ-არ-ეფ-ი სენაკელები.
ალ-ი (ალ/რს) ალი. იხ. ალდაჩხირი.
ალა1 რთული ზმნისწინი (ა- და ლა-: ა -- მარტივი ზმნისწინია, ლა -- ნაწილაკი): 1. ჩვეულებრივ აღნიშნავს მიმართულებას ვისამე გვერდით; ქვევიდან ზევით (ოდნავ) ალმაცერად; გარეთ; ალა-ხუნა -- გარეთ ჯდომა; ვისამე გვერდით ჯდომა: ვოხექჷნი, ალამიხე -- რომ ვზივარ, გვერდით მიზის. ვორექჷნი, ალამირექ, მეურქჷნი, ალაპუნქ -- რომ ვარ, გვერდით მიდგახარ, რომ მივდივარ, გვერდით მომყვები. თელ დღას ალახე ჸუდეკარს -- მთელი დღე გარეთ ზის აივანზე. 2. აწმყოს ფორმას აძლევს მყოფადის მნიშვნელობას: ალა{ა}ჯღონანს ამოაგზავნის (შდრ. ოჯღონანს გზავნის). 3. უსრული ასპექტის ფორმას აქცევს სრულად: ალა{ა}ჯღონუ ამოაგზავნა (შდრ. ოჯღონუ გზავნა). იხ. ელა-, ილა-.
-ალა2 დასტურდება ერთ წყება საწყისებში (-ალ-ა: -ა საწყისის მაწარმოებელია, -ლა- -- ინფიქსი): ზ-ალ-ა ზელა (შდრ. ზ-ან-ს ზელს); ჭ-ალ-ა კერვა (შდრ. ჭ-ან-ს კერავს).
-ალა3 აწარმოებს აბსტრაქტულ სახელებს: ბოშ-ალა ბიჭობა (შდრ. ბოში ბიჭი); ოსურ-ალა ქალობა (შდრ. ოსური ქალი). ბოშალაქ ქომიფურინუ: ქხს, 1, გვ. 163 -- ბიჭობა გამიფრინდა.
ალა-ალა (ალა-ალას) ადვილი, იოლი; მუქთი. ალა-ალას ნაშიბი ქონება_შდრ. იმერ. ალა-ალა სიადვილის აღსანიშნავად (ვ. ბერ.).
ალაბ-ი (ალაბის) იგივეა, რაც არშინი, -- ალაბი, ადლი. სუმენეჩი ალაბი: ი. ყიფშ., გვ. 106 -- სამოცი ადლი. კჷდჷრი ალაბი დო გვერდი: მასალ., გვ. 106 -- მკერდი ალაბ-ნახევარი.
ალაბიანი (ალაბიანს) ადლიანი; ერთი ადლის ოდენა. ალაბიანი ქუა გეძჷ თაქ: მ. ხუბ., გვ. 80 -- ერთი ადლის ოდენა ქვა ძევს აქ.
ალაბიჯინ-ი (ალაბიჯინს) კარში, გარეთ დგომა. ბაღანა ჩხურუს გალე ალაბიჯინუუ -- ბავშვი სიცივეში გარეთ ამყოფა (დააყენა).
ალაბიჯუა (ალაბიჯუას) სახელი ალებიჯანს ზმნისა -- ბიჯგება, ბჯენა (რისამე). კეტი ალეებიჯუუ: ი. ყიფშ., გვ. 101 -- ჯოხი ამოიბიჯგა.
ალაბორაფა (ალაბორაფას) სახელი ალმებორუანს ზმნისა -- მოსულელობა. ბრელი ალებორუანს: ქხს, 1, გვ. 200 -- ბევრი მოისულელებს.
ალაბორუა (ალაბორუას) მოსულელო. ალაბორუა კოჩი რე, გვალო დონწყილი ვარე -- მოსულელო კაცი არის, მთლად დაწყობილი არაა.
ალაბუა (ალაბუას) სახელი ალაბანს ზმნისა -- ალაბით (არშინით) გაზომვა.
ალაგაფა (ალაგაფას) სახელი ალმაგანს ზმნისა -- ჩაგება. ლეკურიში ალაგაფას ქოჩორაქჷ კვარჩხანი ხეში კითი ქიმკიიკვათჷ: ი. ყიფშ., გვ. 98 -- ლეკურის ჩაგებისას ქოჩორამ მარცხენა ხელის თითი მიიჭრა.
ალაგაფირ-ი (ალაგაფირს) მიმღ. ვნებ. წარს. ალაგანს ზმნისა -- ჩაგებული; ჩარტყმული. ალაგაფირი ხამუ -ჩარტყმული (ჩაგებული) დანა.
ალაგე (ალაგეს) ალაგი, მხარე. უსამართლობა აშნოძე ოდიშური ალაგეს: ქხს, 1, გვ. 290 -- უსამართლობა ყოფილა (დებულა) ოდიშის მხარეში. შდრ. ოლაგე.
ალაგელა (ალაგელას) ქანაობა. ალაგელა მეურსია -- რხევით მიდისო.
ალაგვერდულო ზმნზ. უინტერესოდ, უდარდელად.
ალაგინძა (ალაგინძას) წაგრძელებული რამე. იხ. გინძე.
ალაგუჯუა (ალაგუჯუას) სახელი ალმეგუჯანს ზმნისა -- ჩადება, ბღუჯვა (ბევრისა). ფარა ჯიბეშა ქალებგუჯი: კ. სამუშ.,ქართ. ზეპ., გვ. 111 -- ფული ჯიბეში ჩავიბღუჯე.
ალადვალა (ალადვალას) სახელი ალედვანს ზმნისა -- ჩადება (ჯიბეში). მუთ ქიშუუნი, ჯიბეშა ქალედუ -რაც (კი) იშოვა, ჯიბეში ჩაიდო.
ალაზიმაფა, ალაზჷმუა (ალაზიმაფას, ალაზჷმუას) სახელი ალაზი/ჷმუუ(ნ) ზმნისა -- შეზომება, დატოლება. ჭიაქ გვერს ქალაზიმუ დო გოხორცქუა: თ. სახოკ., გვ. 268 -- ჭია გველს დაეტოლა და გასკდაო. ვიშო, მის რე, ალუზჷმე სქანი დუდი?: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 47 -- დამეკარგე (იქით), ვისაა, გაუტოლე შენი თავი?
ალაზღვარდალ-ი (ალაზღვარდალ/რს) სახელი ალაზღვარდალუ(ნ) ზმნისა -- შოლტივით ტანის მქონის რხევით სიარული (გვერდით). დღას მუთუნი ვამისხუნუ ცირაშ ალაზღვარდალიშა: ქხს, 1, გვ. 247 -- არაფერი მირჩევნია ცირას გვერდით (შოლტივით რხევით) სიარულს.
ალაზონ-ი (ალაზონს) შამბნარი. შდრ. აჲაზონი.
ალათირუა (ალათირუას) სახელი ალეთირუუ(ნ) ზმნისა -- შენაცვლება. ხოჯემს ქალეთირუ მეძობელს -ხარებში შეენაცვლა მეზობელს.
ალაკეთება (ალაკეთებას) სახელი ალმეკეთუანს ზმნისა -- ძირითად სამუშაოსთან ერთად (გვერდით) რაიმეს კეთება. ფაცხას ღობუნდეს დო ჸუდეს ალეკეთუანდესია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 140 - ფაცხას ღობავდნენ და (ამ საქმესთან ერთად) სახლსაც აკეთებდნენო.
ალაკვაკვაფ-ი (ალაკვაკვაფის), ალაკვაკუა (ალაკვაკუას) სახელი ალაკვაკუ(ნ) ზმნისა -- კოხტად ყოფნა (ჯდომა) გარეთ; (ჯიბეში) კოხტად ჩადება რისამე. ჭიჭე ოქრო ქოპუას, ჯიბეს ქალმოკვაკუას: მასალ, 1, გვ. 47 -- პატარა ოქროდ მაქცია (მქნას), ჯიბეში მომაქცია.
ალა-კვალა (ალა-კვალას) მსგავსი, თანაბარი; პირწავარდნილი მსგავსი. დიმდარი დო ღარჷბი თეშოთჷ რე ალა-კვალა: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 15 -- მდიდარი და ღარიბი მისთვისაა თანაბარი. ზოგჯერ იხმარება რითმისათვის: ალა-კვალა თხაში ჭვალა -- ალა-კვალა თხის წველა. შდრ. ალი-კვალი პირწავარდნილი (ქეგლ).
ალაკვანწუა (ალაკვანწუას) სახელი ალეკვანწუანს ზმნისა -- კოხტად ჩადება; კოხტად ჩამოკიდება. თითო მოჭკადილი ყამა არძას ქეგლაკვანწუდეს: ქხს, 1, გვ. 40 -- თითო მოჭედილი ხანჯალი ყველას ეკიდა (კოხტად). შდრ. ალაკვაკვაფი, ალაკვაკუა.
ალაკითხირ-ი (ალაკითხირს) სახელი ალაკითხანს ზმნისა -- კითხვა რჩევის მისაღებად. დუდი წყუმილი კუჩხის მუთას ელაკითხანსია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 40 -- თავგახსნილი (ჭკვიანი) ფეხს რჩევას არ ჰკითხავსო.
ალაკირუა (ალაკირუას) სახელი ალაკირანს ზმნისა -- გვერდით მიბმა, მიკვრა. ე ჩხომი ბოშიქჷ კართეშა ქალეეკირჷ: ა. ცაგ., გვ. 27 -- ეს თევზი ბიჭმა კალთაზე მიიბა.
ალაკუსუა (ალაკუსუას) სახელი ალაკუსანს ზმნისა - გვერდით კრუსუნი, კრუსუნით თანაგრძნობა. ჯაკელი გინს ხანდუადო მოზვერი ალაკუსანდუა: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 187 -- ფური ხბოს ბადებდა და მოზვერი გვერდით კრუსუნებდაო (კრუსუნით თანაუგრძნობდაო).
ალალ-ი (ალალს), აჲა-ი (აჲარს) ბ.-მარტ. ალალი, მართალი, პატიოსანი. ალალი კოჩიე -- პატიოსანი კაცია.
ალალაფა (ალალაფას) სახელი ალალუ(ნ) ზმნისა -- ჩამოვარდნა. ეშე ფურტინე, თოლს ქალჷგოლუ: ი. ყიფშ., გვ. 178 -ზევით რომ ააფურთხო, თვალებში ჩაგივარდება.
ალალაფარ-ი (ალალაფარს) მიმღ. ვნებ. მყ. ალალუ(ნ) ზმნისა -- ჩასავარდნი. ალალაფარი არდგილი უღუ გიმე -ჩასავარდნი ადგილი აქვს ქვევით.
ალალაფირ-ი (ალალაფირს) მიმღ. ვნებ. წარს. ალალუ(ნ) ზმნისა -- ჩავარდნილი. ალალაფირი ქაღარდი გაშეღუ -ჩავარდნილი ქაღალდი ამოიღო.
ალალ-მართალ-ი (ალალ-მართალ/რს) ალალ-მართალი. ალალ-მართალი კოჩის ღორონთი ვამიოდინუანსია -ალალ- მართალ კაცს ღმერთი არ დაკარგავსო.
ალალობა (ალალობას) ალალობა. ალალობა სარალობა რენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 7 -- ალალობა საბრალობა არისო.
ალალუაფა (ალალუაფას) სახელი ალულუანს ზმნისა -- გვერდით ჩავლა. თე ბოშის მოხვადჷ თაქ ალალუაფაქ: მ. ხუბ., გვ. 199 -- ამ ბიჭს მოუხდა აქ გვერდით ჩავლა.
ალა-მალა (ალა-მალას) უბრალო; ცუდი. ხშირად რითმისათვისაა გამოყენებული (ი. ყიფშ.). ლექსი ჯგირო დობჭარეე, ვა რდას ოკო ალა-მალა: ი. ყიფშ., გვ. 108 -- ლექსი კარგად რომ დავწერო, არ უნდა იყოს უბრალო(ცუდი).
ალამარქაფუა (ალამარქაფუას) სახელი ალამარქაფანს ზმნისა -- დატოლება; გვერდით მარქაფად ხლება. ცხენით მალუ კოს კუჩხით მალუ ალამარქაფუდუა: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 169 -- ცხენით მიმავალ კაცს ფეხით მიმავალი ეტოლებოდაო (მისდევდაო).
ალამო ზმნზ. უცბად, უეცრად, მოულოდნელად. ართ ალამო გამკართინუუ ჩქჷნი ცხოვრებაში კეხი -- უეცრად მოაბრუნა ჩვენი ცხოვრების კეხი. თაშ ალამო გომიჯოგეთჷ: მასალ., გვ. 68 -- ასე უცბად შემიძულეთ.
ალამუდა რაღაცნაირი, თავისებური; არაორგანიზებული. ალამუდა კოჩი რენია -- რაღაცნაირი კაციაო.
ალან-ი (ალანს) ალანი; ჩრდილოეთ კავკასიაში მცხოვრები ხალხი; გადატ. ღონიერი, გამბედავი, ვაჟკაცი. ალანსია ცხენი ვართი ღურელო უდინუ დო ვართი ცოცხალოვა : ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 7 -- ალანსო ცხენი არც მკვდარი დაეკარგება და არც ცოცხალიო. შდრ. ა. ცაგ., გვ. 72. შენიშვნა 9.
ალანთხაფა (ალანთხაფას) სახელი ალანთხუუ(ნ) ზმნისა -- რაღაცის გვერდით დაცემა, ფლატედან გადავარდნა.
ალანკირუა (ალანკირუას) სახელი ალმენკირუუ(ნ) ზმნისა -- დაწვა (ზედმეტად), ჩახრუკვა. თორქ ჩილამურით ემაფშუ, გური ქალუმონკირინი: მ. ხუბ., გვ. 319 -- თვალი ცრემლით ამევსო, გული რომ ჩამხრუკე (ჩამწვი).
ალანურ-მალანურ-ი (ალანურ-მალანურს) ალანურ-მალანური (ვ. თოფ. სიტყ., ვ1, გვ. 297).
ალანწყვილ-ი (ალანწყვილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ალენწყუუ(ნ) ზმნისა -- დაქცეული, ჩამოქცეული.
ალანწყუმა (ალანწყუმას) სახელი ალანწყუნს ზმნისა -- ამოღება, ამოძრობა. უკული გალეენწყჷ ლეკური: ა. ცაგ., გვ. 43 -შემდეგ ამოიღო (ამოიძრო) ლეკური.
ალანჭაფა (ალანჭაფას) სახელი ალანჭუუ(ნ) ზმნისა -- მიწვდომა. ეშე ვალუანჭი ცასი -- ზევით ვერ ავწვდი ცას.
ალანჯირა (ალანჯირას) სახელი ალანჯირუუ(ნ) ზმნისა -- გვერდით წოლა. მი{ი}თხუუ ალანჯირა: მ. ხუბ., გვ. 75 -მოითხოვა (გვერდით) ამოწოლა. შხვა კოჩიშა ვალუნჯირუნ, ეფერი ოსური დოგორით: მ. ხუბ., გვ. 16 -- სხვა კაცთან რომ არ წოლილა, ისეთი ქალი მოძებნეთ.
ალარაჸუა (ალარაჸუას) სახელი ალარაჸუნს ზმნისა -- ამოდენა, ამორეკვა.
ალარგინუა (ალარგინუას) სახელი ალერგინუუ(ნ) ზმნისა -- ბრდღვიალი (თვალისა). სქანი თოლეფი მაჭუალი მუჭო ალერგინუნი: ქხს, 1, გვ. 38 -- შენი მწველი თვალები როგორ ბრდღვიალებს.
ალართალა (ალართალას) სახელი ალურთანს ზმნისა -- აქცევა, ახვევა (გვერდისა). ალურთუ ხასილა - გვერდი აუქცია.
ალართუ (ალართუს) ასახვევი, ასაქცევი; ჩასახვევი.
ალარინა (ალარინას) სახელი ალარე(ნ), ალადირთუ{უ}(ნ) ზმნათა -- გარეთ დგომა, გვერდში ამოდგომა; ხელის გამართვა რაიმე საქმეში. ირო გურცუ ალარექ: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 124 -- ყოველთვის გულში დგახარ. ასე ალუურე შხვას: ქხს, 1, გვ. 71- ახლა სხვას უდგას (მხარში).
ალარინაფა (ალარინაფას) იხ. ალარინა. ქალურინეეს უჩიტელი ჟირხოლო ბაღანენს: მ. ხუბ., გვ. 70 -(კი) ამოუყენეს მასწავლებელი ორივე ბავშვს.
ალასაქვარუა (ალასაქვარუას) სახელი ალასაქვარანს ზმნისა -- მთავართან ერთად სხვა საქმის გაკეთება. ოჭკომალიში კეთებას შხვა მუთუნსით ალმესაქვარუანს -- საჭმლის მომზადებისას სხვა რამესაც აკეთებს (საქმობს).
ალასიმა, ალასიმაფა (ალასიმა{ფა}ს) სახელი ალასიმე(ნ) ზმნისა -- მოსმენა, ჩასმენა. ღეჯიშ მაგორალს ღეჯიში დღურაფი ალასიმენია -- ღორის მძებნელს ღორის ღრუტუნი ესმისო (ჩაესმისო).
ალას-მალას ზმნზ. იხ. ალა-მალა; მალას. ალას-მალას თუნთი გვალას -- ალას-მალას დათვი მთაში.
ალასორგუა (ალასორგუას) სახელი ალა{ა}სორგანს ზმნისა -- ბევრის ერთად დება, წყობა (გარეთ). ქოძირუ, დემეფი კისერკვათილო ათაქ ალასორგჷნი -- ნახა, დევები კისერმოჭრილი აქ რომ ყრია (აწყვია).
ალასუმალა (ალასუმალას) სახელი ალე{ე}სვანს ზმნისა -- ამოსმა. თოლიშა ქელუოლასიანი, ხეს ველესვანსია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 54 -- თვალში რომ ჩაუვარდესო, ხელს არ ამოისვამსო.
ალასჷმაფა (ალასჷმაფას) იხ. ალასიმაფა. წყარიშ ხვარჩალ ალგასჷმე სირინოზიში ხუმაცალო: მასალ., გვ. 111 -წყლის ჩქაფუნი ჩაგესმის სირინოზის ხმასავით.
ალასჷნდი! (წყევლა): ეშმაკს წაუღიხარ!
ალასქუალა (ალასქუალას) სახელი ალმესქუნს ზმნისა -- ბღლარძუნი; გაკვანძა, განასკვა, შეკვრა. ტყურაია ბანძღინითჷ ბედის გელესქუნქუნი...: მასალ., გვ. 75 -- უბრალო კინკლაობით (ბღლარძუნით) ბედს რომ გაინასკვავ (შეიკრავ).
ალასქუაფა (ალასქუაფას) სახელი ალმესქუანს ზმნისა -- გამწევი ძალის (ხარის, კამეჩის...) შეზიარება სამეურნეო სამუშაოების დროს. შდრ. დილაბუნაფა, ელმათირუობა, მოგვერდუობა.
ალატახუა (ალატახუას) სახელი ალუტახანს, ალმუტირხუ{უ}(ნ) ზმნათა -- ჩამტვრევა. ქოთომს კვერცხიქ ქალუტირხუ -ქათამს კვერცხი ჩაუტყდა. კამბეჩიშ მონირზე ხოს ქაქ ქალაარტიხუ: ი. ყიფშ., გვ. 180 -- კამეჩის მონიზლავე (მოქიშპე) ხარს რქა ჩამოემტვრა.
ალატყორინ-ი (ალატყორინს), ალატყორინუა (ალატყორინუას) სახელი ალმატყორინანს ზმნისა -- ჩაკუება. გერქ დორჩინუნ, ჭიჭე ტურაქ ჸუს ქალატყორინუა: ხალხ. სიბრ., 1, 26 -- მგელი რომ დაბერდა, პატარა ტურამ ყურში ჩააკუაო.
ალაფალუა (ალაფალუას) სახელი ალმაფალუნს ზმნისა -- ყლორტის ამოსვლა გვერდით, ამოყლორტვა. რჩინუ ჯაშ ოლე ლჷლჷ ორგაშე გეურს, ქიდიჭყანს ალაფალუას -- ბებერი ხის გვერდით ჩვილი ნერგი ამოვა, დაიწყებს ამოყლორტვას.
ალაფარე (ალაფარეს) იხ. ლაფარა, ოლაფარე.
ალაფართხუა (ალაფართხუას) სახელი ალეფართხუნს ზმნისა -- ამოფერთხვა. ქჸუჯიში ალაფართხუა -- ყურის გამოფერთხვა; გადატ. ყურადღების მიქცევა, გამახვილება; გონს მოსვლა. გვიანო გელეფართხუ ჸუჯი - გვიან მოვიდა გონს (ამოიფერთხა ყური).
ალაფაფინ-ი (ალაფაფინს), ალაფაფუა (ალაფაფუას) სახელი ალეფაფუ(ნ) ზმნისა -- ფარფატი; ბევრის ერთად რევა. თოლიშ წვანს ალგაფაფუ: ქხს, 1, გვ. 317 -- თვალის წამწამის წვერზე დაგფარფატებს (ირევა).
ალაფერდა, ელაფერდა (ალაფერდას) ფერდობი, დაქანებული ადგილი, დაფერდება. ჭიჭე ალაფერდა არდგილი რდუ -ცოტა ფერდობი (ადგილი) იყო. იხ. ფერდი.
ალაფინუა (ალაფინუას) სახელი ალაფინანს ზმნისა -- დაფენა. სონი ვარდი რე, ქომიწიი, ღვალენს ალგოფინუნი: ქხს, 1,გვ. 38 -- სადაური ვარდია, მითხარი, ღაწვებზე რომ გაფენია.
ალაფურცქინ-ი (ალაფურცქინს), ალაფურცქინუა (ალაფურცქინუას) სახელი ალაფურცქინანს ზმნისა -- ჩაჩურჩულება. კერს ჸუს (//ჸუჯის) ქალაფურცქინი: მ. ხუბ., გვ. 9 -- კერატს ყურში ჩასჩურჩულე.
ალაფუჩაფა, ალაფუჩინ-ი, ალაფუჩუა, (ალაფუჩაფას, ალაფუჩინს, ალაფუჩუას) სახელი ალაფუჩანს ზმნისა -- შეფიცვა, შემოფიცვა. ართიანს ქალვოფუჩუათი: ქხს, 1, გვ. 329 -- ერთმანეთს შევფიცოთ. იხ. ფუჩი.
ალაქვა (ალაქვას) აფხაზ. ძუ ძაღლი (ალა ძაღლი, ალაქვა ძაღლები).
ალაქიმინუა (ალაქიმინუას) იგივეა, რაც ალასაქვარუა, -- სახელი ალექიმინუანს ზმნისა -- ძირითად საქმესთან ერთად დამატებით რაღაცის კეთება.
ალაქოსუა (ალაქოსუას) სახელი ალაქოსუნს ზმნისა -- რისამე გვერდის გახვეტა. ღობერიშ ძგალემს ალმაქოსუნს -ღობის ძირებს (გვერდებს) ხვეტს. გადატ. შთანთქმა. მიშეს ბორჯეფი..., ალმექოსუდეს სოდგენ წკვარამცჷ: მასალ., გვ. 57 -მიდიოდნენ დროები..., ინთქმებოდნენ სადღაც უფსკრულში.
ალაქურქულ-ი (ალაქურქულ/რს) სახელი ალაქურქულანს ზმნისა -- ვიშვიში; ოხვრა. წანი იგანც, ბობოხანც, ზღვას ალაქურქულანს -- წანი (სამხრეთის ქარი) ქრის, ბობოქრობს, ზღვასთან ერთად ვიშვიშებს (ოხრავს). იხ. ქურქული.
ალაღალა (ალაღალას) სახელი ალეღანს ზმნისა -- ამოღება.
ალაღვარა (ალაღვარას) სახელი ალაღვარანს ზმნისა -- ჩაყვირება; ყვირილი (სადღაც). გერქ დიირჩინუნი, ჭიჭე ტურაქ ჸუს ქალაღვარუუა: ა. ცაგ., გვ. 102 -- მგელი რომ დაბერდა, პატარა ტურამ ყურში ჩააყვირაო. იხ. ღვარა, ღორა.
ალაყურტ-ი, აჲაყურტ-ი ბ.-მარტ. (ალ/ჲაყურტის) ფაფა ტკბილი; ღომისღომის (ფეტვის) ფქვილი რძეში მოხარშული. ალაყურტის ხოლო ყირტუა ოკონია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 7 -- ალაყურტსაც ყლაპვა უნდაო. შდრ. იმერ. ალაყურტი, ალაყურტა დანაყილი ნიგვზით გაკეთებული ფაფა (ვ. ბერ., პ. ჯაჯან., ა. ღლ.).
ალაყურყინ-ი (ალაყურყინს) სახელი ალეყურყინუ(ნ), ალაყურყინუნს ზმნათა -- მუცლის გვრემა, ხმიანობა (ბუყბუყი). ქვარა ალმაყურყინუ/ჷ -- მუცელი მგვრემს (ბუყბუყებს).
ალაჸოთამა (ალაჸოთამას) სახელი ალაჸოთანს ზმნისა -- ამოგდება, ამოთხრა; ჩაგდება (რისამე). თოლი დო თოლი შქას ჩხვინდი ვაშაჸუნდასჷნი, ართიანც გალაჸოთანდესია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 53 -- თვალსა და თვალს შორის ცხვირი რომ არ იყოს (ჩაჰყვებოდეს) ერთმანეთს ამოაგდებდნენო.
ალაჸუნა (ალაჸუნას) სახელი ალაჸუნს ზმნისა -- გვერდით გაყოლა, წაყოლა. ათე წყარს ქალაჸუნუ: ი. ყიფშ., გვ. 82 -- ამ წყალს ჩაუყვა. ვოხექინი, ალამიხე, მეურქინი -- ელაპუნსი: ქხს, 1, გვ. 71 -- როცა ვზივარ, გვერდით მიზის, რომ მივდივარ -- გვერდით მომყვება.
ალაჸურუა (ალაჸურუას) სახელი ალაჸურანს ზმნისა -- ყმუილით ჩაძახება, ჩაყმულვა. დიდი ტურაქ დირჩინუა დო ჭიჭე ტურაქ ჸუსი ქალაჸურუა: ა. ცან., გვ. 104 -- დიდი ტურა დაბერდა და პატარა ტურამ ყურში ჩააყმუვლაო.
ალაჸურშუა (ალაჸურშუას) სახელი ალაჸურშუ(ნ) ზმნისა -- დაყუჩება, მიყუჩება.
ალაშვიტა, ალაშუტა (ალაშვიტას) სულელი; ჩურჩუტი. ალაშვიტა კოჩი -- მოსულელო (მოჩურჩუტო) კაცი. შდრ. იმერ. ელეშუტე სულელი (ვ. ბერ.).
ალაშვიტაფა (ალაშვიტაფას) იგივეა, რაც ათოშვიტაფა.
ალაჩამა (ალაჩამას) სახელი ალმუჩანს ზმნისა -- რჩევა; რჩევის მიცემა. ელსამეთიში მალჷშა ვართი ულა ელეჩინენია დო ვართი მოცადინია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 43 -- იერუსალიმში წამსვლელს ვერც წასვლას ურჩევ და ვერც მოცდასო. მაფშალიას ველუუჩა კვარიაში ნდურებას: მასალ., 1, გვ. 99 -- ბულბულს არ ვურჩევ ყვავთან მდურებას. ალუ{უ}ჩანს (ალუჩუ ურჩია, ალუჩამუ ურჩევია, ალნოჩამუე(ნ) ურჩევდა თურმე, -- ნარჩევა) გრდმ. სასხვ. ქც. ურჩევს, არიგებს. ალეჩინე(ნ) (ალეჩინუ შესაძლებელი გახდა რჩევის მიცემა, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. შეიძლება რჩევის მიცემა. ალაჩინე(ნ) (ალაჩინუ შეძლო ერჩია, -- , ალნოჩამუე(ნ) შესძლებია ერჩია) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. შეუძლია ურჩიოს. ალაჩამაფუანს (ალაჩამაფუუ არჩევინა, ალუჩამაფუაფუ ურჩევინებია, ალნოჩამაფ{უაფ}უე(ნ) არჩევინებდა თურმე) კაუზ. ალუჩანს ზმნისა -- არჩევინებს. ალმაჩამალი მიმღ. მოქმ.მრჩეველი. ალაჩამილი მიმღ. ვნებ. წარს. რჩეული. ალნაჩემი მიმღ. ვნებ. წარს. ნარჩევი. ალნაჩემუერი მიმღ. ვნებ. წარს. რჩევის საფასური.
ალაჩამილ-ი (ალაჩამილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ალუჩანს ზმნისა -- რჩეული, რჩევამიცემული, დარიგებული.
ალაჩანა (ალაჩანს) სახელი ალაჩანს ზმნისა -- გვერდით {გა}ხარება (მცენარისა). ღურუში წამალი ლაფარას ალაჩანს, მარა კოს ვოუჩქუნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 153 -- სიკვდილის წამალი ლაფაროშია (ხარობს), მაგრამ კაცმა არ იცისო.
ალაჩანაფა (ალაჩანაფას) სახელი ალაჩანუ(ნ) ზმნისა -- გაჩრა. კუნდიშ მაჭკომალს კიზი ორტყაფუშა ოკო ალუჩანუდას: თ. სახოკ., გვ. 141 -- განავლის მჭამელს კოვზი ქამარში უნდა ჰქონდეს გაჩრილიო.
ალაჩვაგუა (ალაჩვაგუას) სახელი ალუჩვაგუნს ზმნისა -- 1. ამოკორტნა. ქიმერთი ბაღანაშა, მოჭვაქ თოლი ვალუჩვაგას-- მიდი ბავშვთან, კრუხმა თვალი არ ამოუკორტნოს. 2. სადმე გდება. თელ დღას კერიას ალუჩვაგუ -- მთელი დღე კერიასთან აგდია.
ალაჩხურაფა (ალაჩხურაფას) სახელი ალაჩხურუანს ზმნისა -- შემცივნება. მინშა ქალგოჩხურუა, მინშა გუგოფურუა: ქხს, 1, გვ. 102 -- ზოგჯერ შეგამცივნებ, ზოგჯერ შეგახურებ.
ალაცუნა{ფა} (ალაცუნა{ფა}ს) სახელი ალაცუნუანს ზმნისა -- გარჭობა; ჩასობა. ი კოჩი ორტყაფუშა თოკის ქალეცუნუანდუა...,: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 58 -- ის კაცი სარტყელში თოკს გაირჭობდაო. ნამუთ მაზაკვალი რენი, თიშ თოლს ქალაცუნუას: ქხს, 1, გვ. 25 -- ვინც მზაკვარია, იმის თვალში ჩაასოს.
ალაცურცინ-ი (ალაცურცინს) სახელი ალაცურცინანს ზმნისა -- ჩაჩურჩულება. ჸუს ქალაცურცინუ,მუდგა რდუნი -- ყურში ჩასჩურჩულა, რაღაც იყო. შდრ. ფურცქინი.
ალაძვენა (ალაძვენას) სახელი ალუძუ(ნ) ზმნისა -- დება რამეში (მაგ., ჯიბეში, სკივრში...). მუშო გოკო სქვამ თოლეფი ტყურათ ალარძჷდასჷნი: მასალ., 1, გვ. 46 -- რად გინდა ლამაზი თვალები, რომ ტყუილად გქონდეს (გედოს). დიხა დიხას ალუძუ -- მიწა მიწას უდევს (უძევს) გვერდით. შდრ. ალადვალა.
ალაძიცინ-ი (ალაძიცინს) სახელი ალეძიცანს ზმნისა -- თავისთვის ოდნავ ჩაცინება. ართი ქალეძიცუ: მ. ხუბ., გვ. 15 -ერთი ჩაიცინა (ოდნავ).
ალაწიკუა (ალაწიკუას) სახელი ალაწიკვანს ზმნისა -- დასვრა. არძა ჯას ქალაწიკვანქჷნი, ნამუს ალადოხოდუქია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 83 -- ყველა ხეს (ძირს) თუ დასვრი, რომლის ქვეშ (გვერდით) ჩამოჯდებიო.
ალაჭვათირე (ალაჭვათირეს) ლაფარო. იხ. ოლაჭვათირე.
ალაჭვილ/რ-ი (ალაჭვილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ალმაჭუნს ზმნისა -- დამწვარი. გახარებული იჸიიდუ ჩქიმი გური ალაჭვილი: ქხს, 1, გვ. 85 -- გახარებული იქნებოდა ჩემი გული დამწვარი. გური ალაჭვირი მაფუ: ი. ყიფშ., გვ. 118 - გული დამწვარი მაქვს (გული მწყდება).
ალაჭირინაფა (ალაჭირინაფას) სახელი ალაჭირინ_ყიფშ., გვ. 44 -- მალულად ბევრი ფული მიაწოდა (ჩაუდო).
ალაჭკადუა (ალაჭკადუას) სახელი ალაჭკადანს ზმნისა -- გვერდიდან მიჭედვა; გვერდიდან ძლიერი დარტყმა.
ალაჭკომუა (ალაჭკომუას) სახელი ალაჭკომანს ზმნისა -- შეჭმა. ღარიბ კოჩქ ღეს ქორას ქალაჭკომუ თულეფი: თ.სახოკ., 289 -- ღარიბმა კაცმა ღორს მუცელშივე შეუჭამა გოჭები.
ალაჭუალა (ალაჭუალას) სახელი ალაჭუუ(ნ) ზმნისა -- დაწვა. ქგურიშ ალაჭუალა გადატ. წყენა, გულის დაწყვეტა. გურქ ქალმაჭუ უნებურო: მასალ., გვ. 33 -- გული დამწყდა უნებურად.
ალაჭყვართუა (ალაჭყვართუას) სახელი ალუჭყვართუ(ნ)ზმნისა -- გრძელი რამის ამოდება (გვერდით დება).
ალახაჭუა (ალახაჭუას) სახელი ალეხაჭუანს ზმნისა -- ჩაჯიბვა, ჩადება. კაპეიკიანს დახურდენა, ჯიბეშა ქელეხაჭუანა: შ. ბერ., გვ. 93 -- კაპეიკიანს დაახურდავებენ, ჯიბეში ჩაიდებენ.
ალახვარხვალ-ი (ალახვარხვალ/რს) სახელი ალეხვარხვალუ(ნ) ზმნისა -- შიგნით ტრიალი, ხვარხვალი. ჩქიმ გურს მუთუნ ვახვარუ, თიცალ განგება ალეხვარხვალუ: ქხს, 1, გვ. 58 -- ჩემს გულს არაფერი შველის, ისეთი განგება შემძვრალა (ხვარხვალებს) შიგ.
ალახუნა (ალახუნას) სახელი ალამიხე(ნ) ზმნისა -- გვერდით ჯდომა. ალუხენი, თინაე ჩქიმი ჯიმა -- გვერდით რომ უზის, ისაა ჩემი ძმა.
ალახუნაფა (ალახუნაფას) იგივეა, რაც ალახუნა -- გვერდით ჯდომა. ნოსაში ალახუნაფა ვაგოკონია-და, კველა გაითუჸოთია: ა. ცაგ., გვ. 116 -- თუ არ გინდა რძალი გვერდზე გესვას, სკამი გამოაცალეო.
ალაჯინა (ალაჯინას) სახელი ალაჯინე(ნ) ზმნისა -- ზევით შეხედვა (ალმაცერად). ეშე ალააჯინესჷნი, შქაბანდიხას გინოხორხილი ჸოფე თე ჭყონი: მ. ხუბ., გვ. 3 - ზევით რომ აიხედეს, შუაადგილას გადახერხილი ყოფილა ეს მუხა.
ალაჯუნა, აჲაჯუნა (ალ/ჲაჯუნას) უდარდელი; მოხეტიალე. ალაჯუნა კოჩიენია, მუთუნიშ ფირქი ვაუღუნი -- უთავბოლო (უდარდელი) კაციაო, არაფრის ფიქრი რომ არ აქვს. შდრ. რაჭ. ალაჯუნე უთავბოლოდ მოსიარულე (ვ. ბერ.).ალბათ ჩართული სიტყვა: ალბათ.
ალგჷდჷ (ალგჷდჷს) ძაბრისებრი ორმო.
ალდაჩხირ-ი, ალდაჩხჷრ-ი (ალდაჩხი/ჷრს) ალ-ცეცხლი, აელვარებული, ავარდნილი, გიზგიზა ცეცხლი. სქან ჸოროფა ჩქიმი გურცჷ ალ-დაჩხირო რზუ დო პჭუნსი: ქხს, 1, გვ. 71 -- შენი სიყვარული ჩემს გულში (ალ-)ცეცხლად ანთია და მწვავს. მუ ალდაჩხჷრი გჷმორზჷნი, თენა ირკოჩქ ქიჩინით!: მასალ., 1, გვ. 97 -თუ რა ცეცხლის ალი მდაგავს, ეს ყველამ გაიგეთ (იცანით)! იხ. დაჩხირი.
ალება (ალებას) 1. თანხმობა, ყაბული (შ. ბერ.); 2. მიტევება, დალოცვა. ირფელი ჭუა გუმოჭყორდუ, მუჟამსჷთი მაშიი სქანდე ალება: შ. ბერ., გვ. 178 -- ყველა ტკივილი დამავიწყდება, როდესაც მექნება (მეშოვება) შენგან დალოცვა (მიტევება).
ალებურ-ი (ალებურს) დალოცვილი (დ. ფიფია).
ალეია (ალეიას) ანთროპ. კნინ. ალე, ალექსანდრე. თეში ალეიაქ თოფი ქააჸოთ: მ. ხუბ., გვ. 159 -- ისე ალემ (ალექსანდრემ) თოფი ესროლა.
ალეკ-ი, აეკ-ი ბ.-მარტ. (ა{ლ}ეკის) მლაშე. ბრელი ჯიმუქ მაჸუუ ღოლამირქ დო ალეკიე -- ბევრი მარილი შემექნა გაკეთებული (ქმნილი) და მთლად მლაშეა. შდრ. წყითე.
ალემ-ი (ალემს) ლომი. ალემცალი ლომივით. ალემცალი კოჩი რენია -- ლომივით კაციაო. შდრ. ჸჷლჷმ.
ალერტ-ი (ალერტის) ტოპონ. ადგილი ს. კიწიაში; არის ეკლესიაც (მარტვილის რაიონი). ი. ყიფშიძე ალერტს აკავშირებს ალავერდ-თან.
ალერტობა (ალერტობას) რელიგ. დღესასწაული, იმართება 23 აპრილს (ძველი სტილით) სოფ. კიწიაში (მარტვილის რაიონი). ასევე იმართება მთელ სამეგრელოში. შდრ. იმერ. ალიორტობა (ვ. ბერ.).
ალეშ-ი, აეშ-ი (ა{ლ}ეშის) მდარე, ნაკლები ხარისხის. აეში ღვინი რე -- მდარე ღვინოა. შდრ. ალეში მდარე, ნაკლები (ვ.ბერ.).
ალ-ი (ალ/რს) ალი.
ალიართენ-ი (ალიართენს) მაღალი სიცხე (დ. ფიფია).
ალი-დაჩხირ-ი (ალი-დაჩხირს) იხ. ალდაჩხირი . ალი-დაჩხირი უშქჷრატჷ: ი. ყიფშ., გვ. 163 -- ალიანი ცეცხლი ჩაუქრობელი.
ალინჩა, ალიჩა, ალუჩა, აინჩა (ალინჩას) ბოტან. ალუჩა. კობუ ალინჩა ბრელი ვეეჭკომე, კიბირს მერკვათუნს -- კუხე (უმწიფარი) ალუჩას ბევრს ვერ შეჭამ (არ შეიძლება ჭამა), კბილს მოგჭრის (მოგკვეთს). ოსური, კოჩი თის წილუნს, მუჭო მონდა ალიჩას: ქხს, 1, გვ. 320 -- ქალი, კაცი იმას კრეფს, როგორც მწიფე ალუჩას.
ალიონ-ი, ალონ-ი, აჲონ-ი (ალიონს, ალონს) განთიადი, ალიონი. შარას გილაბცანცალანთჷ ალიონშე შქასერიშა: ქხს,1, 294 -- გზაზე დავკანკალებთ ალიონიდან შუაღამემდე. ალონც გემორღვანდესჷ: მასალ., გვ. 86 -- ალიონზე წამოგვყრიდნენ. ქალიონქ ქოურაჸუუ -- ირიჟრაჟა. აჲონიშახ გებდირთი -გათენებამდე ავდექი.
ალიშაშ ბუში, ალიჩაშ ბურშ-ი (ალიშაშ, ალიჩაშ ბუ{რ}შის) ბოტან. ალუჩის ბუში, ალუჩის სახეობაა. იხ. ალიჩა.
ალიშკიბირ-ი (ალიშკიბირს) ალის-კბილი, ნიჟარა. ზღვის ჭრელი ლოკოკინას ბუდე, რომელსაც ბავშვებს ჰკიდებენ გულზე ან აკვანზე, რომ არავინ გათვალოს (თვალი არ ჰკრას). შდრ. იმერ. ალის-კბილი (ვ. ბერ.).
ალიშკიტირ-ი (ალიშკიტირს) ძაღლთა უფალი (ბ. კილანავა).
ალიშფერ-ი (ალიშფერს) ალისფერი; ღია (კაშკაშა) წითელი. ათენა ქოუწიინი, ალიშფერქ ქიგნადუ სახეს -- ეს რომ ვუთხარი, ალისფერი გადაედო სახეზე. იხ. ალი.
ალიშქარ-ი (ალიშქარს) 1. ალისქარი, წითელი ქარი (ავადმყოფობაა) (ქხს, 1, გვ. 87); ავი ქარი, რომელიც ადამიანს თუ ჩაუვარდა პირში, ხმას წაართმევს, დაამუნჯებს; 2. ხმის გაკმენდა. ჸოროფას უღალატასჷნი - თიში პიცჷ ალიშქარი: ქხს, 1, გვ. 87 -- სიყვარულს ვინც უღალატოს, ალისქარი მის პირს. თექჷ მიდგას აუოლას, დუჸვილუდას ალიშქარს: მ. ხუბ., გვ. 318 -- ეს ვისაც წამოსცდეს, მოკლას ალისქარმა? გადატ. სწრაფი, მიხვედრილი. ალიშქარი კოჩიე -- სწრაფი კაცია (საქმეში). იხ. ორნა. შდრ. იმერ. ალისქარის ჩავარდნა ხმის გაკმენდა (ვ. ბერ.).
ალიჩა (ალიჩას) იხ. ალინჩა. შდრ. ჸალიჩა (ა. მაყ).
ალმათირე (ალმათირეს) იგივეა, რაც მალათირე -- მონაცვლე; გამაამხანაგებელი (ხარის, კამეჩის...). იხ. ალათირუა; თირუა; მათირე.
ალმალუ (ალმალუს) მიმღ. აწმყ. ალმურს ზმნისა -- ამომავალი.
ალმანგარე (ალმანგარეს) მიმღ. აწმყ. ალანგარს ზმნისა -- ტირილში მოზიარე, თანამგრძნობი. ალმაძიცეს ალმანგარე უჯგუნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 7 -- სიცილში მოზიარეს ტირილში მოზიარე სჯობიაო.
ალმარენჯე/-ი (ალმარენჯეს; ალმარენჯის//ალმარენს) გვერდით (გვერდში) მდგომი. ეში ალმარენჯე კოჩქ დღასი ოკო ვედელახე: ქხს, 1, გვ. 202 -- მისი გვერდით მდგომი კაცი არასოდეს არ უნდა გახდე ავად. მესიაკონი მართალია თეში ალმარენჯო ჭკვერო: მასალ., 1, გვ. 78 -- მისანი მართალია მის მრჩევლად და თანატოლად (ჰყავს). შდრ. ალმაჸვენჯი.
ალმარინუ (ალმარინუს) მიმღ. აწმყ. ალურე(ნ) ზმნისა -- მდგომი, თანამდგომი. ღორონთი, სი გამიხარი ათე მარანიში ალმარინუ! -- ღმერთო, შენ გამიხარე ამ მარანში მდგომი.
ალმას-ი, აჲმას-ი (ალ/ჲმასის) ალმასი. ქოძირჷ ჟირი ალმასიჯგურა ბოშეფი: ქხს, 2, გვ. 30 -- ნახა ორი ალმასივით ბიჭი. შდრ. ლაზ. ელმასი ალმასი (ნ. მარი).
ალმაფუჩე (ალმაფუჩეს) მიმღ. აწმყ. ალაფუჩანს ზმნისა -- თანამფიცავი. იხ. ფუჩი.
ალმაჸვენჯ-ი (ალმაჸვენჯის, ალმაჸვენს) მიმღ. აწმყ. ალაჸუნს ზმნისა -- თანაგამყოლი; მომხრე. ალმაჸვენჯეფი ბრელიენია, მარა არძაშა ვეენდვინე -- მომხრეები ბევრია, მაგრამ ყველას ვერ ენდობი. შდრ. ალმარენჯი.
ალმაჩამალ-ი (ალმაჩამალ/რს) მიმღ. მოქმ. ალუჩანს ზმნისა -- მრჩეველი.
ალმაციკე (ალმაციკეს) მთიან სამეგრელოში თამადას ჰყავს ალმაციკე, რომლის მოვალეობაა, თვალ-ყური ადევნოს სუფრაზე ღვინის სმას და ეცადოს, ჩხუბი არ ატყდეს, -- მოყურიადე.
ალმაძაგვალე (ალმაძაგვალეს) ქეშიკი (მ. კვირტია). შდრ. ძაგვალი.
ალმაძგვირინე (ალმაძგვირინეს) მერიქიფე. იხ. ძგვირინი.
ალმაძიცე (ალმაძიცეს) მიმღ. აწმყ. ალაძიცანს ზმნისა -- სიცილში თანამგრძნობი, მოზიარე. ალმაძიცეს ალმანგარე უჯგუნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 7 -- სიცილში მოზიარეს (თანამგრძნობს) ტირილში მოზიარე (თანამგრძნობი) სჯობიაო.
ალმახანდე (ალმახანდეს) თანამშრომელი; მდივანი. თენა გინობჩჷ აღმასკომიში ალმახანდექ -- ეს გადმომცა აღმასკომის მდივანმა (თანამშრომელმა).
ალმახვარე (ალმახვარეს) მომხმარე. გადატ. მოწყალების და. დოხთური დო თიში ალმახვარექ ქომორთეს ჸუჩა -- ექიმი და მისი მომხმარე (მოწყალების და) მოვიდნენ სახლში. იხ. მოხვარე.
ალმახვენჯ-ი (ალმახვენჯის, ალმახვენს) მიმღ. მოქმ. ალუხე(ნ) ზმნისა -- გვერდით დამჯდომი.
ალნაზიმეფ-ი (ალნაზიმეფის) მიმღ. ვნებ. წარს. ალაზიმუუ(ნ) ზმნისა -- შენადარები; დანაზომები.
ალნასახა (ალნასახას), ალნასახებუ/ი (ალნასახები/უ-ს) მიმღ. ვნებ. წარს. ჩანასახი, ჩასახული. ალნასახაში მოსოფუათ დითმოსქიდუნა უსინთელე დიდალეფი -- ჩანასახის მოსპობით (აბორტით) დედები რჩებიან არაჯანმრთელი.
ალნაჩემ-ი (ალნაჩემს) მიმღ. ვნებ. წარს. ალუჩანს ზმნისა -- ნარჩევი.
ალნაჩემუერ-ი (ალნაჩემუერს) მიმღ. ვნებ. წარს. ალუჩანს ზმნისა -- რჩევის საფასური (გასამრჯელო).
ალო (ალოს) იხ. ალობა.
ალობა (ალობას) თავისუფლება, ნებართვა. ჩქიმდეჸურე ალობა უღუნია -- ჩემი მხრიდან თავისუფლება აქვსო. ირნერი ჭუა დეფარებუ, ქჷმაშინი, სქანდე ალობა: კ. სამუშ., ქართ ზეპ., გვ. 26 -- ყოველგვარი სენი მომშორდება, როცა მექნება შენგან ალობა (თავისუფლება). თქვანდე ველჷთ წყალობას, შებრალება-ალობას: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 130 -- თქვენგან ველით წყალობას, შებრალება- ალობას (თავისუფლებას).
ალონ-ი (ალონს) იგივეა, რაც ალჷნი, იალონი, -- აისი, განთიადი, რიჟრაჟი. ართ ოჭუმარესჷ გეიოლჷ ალონიშა: ი. ყიფშ., გვ. 57 -- ერთ დილას წამოვარდა გათენებამდე. ქ ალონიში რაჸაფა განთიადის დადგომა. მაჟირა დღასჷ, მუჭო ალონქჷ ქუურაჸუუნი: ი. ყიფშ., გვ. 58 -- მეორე დღეს, როგორც ირიჟრაჟა (განთიადი დადგა).
ალულა (ალულას) სახელი ალურს ზმნისა -- ამოსვლა. ბჟაქჷთი ალულას ქიმიოდირთჷ: ი. ყიფშ., გვ. 82 -- მზეც ამოსვლას მიადგა. ალუ{უ}ლა ღ ალოულა ღ ალაულა აღმა სვლა, ამოსვლა.
ალულირ-ი (ალულირს) მიმღ. ვნებ. წარს. ალურს ზმნისა -- ამოსული. ბჟა დიდიხანიში ალულირი რდუ -- მზე დიდი ხნის ამოსული იყო. შდრ. დალუური.
ალუჩა (ალუჩას) ბოტან. იხ. ალინჩა.
ამ1- ზმნისწინი (იხმარება იშვიათად): ამნახანტა//ამნახანტჷ ამონახატი; ამნაჭარა//ამნაჭარჷ ამონაწერი...
-ამ2 ქონების სახელთა მაწარმოებელი სუფიქსი, ქართული -იან-ის ბადალი. ჭკიდი ჭკომი ტუტამია, შქაღვინი შვი შურამია, ჩვარა ნეძი -- ჭირამია: ა. ცაგ., გვ. 8 - მჭადი ჭამე ნაცრიანიო, შუაღვინო სვი სუნიანიო, ფუტურო კაკალი -- ჭირიანიო. ამბექ მორთჷ: თურქი მოურც ცხენამი დო თოფამეფი: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 98 - ამბავი მოვიდა: თურქი მოდის ცხენიანი და თოფიანები.
ამ-, ამუ-, ამჷ- ეს. ცალკე არ იხმარება; დროის აღმნიშვნელ სიტყვასთან ერთად აწარმოებს დროის ზმნიზედას: ამ-დღა//ამუ- დღა//ამჷ-დღა დღეს (შდრ. დღა დღე); ამ-სერი//ამუ-სერი//ამჷ-სერი ამეღამ...შდრ. ლაზ. ამ//ჰამ.
ამაზონკა (ამაზონკას) ქალის უნაგირის ნაწილი. ცხენზე მჯდარი ქალის მუხლისთავებზე საფენი, -- მოქარგული, ოქრო- ვერცხლით მოოჭვილი (გ. ელიავა, ალბომი, გვ. 83).
ამარ(ი) ჩვენებ. ნაწილაკი აგერ, აგერ აქ; აქ, აი აქ. ამარ, ქითებუ ვითი წანა: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 144 - აგერ, თავდება ათი წელი. ამარი მეურს, გიოჭიშუანქ - აი აგერ მიდის, დაეწევი.
ამარ-ამარ, ამარ-ამარი, ამარ დო ამარ სადაცაა, ძალიან მალე; აგერ-აგერ. ამარ-ამარ დობღურუქ:ქხს, 1, გვ. 100 - საცაა მოვკვდები. ამარ-ამარი გოვნქილუნა:ქხს, 1, გვ. 195 - აგერ-აგერ (საცაა) დამგლეჯენ.
ამარდე, ამარდეშა{ხ} ზმნზ. იგივეა, რაც ასეშახ, -- აქამდე, სულ ახლო ხანამდე. ამარდეშა თაქ წკარუდუ თიში ფიცარეფი -აქამდე აქ ეწყო მისი ფიცრები. ამარდეშახ ქორდჷ ანთარიში ხვამა - აქამდე იყო ანთარის ლოცვა.
ამარე, ამარეშე, ამარეშეს, ამარინეშე ზმნზ. აგერ, აი აქ. ჟირი გუმოკვანწილი რუსეფი ამარინეშე ქუმუულა: შ. ბერ., გვ. 90 - ორი გამოწყობილი რუსი აგერ მოდიან. თამარა ქამარაკანს ამარეშეს- თამარა მორაკუნებს აგერ.
ამარ-ემერ, ამარი-ემერი, ამარი დო ემერი ზმნზ. აგერ-ეგერ, ალაგ-ალაგ, აქა-იქ. ამარ-ემერ ხოლო ქორე ჯვეში კათა - აგერ-ეგერ კიდევ არის ძველი ხალხი. თირი ამარ-ემერი ხოლო ქოძუ - თოვლი აგერ-ეგერ კიდევ ძევს.
ამართუაფალ-ი (ამართუაფალს) მიმღ. მოქმ. {ა}ართუანს ზმნისა -- შემაქცევარი. იხ. ართუაფა.
ამარ{ი}-ემერიან-ი (ამარ{ი}-ემერიანს) აქაურ-იქაური. ამარ{ი}-ემერიანი ამბეემს ქამაჸუნუდუ -- აქაურ-იქაურ ამბებს მოჰყვებოდა.
ამაღლება (ამაღლებას) რელიგ. ამაღლება, - დღესასწაული, იციან აღდგომის მეორმოცე დღეს. ძირითადად ამ დღეს ღმერთს სთხოვენ ფუტკრის მომრავლებას და დიდ ღალიანობას.
ამაჭიშაფურ-ი (ამაჭიშაფურს) (ფულის) შემაწევარი.
ამბე, ანბე (ამ/ნბეს) ამბავი. დიდაქ დახვამილუ ამბე: მ. ხუბ., გვ. 2 - დედამ დაახვედრა ამბავი. ქუმაჸუნ თე ნოსაში
მაგორალი კოჩიში ანბეს: მ. ხუბ., გვ. 20 - მოჰყვა ამ რძლის მძებნელი კაცის ამბავს. ნანაია, ნანა-სქუა, მუ რე ამბეფი?: ი. ყიფშ., გვ. 137 - დედა, დედა-შვილო, რა ამბებია? შდრ. ლაზ. ამბაი ამბავი, ცნობა (ნ. მარი).
ამბურა, ამბუურა (ამბუ{უ}რას) იხ. აბურა. ამბარი, ბოსელი, საძროხე. ქჷდობდგათია მაჟია ამბურა: მ. ხუბ., გვ. 117 - დავდგათო მეორე ამბარი.
ამდღა, ამუდღა, ამჷდღა ზმნზ. დღეს. ათაქინე დუცუ ქაწჷგოჸვილა ამუდღა: ი. ყიფშ., გვ. 56 - აქ თავს მოვიკლავ შენს წინ დღეს. ამდღა -- სქანი, ჭუმან -- შხვაში: ქხს, 1, გვ. 83 - დღეს -- შენი, ხვალ -- სხვისი. იხ. ლაზ. ანდღა დღეს (ნ. მარი).
ამდღა დო ჭუმე ზმნზ. დღეს და ხვალ. ამდღა დო ჭუმეში მაღურუ ვორექია: მ. ხუბ., გვ. 173 - დღეს თუ (და) ხვალ მომაკვდავი ვარო.
ამდღარ-ი (ამდღარს) დღევანდელი. გოღანერ სადილს ამდღარი საკაკალო უჯგუნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 239 - გუშინდელ სადილს დღევანდელი საუზმე სჯობიაო. ქამდღარი დღა დღევანდელი დღე: წანამოწანაში ამდღარ დღას მა თაქ იპუაფუქია: მ. ხუბ., გვ. 250 - მომავალი წლის დღევანდელ დღეს მე აქ ვიქნებიო. ქამდღარ ვიშო დღეის იქით: ამდღარ ვიშო თქვან ოჯახემც ირო ჯგირი ჸოფედას: ქხს, 1, გვ. 15 - დღეის იქით თქვენს ოჯახებში ყოველთვის კარგი ყოფილიყოს. ქამდღარ(ი) წორი დღეის სწორი: ამდღარ წორს გიშელია ჸუჩა - დღეის სწორს გამოდიო სახლში. ქამდღარ უკული დღეის იქით (შემდეგ). ქამდღარ წჷმი დღეის შემდეგ, დღეის იქით: ამდღარ წჷმი მა გივოდვა საჸოროფო ოქრო წყუსუ - დღეის შემდეგ (იქით) მე დავარქმევ საყვარელ ოქროს ჭას. იხ. დღა.
ამდღარიშა{ხ} ზმნზ. დღემდე, დღევანდლამდე. ამდღარიშახ ვამიჩქუდუ - დღევანდლამდე არ ვიცოდი.
ამდღარიშე ზმნზ. დღეიდან, დღევანდელი დღიდან, ამ დღიდან. ამდღარიშე იში შინაფა ვარდას - დღეიდან მისი ხსენება არ იყოს.
ამდღარიშობა (ამდღარიშობას) დღევანდელობა. ამდღარიშობა ვამინწყუნა ხეს - დღევანდელობა არ გვიწყობს ხელს.
ამდღარიშ(ი) უჯგუშ-ი (ამდღარიში უჯგუშის) დღევანდელზე უკეთესი. ამდღარიში უჯგუში ჭუმანი რე: ქხს, 2, გვ. 40 -დღევანდელზე უკეთესი ხვალაა.
ამდღა-ჭუმე ზმნზ . იგივეა, რაც ამდღა დო ჭუმე, -- დღეს-ხვალ. ამდღა-ჭუმე დღას ველიებუნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 7 - დღეს-ხვალე არასოდეს დაილევაო. ამდღა-ჭუმეთი ზოთონჯქ ქუმაჭიშუა: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 7 - დღეს-ხვალეთი ზამთარმა მოუსწროო.
ამერაშ გვიმარა (ამერაშ გვიმარას) ბოტან. ტაბელა (ა. მაყ.).
ამიერიშე ზმნზ . ამიერიდან. ამიერიშე დინაფილი მაფუ იში დუდი - ამიერიდან დაკარგული მყავს იმისი თავი. შდრ. ამიორიშე.
ამინდ-ი (ამინდის, ამინს) ამინდი. ამინდი ოჭუმარეშე მერჩქინდუნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 7 - ამინდი დილიდან
დააჩნდებაო. გლახა ამინდემქ ქოდოდირთუ - ცუდი ამინდები დადგა.
ამინჯი ზმნზ . ამ საღამოს. იხ. ამნინჯი. შდრ. ონჯუა.
ამიორიშე ზმნზ . იგივეა, რაც ამიერიშე, -- ამიერიდან. ჩქიმო ამიორიშე დინაფილი რე - ჩემთვის ამიერიდან დაკარგულია.
ამიორს/ც ზმნზ . არასოდეს, მის დღეში. ჩქიმი თოლც მუთა შეხვალამუ ამიორც სქანი წონა: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 42 -ჩემს თვალს არაფერი შეხვედრია მის დღეში შენი წონა.
ამნაკვალ-ი (ამნაკვალ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ამონაკვალი. თოლი დო წარი ვეწონინე, ამნაკვალი ორე ბჟაში - თვალი და წარბი არ შეიძლება დაიწუნო, ამონაკვალი არის მზისა.
ამნაჸვენჯ-ი (ამნაჸვენჯის, ამნაჸვენს) თან მოყოლილი; მხლებელი. იხ. ჸუნა.
ამნაჭარა (ამნაჭარას) მიმღ. ვნებ. წარს. ამონაწერი______________. ამნაჭარა ქიმეუღუ - ამონაწერი მიუტანა. იხ. ჭარუა.
ამნახანტჷ (ამნახანტჷს) // ამნახანტა (ამნახანტას) მიმღ. ვნებ. წარს. ნახატი; სურათი. ცირაში ამნახანტჷ ქუმკობუ: ქხს, 2, გვ. 28 - ცირას სურათი (ამონახატი) კიდია. გადატ. ალი-კვალი, ზედმიწევნით მსგავსი. იხ. ხანტუა.
ამნინჯი ზმნზ. ამ საღამოს. ამნინჯი ქუმორთი ჸუდეშა: მ. ხუბ., გვ. 259 - ამ საღამოს მოდი სახლში. იხ. ამინჯი.
ამნიჯი იგივეა, რაც ამინჯი, ამნინჯი, -- საღამოს. ამნიჯი თითი ქომურსი: ქხს, 1, გვ. 189 - საღამოს ისიც მოვა. იხ. ონჯუა; შდრ. ამუნიჯი.
ამო (ამოს) იხ. ჰამო.
ამპოურ-ი, ამპურ-ი (ამპ{ო}ურს) თასმა, აპეური. იხ. ათასქუალი. შდრ. ძვ. ქართ. აპაური.
ამსერი//ამუსერი//ამჷსერი ზმნზ. ამეღამ, ამ ღამეს. ამსერი ვამორთუ - ამეღამ არ მოვიდა. მა გომიტე ამუსერი ჯიხაშე - მე გამიშვი ამეღამ ციხიდან. ქიდირულუ ამჷსერინი, ქიგიასიზმარჷ: მ. ხუბ., გვ. 53 - რომ დაიძინა ამეღამ, დაესიზმრა. იხ. სერი.
ამსერიშ-ი (ამსერიშის) ამაღამდელი. ამსერიში მოჭყუდუსი, ნა, მუში სისქვამა გოჭყუდუნსი: ქხს, 1, გვ. 17 - ამაღამდელ პატარძალს, ნა, თავისი სილამაზე გაამზითვებს.
ამტონობილ-ი (ამტონობილ/რს) ავტომობილი. პაპა ეშმურს ამტონობილიშანი, ალექ უწუუ: მ. ხუბ., გვ. 172 - მღვდელი რომ ადის ავტომობილზე, ალექსანდრემ უთხრა.
ამუ- იხ. ამ-.
ამუდღა ზმნზ. იგივეა, რაც ამდღა. ღუმა თექ ვორდი, ამუდღა აშ ქომოვრთი: ი. ყიფშ., გვ. 12 - წუხელ იქ ვიყავი, დღეს აქ მოვედი. ამუდღა იდეს: აია, 1, 23 - დღეს იარეს.
ამუდღა დო ამუსერი იხ. ამდღა დო ამსერი. ამუდღა დო ამუსერი ირიართო თისჷ კითხენდჷ: ა. ცაგ., გვ. 5 - ყოველი დღე და ღამე სულ (ყოველთვის) იმას ჰკითხავდა.
ამუდღარი დღა იხ. ამდღარ დღა. ამუდღარი დღა მიპატიებუნია: ა. ცაგ., გვ. 31 - დღევანდელი დღე მიპატიებიაო. ქამუდღარი დღაში წიმიი(//იშო) დღევანდელი დღის იქით. ამუდღარი დღაში წიმიი სი იჸუაფუქჷ ჩქიმი ბაღჷში მუშეფიში უნჩაში: ი. ყიფშ., გვ. 91 - დღევანდელი დღის შემდეგ შენ იქნები ჩემი ბაღის მუშების უფროსი. ამუდღარი იშო ართ წარმოწანას: აია, 1, გვ. 19 - დღეის იქით ერთ წელიწადს.
ამუნათ-ი (ამუნათის) ლამაზი; საუკეთესო; ჭკვიანი. ამუნათი სქუა ჸუნსია - კარგი შვილი ჰყავსო. კარცჷ ქიგერე მიდგაში რენი უძირაფუ ამუნათი სქუა: ი. ყიფშ., გვ. 57 - კართან დგას ვიღაცისაა უნახავი სილამაზის შვილი.
ამუსერი იხ. ამსერი. თხა დოპილათუ ამუსერია: ქხს, 1, გვ. 189 - თხა დავკლათ ამაღამაო (დამდეგი ღამე).
ამჷ იხ. ამ-, ამუ-.
ამჷდღა ზმნზ. იგივეა, რაც ამუდღა, -- დღეს. ამჷდღა თენა რე: ქხს, 2, გვ. 130 - დღეს ესაა.
ამჷსერი იხ. ამსერი, ამუსერი. ამჷსერ თაქ გორჩქინდით: მ. ხუბ., გვ. 15 - ამაღამ აქ გაჩნდითო.
ამშვ-ი (ამშვის) ექვსი. ამშვი გოლა გაათუ: ქხს, 2, გვ. 20 - ექვსი მთა გაათავა. ამშვი შაურიში საპონი მიინდომუა: ა. ცან., გვ. 132 - ექვსი შაურის საპონი მოინდომაო. შდრ. ლაზ. აში ექვსი (ნ. მარი).
ამშვ{ი}-ამშვ-ი (ამშვ{ი}-ამშვის) ექვს-ექვსი. თიშენიდჷ, ამშვი-ამშვი მართახი ჭკომითჷნი: მ. ხუბ., გვ. 164 - იმიტომ იყო, ექვს-ექვსი მათრახი რომ დაიმსახურეთ (ჭამეთ).
ამშოშ-ი (ამშოშის) ექვსასი. ამშოში ღ ამშვი+ოში ექვსი+ასი.
ამჩვაშა__(ამჩვაშას) ბოტან. ცირცელი. იხ. ჩვახა, ჭვახა(ა. მაყ.).
ამჭვანი//ამჭუ̂ანი//ამჭუვანი ზმნზ. ამ დილას, ამ დილით. ამჭვანი არძა ქოთომეფი დოპკუდოლე - ამ დილით ყველა ქათამს კუდი მოვაცალე. მა დო ჩქიმი მაჭუალი წორო ვორდით ამჭუანი: ქხს, 1, გვ. 154 - მე და ჩემი მწველი ერთად ვიყავით ამ დილით. ამჭუვანი გუოჯინი: კ. სამუშ., ქართ ზეპ., გვ. 90 - ამ დილას გავხედე (დავათვალიერე). შდრ. ჭუმე.
ამხანაგ-ი (ამხანაგის) ამხანაგი; მეუღლე. ქოძირუ თოლით, მუჭოთ მუში ამხანაგი მოკათუ რენი: მ. ხუბ., გვ. 26 - ნახა თვალით, როგორც მისი მეუღლე ორსულადაა.
ამხარა (ამხარას) პატარა სახლი ახალჯვარდაწერილთათვის, ახალშეუღლებულთათვის (პ.ჭარ.). მინილ ამხარაშა ცირაქ: მ. ხუბ., გვ. 136 - შევიდა `ამხარაში' ქალიშვილი. ძღაბი დო ბოშიქ ართო ქუდოსქიდეს ამხარას: აია,1, გვ. 24 - გოგო და ბიჭი ერთად დარჩნენ ამხარაში.
ამჯექია (ამჯექიას) ხტუნაობა (საქონლისა). ჩხოუ ამჯექიას ორთუნია - ძროხა ხტუნაობსო (იტყვიან).
-ა{ნ} მესამე სუბიექტური პირის ნიშანი მრავლობით რიცხვში: რენ-ა{ნ} არიან (შდრ. რენ-ან-ო? არიან?); ინგარ-ა{ნ} ტირიან (შდრ. ინგარ-ან-ო? ტირიან?).
-ანა1 აბსტრაქტული სახელის მაწარმოებელი სუფიქსი, ქართული ობა-ს ბადალი:კოჩ-ანა კაცობა. შდრ. - ალა.
-ანა2 იხ. - ონა.
ანაბრე! ჯანდაბას; არაფერი ეშველოს! ანაბრე სქანი საქმეს, ქორდა თექია! - ჯანდაბა შენს საქმეს, იყავი იქაო!. იხ. ალასჷნდი, ანასჷნდი! შდრ. იმერ. ანაბრე (ვ. ბერ.); გურ. ანაბრინი! არაფერი ეშველოს! (ა. ღლ.).
ანაგება აგებულება, სახე, ტანი (ი. ყიფშ.); სამაგალითო.
ანაგებათ, ანაგებო ზმნზ. სამაგალითოდ.
ანანგერ-ი, ანაგერ-ი (ანა{ნ}გერს) უნაგირი. ანანგერი ქჷმნოდგჷ: მ. ხუბ., გვ. 67 - უნაგირი (კი) შეადგა. იხ. ონანგერი.
ანართუაფუერ-ი (ანართუაფუერს) მიმღ. ვნებ. წარს. {ა}ართუანს ზმნისა -- შექცევის საფასური (გასამჯელო).
ანართუეფ-ი (ანართუეფის) მიმღ. ვნებ. წარს. {ა}ართუანს ზმნისა -- შენაქცევი.
ანარყებ-ი (ანარყების) მიმღ. ვნებ. წარს. არყენს ზმნისა -- დანაძარი (ადგილიდან).
ანარყებუერ-ი (ანარყებუერს) მიმღ. ვნებ. წარს. არყენს ზმნისა -- დაძვრის საფასური. იხ. არყება.
ანასუნ! (სენაკ.). ანასჷნდ! (ზ.-სამურ.): ჯანდაბა! ანასუნ თქვან საქმეს! - ჯანდაბა თქვენს საქმეს!
ანაფარა (ანაფარას) ანაფორა. ანაფარა ფორმათ უღუ, ომაჸალჷ აბრაგებც: მასალ., 1, გვ. 81 - ანაფორა ფორმად აქვს, მეგობრობს ყაჩაღებთან.
ანაღურა (ანაღურას) სახელი აღურუუ(ნ) ზმნისა -- შემონაკვდომი.
ანაწერ-ი (ანაწერს) წერა (ბედისა). ნიტე თიში ანაწერს: ქხს, 1, გვ. 94 - ნეტავ მის წერას. ანაწერიში ქიანა - წერაატანილი ქვეყანა.
ანახ-განახ-ი (ანახ-განახის) ძალა, ღონე. ანახ-განახი გიშალუაფირი მაფუ - ღონე გამოლეული მაქვს.
ანბე (ანბეს) ამბავი. თენა მუ ანბე რენია?: ა. ცაგ., გვ. 30 - ეს რა ამბავიაო? თქვანი ანბე: ი. ყიფშ., გვ. 116 - თქვენი ამბავი. იხ. ამბე.
ანგ-ი (ანგის) ასლი; შესაფერი. ანგიში მანგი თანგი რე: თ. სახოკ., გვ. 241 - ასლი დედანთან სწორია. შდრ. მანგი.
ანგარია (ანგარიას) გარეგნულობა; შესახედაობა; სახე; ფორმა. გჷრჷნი ანგარიაშე გინსჷ გჷ: ი. ყიფშ., გვ. 194 - ვირი სიდიდით (გარეგნობით) ხბოს ჰგავს.
ანგარიშ-ი (ანგარიშის) ანგარიში. ირფერს მუში ანგარიში უღუ - ყველაფერს თავისი ანგარიში აქვს. ქანგარიშიშ გაწუალა ანგარიშის გაწევა: გამიწიით ანგარიში დო ქამმეხვარით! -- გამიწიეთ ანგარიში და მომეხმარეთ. ქანგარიშის მოღორება ანგარიშში მოტყუება.
ანგარიშება (ანგარიშებას) სახელი ანგარიშენს ზმნისა -- ანგარიში. ირფერს ანგარიშენდუ - ყველაფერს ანგარიშობდა. ანგარიშენს (იყენ. იანგარიშენს იანგარიშებს, იანგარიშუ/ჷ იანგარიშა, უანგარიშებუ უანგარიშია, ნოანგარიშებუე(ნ) ანგარიშობდა თურმე, --ნაანგარიშება) გრდუვ. საშ.-მოქმ. ანგარიშობს. იანგარიშენს (იანგარიშუ იანგარიშა, უანგარიშებუ უანგარიშია) გრდმ. სათავ. ქც. ანგარიშენს ზმნისა -- იანგარიშებს. უანგარიშენს (უანგარიშუ უანგარიშა, უანგარიშებუ უანგარიშებია) გრდმ. სასხვ. ქც. ანგარიშენს ზმნისა -- უანგარიშებს. იანგარიშებუუ(ნ) (ქიიანგარიშინუ გაანგარიშებულ იქნა, ქოანგარიშებე{ლ/რე}(ნ) გაანგარიშებულა) გრდუვ. ვნებ. ანგარიშენს ზმნისა -- ანგარიშდება. იანგარიშინე(ნ) (იანგარიშინუ შესაძლებელი გახდა ანგარიში, ანგარიშებელ/რე(ნ) შესაძლებელი გამხდარა ანგარიში, -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ანგარიშენს ზმნისა -- შეიძლება ანგარიში. აანგარიშინე(ნ) (აანგარიშინუ შეძლო ეანგარიშა, -- , ნოანგარიშებუე(ნ) შესძლებია ეანგარიშა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უანგარიშენს ზმნისა -- შეუძლია იანგარიშოს. ოანგარიშებაფუანს (ოანგარიშებაფუუ აანგარიშებინა, უანგარიშებაფუაფუ უანგარიშებინებია, ნოანგარიშებაფუე(ნ) აანგარიშებინებდა თურმე) კაუზ. უანგარიშენს ზმნისა -- აანგარიშებინებს. მაანგარიშებელი მიმღ. მოქმ. მოანგარიშე. ოანგარიშებელი მიმღ. ვნებ. მყ. საანგარიშებელი. ანგარიშებული მიმღ. ვნებ. წარს. ანგარიშებული. ნაანგარიშები მიმღ. ვნებ. წარს. ნაანგარიშები. ნაანგარიშებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ანგარიშის საფასური. უანგარიშებუ მიმღ. უარყ. უანგარიშო. შდრ. კოროცხუა; ერკება.
ანგარიშებულ-ი (ანგარიშებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ანგარიშენს ზმნისა -- {გა}ანგარიშებული. ირფერი ანგარიშებული აფუ - ყველაფერი გაანგარიშებული აქვს.
ანგარო (ანგაროს) ეზოს მწვანე შემოგარენი (გ. ელიავა).
ანგელოზ-ი, ანგილოზ-ი (ანგე/ილოზის) ანგელოზი. სი რექ ჩქიმი ანგელოზი: მასალ., გვ. 68 - შენ ხარ ჩემი ანგელოზი. სუმი ანგილოზიჯგუა ოსურსქუალეფი ქოხენა: მ. ხუბ., გვ. 3 - სამი ანგელოზივით (ანგელოზის მსგავსი) ქალიშვილები სხედან.
ანგვარა (ანგვარას) იგივეა, რაც აგვარა. შდრ. ქართა.
ანგილოზ-ი (ანგილოზის) იგივეა, რაც ანგელოზი.
ანგურა (ანგურას) 1. აგური. ანგურათიე ჸუდე ნაშენები - აგურითაა სახლი ნაშენები. 2. ქვის დიდი კეცი. ანგურაში ჭკიდი - კეცის (აგურის) მჭადი. ანგურა მუზმა ხეჭერუენი, წინდა ვამკურცჷ: ხალხ. სიბრ., გვ. 8 - კეცი რამდენიც უნდა ფხიკო, ჭუჭყი არ გამოუვა.
ანდა (ანდას) ნაცვალ. რამდენიმე. ჸუდე ქორე ანდა თოლი: მ. ხუბ., გვ. 7 - სახლი არის რამდენიმე თვალი.
ანდამიერ-ი (ანდამიერს) ადამიანური. მუ ანდამიერი კოჩი რექია სი?: მ. ხუბ., გვ. 302 - რა ადამიანი (ადამიანური) კაცი ხარო შენ? იხ. ადამიერი.
ანდანერ-ი (ანდანერს) მრავალნაირი; რამდენიმე სახისა. ანდანერი კოჩი რენია თე ქიანას - რამდენიმენაირი კაციაო ამ ქვეყანაზე. ანდანერო ზმნზ. ბევრნაირად, მრავალნაირად. ანდანერო ქიმეუდირთი, მარა მუთუნქ ვაგშართუ -მრავალნაირად მივუდექი, მაგრამ არაფერი გამოვიდა.
ანდაფა (ანდაფას) რამდენიმე ფა. ჸოროფა რე ანდაფა, თოლიში აწოლანდაფა: ა. ცაგ., გვ. 125 - სიყვარულია მრავალკეცი, მაგრამ წუთიერი (თვალწინ გაელვება).
ანდაღებულ-ი (ანდაღებულ/რს) სულდგმული; სრულებით არავინ (არაფერი) (ი. ყიფშ.). ართი ოხვამერი გინამი ჩხოუში მეტი ჩქიმოთ ანდაღებული მუთა იპალუდუვა: ი. ყიფშ., გვ. 44 - ერთი სალოცავი ხბოიანი ძროხის მეტი ჩემთვის სრულებით არაფერი იყოო (იპოვებოდაო). ჩქიმ მეტი მიკი-მიკილი ანდაღებული კოჩი ვეპალუდუა - ჩემს მეტი ირგვლივ არავინ (არავითარი) კაცი არ იყო (იპოვებოდაო).
ანდაშა{ხ} ზმნზ. რამდენიმეჯერ. ანდაშახ ქუგვოშინი, მარა... - რამდენიმეჯერ გავახსენე, მაგრამ...
ანდერზ-ი (ანდერზის) ანდერძი. მუში ანდრეზის ქჷმკუდირთუ: მ. ხუბ., გვ. 26 - თავისი ანდერძის შესრულებას შეუდგა. ქანდერზიში გოთირუა ანდერძის გაცვლა. ვეშემლებუ ანდერზიში გოთირუა -- არ შემიძლია ანდერძის გატეხვა (გაცვლა).
ანდვილ-ი (ანდვილ/რს) ადვილი. ენა ანდვილი საქმე რე დო ანდვილას იკეთინე - ეს ადვილი საქმეა და ადვილად გაკეთდება (შეიძლება გაკეთდეს).
ანდოგან-ი (ანდოგანს) არე-მარე, კიდეგანი. ლებარდეში ანდოგანი მის შეულებუ ეჭარას: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 115 -ლებარდეს კიდეგანი ვის შეუძლია აწეროს. გლახას მუთუნც ვაძირჷ ასე ჩქინი ანდოგანც: მასალ., გვ. 114 - ცუდს ვერაფერს იპოვი ახლა ჩვენს არემარეში.
ანდრესი (ანდრესის) [რუს. адрес მისამართი]. ოსურქ ქიკითხჷ ვეზირიშე ანდრესი: მ. ხუბ., გვ. 143 - ქალმა იკითხა ვეზირისაგან მისამართი.
ანდღარ-ი იხ. ამდღარი.
ანება (ანებას) იხ. ჸანება.
ანთარ-ი (ანთარს) კოლხურ მითოსში მეცხოველეობის მთავარი ღმერთი. იხ. ჟინი ანთარი.
ანთას-ი (ანთასის ) ათასი; გადატ. ძალიან ბევრი. ხეჩოში გუდას ანთასი ფუთიში უმოსი ღვინქ ქენანტირჷ: ი. ყიფშ., გვ. 20- ხეჩოს გუდაში ათას ფუთზე მეტი ღვინო ჩაეტია. ქანთასიშე ართშა{ხ} ათასში ერთხელ, გადატ. იშვიათად. ანთასიშე ართშა ქომგაკითხანს -- იშვიათად (ათასში ერთხელ) მოგაკითხავს.
ანთასგანიშე ზმნზ. ათასი მხრიდან. ანთასგანიშე მუუჯღონეს წერილი - ათასი მხრიდან გამოუგზავნეს წერილი. იხ. განი.
ანთასდიხაშე ზმნზ. ათასი ადგილიდან. იხ. დიხა.
ანთასიშა{ხ} ზმნზ. ათასჯერ; მრავალჯერ. ანთასიშახ ქოიწიი - ათასჯერ (მრავალჯერ) გითხარი.
ანთასობით ზმნზ. ათასობით. თაქ ანთასობით გჷმიჩამუუდუ მოხანდეში სქუა: ყაზაყ., 2.07.1931, გვ. 3 - აქ ათასობით იყიდებოდა მშრომელი კაცის შვილი.
ანთება (ანთებას) ანთება; გომირჩქინდჷ ანთებაქ: ი. ყიფშ., გვ. 159 - გამიჩნდა ანთება. გადატ. ყოჩაღი, ცოცხალი; ცეცხლივით. ანთება ბაღანა რე -- ყოჩაღი ბავშვი არის.
ანთხება (ანთხებას) სახელი ანთხენს ზმნისა -- შეშინება. გერი ორინს ანთხენს - მგელი საქონელს აშინებს.
ანთხებულ-ი (ანთხებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ანთხენს ზმნისა -- შეშინებული, დამფრთხალი. ანთხებულ ცხენს ნაბადის ვაძირანანია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 8 - დამფრთხალ ცხენს ნაბადს არ აჩვენებენო. გამწოსხაპუ ანთხებულო: მასალ., გვ. 110 - დამფრთხალი წამოვარდა.
ანკარა (ანკარას) სუფთა, კამკამა; ტყავზე ბეწვის გასაცილებელი ხსნარი. მზადდებოდა ამგვარად: წყალში ჩაყრიდნენ ნაცარს, მოურევდნენ, აადუღებდნენ და დადგამდნენ გასაცივებლად. ნაცარი რომ დაილექებოდა, წყალი დგებოდა კამკამა. ამას ეძახდნენ ანკარას. შდრ. ტუტაწყარი.
ანკეც-ი (ანკეცის) ანკესი. ჩქიმი გური თეში მიკობუ, მუჭოთი ჩხომი ანკესის: ი. ყიფშ., გვ. 110 - ჩემი გული ისე ჰკიდია, როგორც თევზი ანკესზე.
ანკია (ანკიას) პაპანაქება სიცხე (პ. ჭარ.). იხ. ნკერია.
ანო- რთული ზმნისწინი (ა-ნო: ა -- მარტივი ზმნისწინია, -ნო -- ნაწილაკი). უმეტესად გადმოიცემა ქართული ჩა- ზმნისწინით. ეფერი მუქ ანგაძირუ: ქხს, 1, გვ. 91 - ისეთი რა მოგეჩვენა. მით ქანაჯინე სქვამი ჩილს: ი. ყიფშ., გვ. 161 - ვინც ჩახედავს ლამაზ ცოლს. იხ. ენო-, ინო-, ონო-.
ანტამა (ანტამას) იხ. ატამა.
ანტიკა (ანტიკას) კარგი, ლამაზი. ნანდვილი ანტიკა ძღაბიენია - ნამდვილი ლამაზი გოგოაო.
ანტკა (ანტკას): ანტკაქ გუუხორცქუ - ბოქვენის აპკი გაუსკდა.
ანტკეც-ი (ანტკეცის) იგივეა, რაც ანკეცი, -- ანკესი. ჩქიმი გური თეშ მუკობუ, მუჭოთ ჩხომი ანტკეცის: ქხს, 1, გვ. 281 - ჩემი გული ისე ჰკიდია, როგორც თევზი ანკესზე.
ანფერ! შორსდ. აფერუმ! ყოჩაღ! ანფერ სქანი ჩიტობას! ქხს, 1, გვ. 40 - აფერუმ შენს ჩიტობას!
ანჩხილ-ი (ანჩხილს) ბოტან. ანჩხლა. იხ. თუნთიში კუდელი. შდრ. ლაზ. ანჩხოლი (ა. მაყ.).
ანძვარება (ანძვარებას) სახელი ანძვარენს, ინძვარებუ(ნ) ზმნათა -- ამძუვნება, ძაღლის ატეხვა. ჯოღორეფი ანძვარებენა - ძაღლები ამძუვნებულან. გადატ. აქოთება. ანძვარენს (გეიანძვარუ აამძუვნა, ააქოთა; გეუნძვარებუ აუმძუვნებია, აუქოთებია; ენონძვარებუე(ნ) აამძუვნებდა თურმე) გრდმ. ამძუვნებს, აქოთებს. შდრ. ძუ. ინძვარებუ(ნ) (გეინძვარუ ამძუვნდა, განძვარებელ/რე(ნ) ამძუვნებულა) გრდუვ. ვნებ. ანძვარენს ზმნისა -- მძუვნდება.
ანძვარებულ-ი (ანძვარებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს ანძვარენს ზმნისა -- ამძუვნებული; გადატ. აქოთებული, არეული. ანძუარებული ჯოღორი- ატეხილი ძაღლი.
ანძუხ-ი (ანძუხის) ანწუხი, წვეტიანი სარი. ხალხიქ ვაგამიგანი, ვარა მომოგანა ანძუხის: ქხს, 1, გვ. 232 - ხალხმა არ გაგვიგოს, თორემ ანწუხზე წამოგვაცვამენ. დოჸვილუნქინი, ორჭოფუნა დო ანძუხის გაცვენა -- რომ მოკლავ, დაგიჭერენ და ანწუხზე აგაცმევენ.
ანწ, აწ იხ. ანწი.
ანწალა//ანწოლა (ანწა/ოლას) ანწალა, ხეზე ჩამოკიდებული ჩალა (ზვინი); ბოსლის თავზე საკვების შესანახი.
ანწალაშორო მიკობჷ ხორცი: მ. ხუბ., გვ. 114 - ანწალას მსგავსად ჰკიდია ხორცი.
ანწი (//ანწ//აწ) ზმნზ. ახლა; აწი, ამის შემდეგ, მომავალში. ანწი სი ბედნიერი რექია: მ. ხუბ., გვ. 181 - ახლა შენ ბედნიერი ხარო. ანწი დუცჷ ვაგოძირა: ქხს, 1, გვ. 146 - აწი თავს არ გაჩვენებ. ანწ მუ ფქიმინე, სი ქომიწი: მ. ხუბ., გვ. 18 - მომავალში რა ვქნა, შენ მითხარი. შდრ. ლაზ. ჰაწი ახლა (ნ. მარი).
ანწიან-ი (ანწიანს) მომავალი; შემდგომი. ანწიანი საქვარს ქიმკუოჯინათ - მომავალ საქმეს მივხედოთ. ქანწიან წანას მომავალ წელს, გაისად. ანწიან წანას ჯგირ მოსავალქ ოკო იჸუას - გაისად კარგი მოსავალი უნდა იქნეს.
ანწი/ჲანიშო(თ) ზმნზ. მომავალში, მომავლისათვის. ანწჲანიშო გიჩქჷდანი, მიც დუდიშო ჯგჷრი რსულცჷნი: მ. ხუბ., გვ. 347 - მომავლისათვის იცოდეთ, ვისაც თავისთვის კარგი გსურს. ანწიანიშო ვაგაბედა: ქხს, 1, გვ. 240 - მომავალში არ გაბედო.
ანწი ვარა ზმნზ. აწი მაინც. ანწი ვარა მის ბშუქ მა?: ქხს, 1, გვ. 164 - აწი მაინც ვიღას ვახსოვარ მე?
ანწინე ზმნზ. აწი. მუ მაღოლე მა ანწინე შხვა თეშ მანგი ოხიოლ: აია, 2, გვ. 82 - რა დამემართება მე აწი სხვა ამის მსგავსი სასიხარულო.
ანწინეშის ზმნზ. ამის შემდეგ. ათენა მა გიწომჯუმანსია ანწინეშის დო ოშქურჷ: მ. ხუბ., გვ. 228 - ეს მე წამიძღვანიებსო ამის შემდეგ და ეშინია.
ანწოლა (ანწოლას) იხ. ანწალა.
ანჭა (ანჭას) ბოტან. ქორაფი. იხ. ცხალი (ა. მაყ.).
ანჯ-ი (ანჯის) ჰაჯი, სპილოს ძვალი (ი. ყიფშ.). ცირა, ანჯი მიგაბარი, მუ ღოლეე, დომიგორი: ი. ყიფშ., გვ. 187 - ცირა, აჯი (სპილოს ძვალი) მოგაბარე, რა უქენი, მომიძებნე.
ანჯა1 (ანჯას) გასაქანი, საშუალება. გიგოჩინებაფუა თი მანებელეფც, ნამუთი ანჯას ვარზენცჷ ტყაში რდუალასჷნი -გაგაცნობ იმ მავნებლებს, რომელიც გასაქანს არ აძლევს ტყის (ბალახის) გაზრდას.
ანჯა2 (ანჯას) ბოტან. ხის ჯიშია ერთგვარი, მაღალი არ იზრდება. მისი ფურცელი საქონელს კლავს (მასალები, ტ. ვ, გვ. 282).
ანჯარ-ი (ანჯარს) აბჯარი, ყველა იარაღი ერთად (მასალები, ტ. ვ, გვ. 401). ანჯარ(ი) სქანო ხაზჷრი ლე: ი. ყიფშ., გვ. 138; :ქხს, 1, გვ. 259 - შენი აბჯარი მზადაა.
ანჯაქია (ანჯაქიას) ზოოლ. ზუთხი (ი. ყიფშ.).
ანჯერ-ი (ანჯერს) კარგი ბალახი, მაღალბალახიანი ადგილი. ანჯერიშა გამშუჸონაფუდუ ჩხოუ დო ქაადიარუანდუ - ანჯერში შეეყვანა ძროხა და აბალახებდა; გადატ. იტყვიან: ანჯერს მიშახენია - ანჯერში ზისო, ე.ი. სადაც ბევრი და კარგი საჭმელია ან ბევრი ფულის შოვნა შეიძლება.
აჲშახ ზმნზ. იგივეა, რაც. ასშახ, ასეშახ, -- აქამდე.
აორტკაშ(ი) ჯერღვი (აორტკაშ(ი) ჯერღვის) აორტის ძარღვი.
აორხება (აორხებას) აოხრება. აქიანობა ართიანო ააორხეს -- აქაურობა მთლიანად ააოხრეს.
აოშვა (აოშვას) ერთხელ მოხნულის ჯვარედინად მეორედ მოხვნა (აბაშა).
აპა-პა-პა! შორსდ. გამოხატავს კატეგორიულ უარყოფას, აკრძალვას, -- არა და არა! აპა-პა-პა! ათენა ვაგმაგონა -არავითარ შემთხვევაში ეს არ გამაგონო.
აპეკუნ-ი (აპეკუნს) [რუს. опекун მეურვე]. ჩქიმი აპეკუნო ხოლო ვადგორინუუ მითინქ? - ჩემ აპეკუნად ხომ არ დაგაყენა ვინმემ?
აპეურ-ი (აპეურს) აპეური. იხ. ტაბიკი, უღუ.
აპიან-ი (აპიანს) პირობის დადება, დათქმა. თინენქ დოდვეს თეშნერი აპიანი: აია, 1, გვ. 22 - მათ დადეს ასეთნაირი პირობა.
აპრილ_`-ი (აპრილ/რს) აპრილი. იხ. არპილი, თუთა. შდრ. ლაზ. აპრილი აპრილი (ნ. მარი).
აპურტაკ-ი (აპურტაკის) ბოტან. შხამა (ა. მაყ.).
არ იხ. ართი.
-არ წარმომავლობის სუფიქსია, ქართული ელ-ის შესატყვისი. ბანძ-არ-ი ბანძ-ელ-ი. ბანძარს ოხირალქ ვაშუ დო შხვაშ ღობერს ქუდი ქემნაჸოთუ დო მიხირუა: თ. სახოკ., გვ. 243 - ბანძელმა მოსაპარი ვერ იშოვა და სხვის ღობეზე ქუდი გადააგდო და მოიპარაო. ზუგდიდარეფი მოულა: მასალ., გვ. 87 - ზუგდიდელები მოდიან. -არ -> ალ (ფუძისეულ რ-სთან დისიმილაციით): ჯვარ-ალ-ეფ-ი ჯვარ-ელ-ებ-ი; წაჩხურ-ალ-ეფ-ი: ი. ყიფშ., გვ. 122 - წაჩხურ-ელ-ებ-ი. შდრ. ლაზ. -არ (ეტიმოლ., გვ. 113). იხ. -ურ.
არაბა (არაბას) ურემი. მა დო ჩქიმი არაბა: ქხს, 1, გვ. 37 - მე და ჩემი ურემი. სი ეფერი მუ ბოში დი, ის არაბას
გედვანდინი?: ი. ყიფშ., გვ. 128 - შენ ისეთი რა ბიჭი იყავი, იმას რომ ურემზე დადებდი?
არაბია (არაბიას) არაბული ჯიშის ცხენი (შავი ფერისა). ართი არაბია ცხენი ჸუნდუ - ერთი არაბული (შავი) ცხენი ჰყავდა.
არამ-ი (არამი) იხ. ჰარამი.
არამხუტუ (არამხუტუს) ზღაპრული გმირი, -- ამირანი (!)
არან-ი (არანს) ირგვლივ; შემოგარენი. თიში არანს მითა ოხორანს - მის შემოგარენში არავინ სახლობს. შდრ. გოხოლუა.
არგამა (არგამას) აშკარა. არგამათჷ ზმნზ. აშკარად; ნებით. არგამათჷ მა ქოფთქვიი: მ. ხუბ., გვ. 317 - აშკარად მე კივთქვი. მი გიძირუ, არგამათ კოჩი მიშუ ხუნდიშა: ქხს, 1, გვ. 196 - ვინ გინახავს, თავის ნებით (აშკარად) კაცი ხუნდისაკენ (ბორკილისაკენ) მიდიოდა. არგამას ზმნზ. აშკარად. არგამას იჩიებუ ირფერს - აშკარად ამბობს ყველაფერს.
არგამება (არგამებას) სახელი აარგამენს ზმნისა -- {გამო}აშკარავება, {გამო}მჟღავნება. უგამაგო ხანდაშენი კონწარ საჸალე გეგმუარგამეს - უღირსი შრომისათვის მწარე (სასტიკი) საყვედური გამოუცხადეს. თე რაგადეფქ გეარგამჷ: მ. ხუბ., გვ. 291 - ეს ლაპარაკები გამოაშკარავდა. აარგამენს (გაგმაარგამუ გამოაშკარავა, გეგმუარგამებუ გამოუაშკარავებია, გეგნოარგამებუე(ნ) გამოაშკარავებდა თურმე) გრდმ. ააშკარავებს. უარგამენს (გეგმუარგამუ გამოუაშკარავა, გეგმუარგამებუ გამოუაშკარავებია) გრდმ. სასხვ. ქც. აარგამენს ზმნისა -- უაშკარავებს. იარგამებუუ(ნ) (გეგმიარგამუ გამოაშკარავდა, გეგმოარგამებე{ლ/რე}(ნ) გამოაშკარავებულა) გრდუვ. ვნებ. აარგამენს ზმნისა -- აშკარავდება. ეარგამებუუ(ნ) (გეგმეარგამუ გამოუაშკარავდა, გეგმოარგამებუ გამოაშკარავებია) გრდუვ. ვნებ. უარგამენს ზმნისა -- უაშკარავდება. იარგამინე(ნ) (იარგამინუ შესაძლებელი გახდა გამოაშკარავება, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. აარგამენს ზმნისა -- შეიძლება გამოაშკარავდეს. აარგამინე(ნ) (აარგამინუ შეძლო გამოეაშკარავებინა, -- , გეგმნოარგამებუე(ნ) შესძლებია გამოაშკარავება) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უარგამენს ზმნისა -- შეუძლია გამოააშკარაოს. ოარგამებაფუანს (ოარგამებაფუუ ააშკარავებინა, უარგამებაფუაფუ უაშკარავებინებია, ნოარგამებაფუე(ნ) ააშკარავებინებდა თურმე) კაუზ. აარგამენს ზმნისა -- ააშკარავებინებს. მაარგამებელი მიმღ. მოქმ. მააშკარავებელი. ოარგამებელი მიმღ. ვნებ. მყ. {გამო}სააშკარავებელი. გაარგამებული მიმღ. ვნებ. წარს. გამოაშკარავებული. გიმნაარგამები მიმღ. ვნებ. წარს. გამონააშკარავები. გიმნოარგამებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. გამოაშკარავების საფასური. უგუარგამებუ მიმღ. უარყ. გამოუაშკარავებელი.
არგვათა (არგვათას) ბრბო, ხალხი (ი. ყიფშ.); ჯგრო; შესაკრებელი. არგვათა რე კეთებული: მ. ხუბ., გვ. 125 - შესაკრებელი არის გაკეთებული. მუ კოჩი რექ სი, ჩქიმი არგვათა ჯგუა ჯიმალეფიშა კისერი მემიკვათიე?: მ. ხუბ., გვ. 68 - რა კაცი ხარ შენ, ჩემ `არგვათის' მსგავს ძმებს კისერი რომ მომიჭერიო?
არგუნ-ი (არგუნს) ნაჯახი; ცული. არგუნი მიირქუ: ი. ყიფშ., გვ. 9 - ნაჯახი მოიქნია. არგუნცჷ ბურჭული გიოჸოთესია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 8 - ცულს წალდი მიაყოლესო (დააგდესო). შდრ. ლაზ. არგუნი ნაჯახი (ნ. მარი).
არგუნამ-ი (არგუნამს) ნაჯახიანი; ცულიანი. არგუნამ კოჩქ დუდი მეკვათუ: მ. ხუბ., გვ. 40 - ცულიანმა კაცმა თავი მოჰკვეთა.
არგუნია (არგუნიას) კნინ. პატარა ნაჯახი. არგუნიას ბურჭულია გეუძინესია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 8 - პატარა ცულს პატარა წალდი (წალდუნა) დაუმატესო.
არგუსო (არგუსოს) აგვისტო. კვირვეში ჭვიმა დუღა რენ დო არგუსოში დაჩხირია: ი. ყიფშ., გვ. 181 - ივლისის წვიმა მდუღარეა და აგვისტოსი -- ცეცხლიო. იხ. თუთა; მარაშინა თუთა. შდრ. ლაზ. აღუსტოზი აგვისტო (ნ. მარი).
არდგილ-ი (არდგილ/რს) ადგილი. ტყამი არდგილც სვიმონიში გიმუულას არდგილი ვაუღუ - ტყიან ადგილას ზვავის ჩამოსვლას ადგილი არ აქვს. არდგილიშ ლებიას არდგილიში წყარი ხაშუნსია: თ. სახოკ., გვ. 241 - ადგილის ლობიოს (იმავე) ადგილის წყალი მოხარშავსო. ქუარდგილო არდგილი უადგილო ადგილი: უარდგილო არდგილს აწუპოტინუ ხე - უადგილო ადგილას წაუპოტინა ხელი. ქარდგილი უკებუ ადგილი უკავია, გადატ. ადგილი აქვს დათმობილი.
არდგილო-არდგილო ზმნზ. ადგილ-ადგილ, აქა-იქ, ალაგ-ალაგ. თიში ნარაგადუშე არდგილო-არდგილო მუთუნქ ვეგმაგინუ - მისი ნათქვამიდან ადგილ-ადგილ ვერაფერი გავიგე.
არდება (არდებას) სახელი ირდენს ზმნისა -- აგდება, არაფრად ჩაგდება. საონჯღოროთ ვა დიბტენქ არდება დო ღალატის: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 89 - სასირცხვოდ არ დავტოვებ აგდებასა და ღალატს. კოჩი დღას ვერდა; გირდუ-და, დუდი არდებაფევა: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 71 - კაცი არასოდეს არ აიგდო; თუ აგიგდო, თავი ააგდებინე. ირდენს (ეირდუ აიგდო, ეურდებუ აუგდია, ენორდებუე(ნ) აიგდებათა თურმე, - ანაგდება______________) გრდმ. იგდებს. ირდებუუ(ნ) (იირდუ აგდებულ იქნა, არდებე{ლ/რე}(ნ) აგდებულა) გრდუვ. ვნებ. ირდენს ზმნისა - იგდება. {ე}ირდინე(ნ) ({ე}ირდინუ შესაძლებელი გახდა აგდება, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ეირდენს ზმნისა -- შეიძლება აგდება. {ე}არდინე(ნ) ({ე}ჲარდინუ შეძლო აეგდო, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ეირდენს ზმნისა - შეუძლია აიგდოს. {ე}ჲორდებაფუანს ({ე}ჲორდებაფუუ ააგდებინა, {ე}ურდებაფუაფუ აუგდებინებია, {ე}ნორდებაფუაფუე(ნ) ააგდებინებდა თურმე) კაუზ. ეირდენს ზმნისა - ააგდებინებს. {ა/ე}მარდებელი მიმღ. მოქმ. ამგდები (თავისა). {ე}ჲორდებელი მიმღ. ვნებ. მყ. ასაგდები. {ა/ე}რდებული მიმღ. ვნებ. წარს. აგდებული. {ა/ი}ნარდები მიმღ. ვნებ. წარს. ანაგდები. {ა/ი}ნარდებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. აგდების საფასური.
არდებულ-ი (არდებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ირდენს ზმნისა - აგდებული. დუდი რჸოფუნა არდებული: ქხს, 1, გვ. 214 -
თავი გქონიათ აგდებული. არდებულო ზმნზ. აგდებულად. მა არდებულო გინმოგია მარდი: მ. ხუბ., გვ. 215 - მე აგდებულად მომესალმეო (გადამიხადეო მადლი).
არდიხაშ-ი (არდიხაშის ღ ართ-დიხაშის) ერთი ადგილის. არდიხაში დჷმახვენც კართეს მუთუნ ვაწუცენც: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 117 - ერთ ადგილზე (უქმად) მჯდომს კალთაში არაფერი ჩაუცვივა.
არე (არეს) არე. მეტი არე ქიმეჩით! - მეტი არე (გასაქანი) მიეცით!
არება (არებას) არევა. თურქ არება ქჷდიჭყჷ - გვარმა (წარმომადგენელმა) არევა დაიწყო. არენს (არუუ არია, აურებუ აურევია, ანორებუე(ნ) ანარევა, არევდა თურმე) გრდმ. არევს. ურენს (აურუუ აურია, აურ{უ}ებუ აურევია) გრდმ. სასხვ. ქც. არენს ზმნისა - ურევს. {ე}ირენე(ნ) ({ე}ირენუ შესაძლებელი გახდა არევა, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. არენს ზმნისა - შეიძლება არევა. ორიებაფუანს (ორიებაფუუ აარევინა, ურიებაფუაფუ ურევინებია, ონორიებაფუე(ნ) აარევინებდა თურმე ) კაუზ. არენს ზმნისა - არევინებს. მარიებელი მიმღ. მოქმ. ამრევი. ორიებელი მიმღ. ვნებ. მყ. ასარევი. არიებული მიმღ.ვნებ. წარს. არეული. ნარიები მიმღ. ვნებ. წარს. ანარევი. ნარიებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. არევის საფასური. იხ. არიება.
არეშუმ-ი (არეშუმს) აბრეშუმი. არეშუმიში კაბა მოკო: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 30 - აბრეშუმის კაბა მინდა.
არვან-ი (არვანს) როდინი, ქვიჯა. ვაასქვანს ნგარა თქვან ვარდიშ თოლენს, გოფაჩილ ატარს, შურამ არვანს - არ შეშვენის ტირილი თქვენს ვარდის თვალებს, გადაშლილ ხის ჯამს, სუნიან ქვიჯას. შდრ. ქვი{ნ}ჯე.
არზ-ი (არზის) აზრი. ასქვამანც თექიანას არზი, ხელობა დო რჩქინა: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 121 - ალამაზება ამ ქვეყანას აზრი, ხელობა და ცოდნა. ურჩქილ მელექსეს, შხვადოშხვა არზეფს: შ. ბერ., გვ. 165 - უსმინა მელექსეს, სხვადასხვა აზრებს.
არზიან-ი (არზიანს) აზრიანი. ნაფურცინა არზიანო აძირენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 104 - ნაჩურჩულევი აზრიანი ეჩვენებაო.
არზება (არზებას) სახელი არზენს ზმნისა - {გა}აზრება. მუჭო ქიმინას ანწინ თის არზენს: მ. ხუბ., გვ. 281 - როგორ მოიქცეს აწი იმას ფიქრობს (აზრობს).
ართ-ი (ართის) 1. ერთი. ართი ჯიმა დო სუმი და ნოჸუნუე - ერთი ძმა და სამი და ჰყოლია. 2. განუსაზღვრელობითი ნაცვალსახელი ვიღაც, ვინმე, რაღაც, რომელიღაც. ორდუ ართი ოსური: მ. ხუბ., გვ. 1 - იყო ერთი (ვიღაც) ქალი. 3. ერთნაირი. ართ დღას ვორეთ არძა - ერთ (ერთნაირ) დღეში ვართ ყველა. 4. სხვა რიცხვით სახელთან ერთად გადმოსცემს დაახლოებით: ართ ჟირი საჯენი ქიჸუაფუდუ ზღვაპის ძვალი: მ. ხუბ., გვ. 12 - ერთი ორი საჟენი იქნებოდა ზღვის პირას ძვალი. 5. შორსდ. გამოხატავს მოწონებას, თხოვნას, მუქარას (ხშირად აბა- სთან ერთად). ართი ქიგაბედუდასინი, მა ვოძირა დღას - აბა (ერთი) რომ გაბედავდეს, მე ვაჩვენებ დღეს (შავ დღეს დავაყრი). ქართი დღა ერთი დღე, გადატ. კარგი ამბავი. ართი დღა ირკოს ქააში - კარგი ამბავი (კარგი დღე) ყველას შეხვდება. ქართი ლუკა ერთი ლუკმა -- ცოტა. ართი ლუკა მა ქომუჩია - ცოტა მეც მომეციო. ქართი პიჯი ერთი პირი, ერთსულოვნება. ართი პიჯი ვოუღუნია - ერთი პირი არ აქვთ (ერთსულოვანი არ არიან). ქართხანს/ც ზმნზ. ერთ ხანს, გარკვეულ დროს. ართხანც... ვაძირეს: ი. ყიფშ., გვ. 105 - ერთხანს... ვერ ნახეს.
ართათ{ჷ} ზმნზ. ერთად. არძო ნოჸელეფი ვერზენა ართათჷ ახალ ნამაჸას - ყველა ტოტები არ იძლევიან ერთად ახალ კვირტს.
ართალამო ზმნზ. ერთბაშად. ართალამო ჩქიმ სქუას ლევანი გევოდვია: თ. სახოკ., გვ. 241 - ერთბაშად ჩემს შვილს ლევანი დავარქვიო.
ართაფა (ართაფას)// ართუაფა (ართუაფას) სახელი ა/ეთმირთუანს ზმნისა -- შექცევა, შეყოლიება; გართობა. თაში ქეერთუუ ვით სათიშა: მ. ხუბ., გვ. 217 - ასე შეიყოლია ათ საათამდე. ა/ეთმირთუანს (ეირთუუ გაართო, შეიყოლია; ეურთუაფუ შეუყოლებია, გაურთვია; ენორთუაფუე(ნ) შეიყოლიებდა, გაართობდა თურმე) გრდმ. იყოლიებს, ირთობს (თავს). ა/ეთმურთუანს (ეურთუუ გაურთო; ეურთუაფუ გაურთვია, შეუყოლიებია) გრდმ. სასხ. ქც. ეთმირთუანს ზმნისა -- უყოლიებს, ურთობს. ეირთენე(ნ) (ეირთენუ შესაძლებელი გახდა შეყოლიება, ერთაფელ/რე(ნ) შესაძლებელი გამხდარა შეყოლიება, -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ეთმირთუანს ზმნისა -- შეიძლება გართობა, შექცევა. ე{ჲ}ართენე(ნ) (ე{ჲ}ართენუ შეძლო შეექცია, -- , ენორთაფუე(ნ) შესძლებია შექცევა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ეთმურთუანს ზმნისა -- შეუძლია გაართოს, შეიქციოს. ეჲორთუაფუანს (ეჲორთუაფუუ გაართობინა, ეურთუაფუაფუ გაურთობინებია, ენორთუაფუე(ნ) გაართობინებდა თურმე) კაუზ. ეირთუანს ზმნისა -- გაართობინებს. ემართუაფალი, ემართუალი მიმღ. მოქმ. გამრთობი. ეჲორთუაფალი მიმღ. ვნებ. მყ. გასართობი. ერთუაფილი მიმღ. ვნებ. წარს. გართობილი. ენართუეფი მიმღ. ვნებ. წარს. განართობი. ენა/ორთუაფუერი, ენართუერი მიმღ. ვნებ. წარს. გართობის საფასური.
ართ-ართ-ი (ართ-ართის) ერთ-ერთი. ართ-ართიქ ოკო მიდაბრთათ ჸუჩა - ერთ-ერთი უნდა წავიდეთ სახლში.
ართბორკამ-ი (ართბორკამს) ერთფეხიანი. ართბორკამი დო ნაბადამი - ერთფეხიანი და ნაბდიანი (გამოცანა: ბლის ხე).
ართბუცხა, არბუცხა (არ{თ}ბუცხას) ცოტა, ძალიან პატარა, ერთცახე. ართბუცხა უბაღუ კოს - ძალიან ცოტა ეყოფა კაცს. შდრ. აკაბუ{რ}ცხა.
ართგან-ი (ართგანს) საკმაოდ ბევრი; ერთი წყება. ართგანიე ხოლო, მარა ბოლოქ ვაგმაშინუ - ძალიან ბევრია კიდევ, მაგრამ ბოლო არ გამახსენდა. ართგან კათა ვაწუხენცჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 13 - ერთი წყება ხალხისა არ სწუხს.
ართგანიშე ზმნზ. ერთ მხარეს, ცალის მხრით. ართგანიშე ჯა დღას ვეკვათე: თ. სახოკ., გვ. 241 - ცალის მხრით ხე თავის დღეში ვერ (//არ) მოიჭრება. ნოსა ჸუდეს ართგანიშე გოქოსუნს დო მაჟიაგანიშე ოქოსალს მაჟია ნოსას ქოდუტენსია: ხალხ. სიბრ. 1, გვ. 106 - რძალი სახლს ერთ მხარეს დაგვის და მეორე მხარის დასაგველად ცოცხს მეორე რძალს დაუტოვებსო. იხ. ცალგანიშე.
ართგინამ-ი (ართგინამს) ერთხბოიანი. იხ. გინი.
ართგურ-ი (ართგურს) ერთგული. ელჷ ართგურ მაჸალეშე მუში ჭუაში მალამას: მასალ., გვ. 71 - ელის ერთგული მეგობრისაგან თავისი ტკივილის მალამოს. ართგურო ზმნზ. ერთგულად. ართგურო ირო გიჸოროფუა: ყაზაყ., 6.03. 1930, გვ. 2 - ერთგულად ყოველთვის შეგიყვარებ. ჭყიში ართგურო ხვამულენს: ქხს, 1, გვ. 203 - მწყემსი ერთგულად ლოცულობს.
არ{თ}დროს ზმნზ. იგივეა, რაც არ{თ}შვანს, -- ერთ დროს.
ართი-ალამო ზმნზ. იხ. ართალამო, -- ერთბაშად. ართი-ალამო გამკართინუუ ჩქჷნი ცხოვრებაში კეხი: ყაზაყ., 25.02.31, გვ. 3 - ერთბაშად შემოაბრუნა ჩვენი ცხოვრების კეხი.
ართიან-ი (ართიანს) საურთიერთო ნაცვალსახელი ერთმანეთი. ნდიქ დო თე ძღაბიქ ართიანი ქიჸოროფეს: მ. ხუბ., გვ. 8 - მდევმა და ამ გოგომ ერთმანეთი შეიყვარეს. ჩქი ბძირათ ართიანი: ქხს, 1, გვ. 66 - ჩვენ ვნახოთ ერთმანეთი. გამეეთხიის ართიანს: ი. ყიფშ., გვ. 31 - გამოეთხოვენ ერთმანეთს. ართიან-ართიანცჷ: ერთმანეთ-ერთმანეთს: მაჟირა დღას ოგჷნაფეეს ართიან-ართიანცჷ: ქხს, 2, გვ. 44 - მეორე დღეს აგრძნობინეს ერთმანეთს (-ერთმანეთს). ართიანო ზმნზ. ერთიანად. ართი-ანთასო ზმნზ. ერთიათასად, ათასჯერ მეტად, ბევრად მეტად.
ართიანიზუმა (ართიანიზუმას) ერთმანეთის ოდენა. თეს ჸუნს ვითოჟირი ცირასქუა, არძა ართიან(ი)ზუმა: მ. ხუბ., გვ. 50 - ამას ჰყავს თორმეტი ქალიშვილი -- ყველა ერთმანეთის ოდენა.
ართიანიშა ერთმანეთისათვის. ჩხვარუა ვა ნოჩქედესჷ დო ართიანიშა ქოუტვეფუდეს: ი. ყიფშ., გვ. 150 - ცეხვა არ სცოდნიათ და ერთმანეთისათვის ჩაუციათ (ჩაურტყამთ).
ართიანიშ(ი) მამაღალა (ართიანიშ(ი) მამაღალას) ერთმანეთის სიმაღლის. თეს ჸუნს ვითოჟირი ცირასქუა, არძა ართიანზუმა, ართიანიშ მამაღალა: მ. ხუბ., გვ. 50 - მას ჰყავს თორმეტი ქალიშვილი, ყველა ერთმანეთის ოდენა, ერთმანეთის სიმაღლისა.
ართიანიშ(ი) მაჸალე (ართიანიშ(ი) მაჸალეს) ერთმანეთის ტოლი. ჟირხოლოსუ ართიანიში მაჸალე ქუმოლსქუა ჸუნდუ: ი. ყიფშ., გვ. 3 - ორივეს ჰყავდა ერთმანეთის ტოლი ვაჟიშვილი.
ართიანიწკალა ერთმანეთთან. ართიანიწკალა ვოუღუნანია ოფულარი - ერთმანეთთან არა აქვთო დასამალი.
ართიან(ი)ჯგუ{რ}ა (ართიანი(ი)ჯგუ{რ}ას) ერთნაირი, ერთმანეთის მსგავსი. ღურა ირკოჩიშოთ ართიანჯგუა რენია: ა. ცაგ., გვ. 124 - სიკვდილი ყველასათვის (ყოველი კაცისათვის) ერთნაირი არისო.
ართიბაშად ზმნზ. ერთბაშად. მინი ართიბაშად აწუკინანც: აია, 1, გვ. 21 - ზოგიერთი ერთბაშად გასწევს.
ართიბუცხა (ართიბუცხას) იხ. ართბუცხა, - ერთცახე.
ართიგან-ი (ართიგანს) იხ. ართგანი, -- ერთი წყება; საკმაოდ ბევრი. ართიგანი კათაქ ქიდუდეს სკოლაშ კეთება - ერთმა წყება ხალხმა ითავა სკოლის გაკეთება.
ართიგურ-ი (ართიგურს) იხ. ართგური, -- ერთგული.
ართიდოართ-ი (ართიდოართის) ერთ-ერთი. ართიდოართიქ გინოდვი დუდი დო ქიდიგურე ქაღარდი: ი. ყიფშ., გვ. 7 - ერთ-ერთმა გადადევი თავი და ისწავლე (ქაღალდი შეისწავლე). შდრ. ართ-ართი.
ართიეჩო ზმნზ. ერთიოცად; ოცზე მეტად.
ართ{ი}მანგ-ი (ართ{ი}მანგის) თანაბარი, თანასწორი, თანატოლი. ართ{ი}მანგო ზმნზ. თანაბრად. თასიქ ართიმანგო ოკო დიითასას - თესლი თანაბრად უნდა დაითესოს. იხ. მანგი.
ართ{ი}მაჟირა, ართ{ი}მაჟია (ართ{ი}მაჟი{რ}ას) ერთიმეორე, ერთმანეთი. ართიმაჟირასჷ ქიმუსქუუ: ქხს, 2, გვ. 30 -ერთიმეორეს მიაბა (მიანასკვა). ტაბაჩა დუჩილითეს ართიმაჟიას: მ. ხუბ., გვ. 37 - დამბაჩა დააცილეს ერთიმეორეს. ართმაჟირას ხე უნწყუას - ერთიმეორეს ხელი შეუწყოს.
ართინერ-ი, ართინეერ-ი (ართინე{ე}რს) ერთნაირი. ართინეერი ჩხომი რენია: ი. ყიფშ., გვ. 36- ერთნაირი თევზი არისო. ართინერო ზმნზ. ერთნაირად. ირკოჩი (ირი კოჩი) ართინერო ვეზიმენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 60 - ყველა კაცი ერთნაირად არ გაიზომებაო.
ართიოთხო ზმნზ. ერთი ოთხად; ოთხჯერ მეტად.
ართი-ჟირ-ი (ართი-ჟირს) ერთი-ორი. ართი-ჟირი ბერგი ირო ძუდუ ჸუდეს - ერთი-ორი თოხი ყოველთვის გვქონდა (იდო) სახლში.
ართი-ჟირო ზმნზ. ერთი-ორად. ორჯერ მეტად, ორმაგად. ოღალექ ართი-ჟირო მძიმექ იჸუუ - ტვირთი (საზიდი) ერთი-ორად მძიმე შეიქნა.
ართ{ი}პიჯო ზმნზ. ერთპირად, ერთხმად; შეთანხმებულად.
ართ{ი}ჸურე (ართიჸურეს) ერთი მხარე.
ართიჸურენ-ი (ართიჸურენს) ერთი მხრის. გოსოფუ ართიჸურენი თია ნჯარიში: ი. ყიფშ., გვ. 62 - გაარღვია (გაგლიჯა) ერთ მხარეს ჯარის ნაწილი. უკული ართი ართიჸურენი ჯიბეშა ქალეეხუნუუ: ი. ყიფშ., გვ. 21 - შემდეგ ერთი ერთი მხრის ჯიბეში ჩაისვა.
ართ{ი}შა{ხჷ}//არჩა{ხ} ზმნზ. ართიშახჷ ოჭუმარესჷ: ი. ყიფშ., გვ. 56 - ერთხელ დილით. ართიშახ ნდიქ უწუუ: მ. ხუბ., გვ. 8 - ერთხელ მდევმა უთხრა. ართიშა ოჯინჷსჷ ჸოფე თე ბოშინი: ქხს, 2, გვ. 26 - ერთხელ სანადიროდ რომ ყოფილა ეს ბიჭი. არჩა ჸუდეს ვოხედინი, მინილუ... - ერთხელ სახლში რომ ვიჯექი, შემოვიდა...
ართიშურ-ი (ართიშურს) ერთი სული. ართიშური უღუ, თექ ოკო ულა - ერთი სული აქვს, იქ უნდა წასვლა. ართიშურო ზმნზ. ერთსულოვნად.
ართკაკალ-ი (ართკაკალ/რს), ართკაკალია (ართკაკალიას) არც ერთი; ერთადერთი. არიკის ართკაკალი ტყურა
ვარენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 13 - არაკში არც ერთი ტყუილი არ არისო. ართკაკალია ვარდუ ჯგირი - არც ერთი არ იყო კარგი. ართკაკალია სქუაში მეტი ვაჸუნს - ერთადერთი (ერთი კაკალი) შვილის მეტი არ ჰყავს. იხ. კაკალი.
ართკილე, ართკჷლ{ე} (ართკი/ჷლეს) ერთი-მკლავი, ერთი კონა. ართ კჷლ ჭა ღირ მანათ ფარა!: ქხს, 1, გვ. 233 - ერთი კონა ჩალა ღირს მანეთი ფული. იხ. კილე.
ართმაგურ-ი (ართმაგურს) ერთმანეთის მსგავსი, ერთნაირი. მუშენი რე თე ქიანას, მითინი ვა რე ართმაგური?!: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 14 - რატომ არავინ არაა ამ ქვეყანაზე ერთურთის მაგვარი.
ართმაჟი{რ}ა (ართმაჟი{რ}ას) იხ. ართიმაჟი{რ}ა, -- ერთმანეთი, ერთიმეორე. უბადოში ქადაგება ართმაჟიაში ხანგება რე: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 144 - აუგის ქადაგება ერთ-ურთის გაგიჟებაა.
ართ-მითინ-ი (ართ-მითინს) ვინმე, ერთი ვინმე. დიდებუანი ტაბაკის ართ-მითინი ნჯღვერი ოკო: აია, 1, გვ. 66 - დიდებულ მაგიდას ერთი ვინმე წინამძღოლი უნდა.
ართ-მორქია (ართმორქიას) ერთი მოქნევა. ართმორქიათ ზმნზ. ერთი მოქნევით, უეცრად, ერთბაშად. ართმორქიათ ჯა ვეკვათენია - ერთბაშად (ერთი მოქნევით) ხის მოჭრა არ შეიძლება. ართ-მორქიათ პატჷნეფი ქჷმიფშქვილუათჷ ხეშა: აია, 2, გვ. 85; - ერთი მოქნევით (დაკვრით) ბატონები მოვიგდოთ (მოვშვილდოთ) ხელში.
ართ-ნაგინუ (ართ-ნაგინუს) ერთ-ნახბოლარი. ართნაგინუ ჩხოუ რენია - ერთ-ნახბოლარი ძროხააო. იხ. გინი.
ართნერ-ი (ართნერს) იხ. ართინერი, - ერთნაირი. ართნერო ზმნზ. ერთნაირად. იშენ-იშენი ართნერო თოლით ირო თიში დუდი დო ხეს ვოუჯინ: მ. ხუბ., გვ. 31 - მაინცდამაინც ერთნაირად თვალით ყოველთვის მის თავსა და ხელს არ უყურა.
ართო ზმნზ. ერთად, ერთბაშად, მთლიანად. ართო რინას მუ აწურე: ენგური, გვ. 248 - ერთად ყოფნას რა უდგას წინ. ნდის მუდურთუ მუში ღონექ ართო: მ. ხუბ., გვ. 5 - მდევს წაუვიდა მისი ღონე ერთბაშად.
ართობა (ართობას) ერთობა. ვორდათ ართობაში სქუა: : ქხს, 1, 289 - ვიყოთ ერთობის შვილი.
ართოიან-ი (ართოიანს) ერთიანი, მთლიანი; ერთად. ართოიანი ნახაჩქათი მოსავალი იჸუაფუ: : ქხს, 1, 321 - ერთიანი ნათოხნით მოსავალი (ბევრი) იქნება. დიხეფიში ართოიანი სიფართაქ იყო ვედეჭიჭორასი - მიწების მთლიანი სიფართე არ უნდა დაპატარავდეს.
ართოღალე ზმნზ. ბევრი (სიტყ. სიტყ.: ერთი წასარების ოდენა). ათენა ქიგებგინი, ართოღალე ქიბგარი - ეს რომ გავიგე, ბევრი (მხრით ერთი წასაღების ოდენა) ვიტირე.
ართუაფა (ართუაფას) იგივეა, რაც ართაფა.
ართქამ-ი (ართქამს) ერთრქიანი.
ართღორონთ-ი (ართღორონს) ღმერთი, ერთი ღმერთი. ართ ღორონთ ორწყე ჩქიმ სიმართლესია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 11 - ღმერთი (ერთი ღმერთი) ხედავს ჩემს სიმართლესო.
ართჸურე ზმნზ. ერთ მხარეს. იხ. ართი-ჸურე.
ართშა{ხ} ზმნზ. იხ. ართიშა{ხ}.
ართწორო ზმნზ. იგივეა, რაც აიწორო, - ერთიანად, ერთბაშად. თეზჷმა წყარს ართწორო ქოშუნქ: ქხს, 2, გვ. 132 - ამდენ წყალს ერთიანად სვამ.
ართწუნც ზმნზ. ერთწამს. ვა ლურც ართ-წუნც: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 82 - არ სძინავს ერთ წუთს.
ართხან-ი (ართხანს) ზმნზ. საკმაო დრო, ერთი ხანი. ართხანიე, ნდიეფი ვამაწუხენსინი - საკმაო დროა, დევები რომ არ მაწუხებენ.
ართხე{ლ}ა (ართხე{ლ}ას) ერთი ხნის. ართხეა რენა - ერთი ხნისა არიან. შდრ. მაჩა.
არია (არიას) არევა. იხ. არიება.
არიდება (არიდებას) სახელი არიდენს ზმნისა - არიდება. ამარიდი მა საწყალი: ი. ყიფშ., გვ. 108 - ამარიდე მე საწყალი. არიდენს (არიდუ აარიდა, აურიდებუ აურიდებია, ანორიდებუე(ნ) აარიდებდა თურმე, ანარიდება) გრდმ. არიდებს. ირიდენს (ირიდუ აირიდა, აურიდებუ აურიდებია) გრდმ. სათავ. ქც. არიდენს ზმნისა -- ირიდებს. ურიდენს (აურიდუ აურიდა, აურიდებუ აურიდებია) გრდმ. სასხ. ქც. არიდენს ზმნისა -- ურიდებს. ერიდებუ{უ}(ნ) (ერიდუ ერიდა, მორიდებუ მორიდებია) გრდუვ. ვნებ. არიდენს ზმნისა -- ერიდება. ირიდინე(ნ) (მიირიდინუ შესაძლებელი გახდა მორიდება, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. არიდენს ზმნისა -- შეიძლება მორიდება. არიდინე(ნ) (მაარიდინუ შეძლო მორიდებოდა, -- , მონორიდებუე(ნ) შესძლებია მორიდება) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ურიდენს ზმნისა -- შეუძლია მოერიდოს. ორიდებაფუანს (ორიდებაფუუ არიდებინა, ურიდებაფუაფუ {ა} ურიდებინებია, ნორიდებაფუე(ნ)
თურმე არიდებინებდა) კაუზ. არიდენს ზმნისა -- არიდებინებს. მარიდებელი მიმღ. მოქმ. {მო}მრიდებელი. ორიდებელი მიმღ. ვნებ. მყ. {მო}სარიდებელი. მორიდებული მიმღ. ვნებ. წარს. მორიდებული. ნარიდები მიმღ. ვნებ. წარს. {მო}ნარიდები. ნა/ორიდებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. მორიდების საფასური. ურიდებუ, უმურიდებუ მიმღ. უარყ. მოურიდებელი.
არიება (არიებას) სახელი არიენს, ერიებუ(ნ) ზმნათა - არევა. საზოგადოება არიებე, ართო გილებუნტებუნა -
საზოგადოება არეულა, ერთად დაბუნტარობენ. იხ. არება.
არიკ-ი (არიკის) არაკი, ზღაპარი. არიკის ართკაკალი ტყურა ვარენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 13 - არაკში არც ერთი ტყუილი არ არისო. ბაბუჩქიმს ბრელი არიკეფი უჩქუდუ - ბაბუაჩემმა ბევრი არაკ{ებ}ი იცოდა.
არიქა! არქა! შორსდ. საგანგაშო შეძახილი საშველად, მისახმარებლად, გასაფრთხილებლად, -- არიქა! დუდმაყარე რაგადანც: არიქა, დადა, გედია! - თავმაყარი ლაპარაკობს: არიქა, დაიკო, ადექიო! არიქა, მუმეხვარით...: მ. ხუბ., გვ. 177- არიქა, მიშველეთ...
არიწორო ზმნზ. ერთბაშად. ართი კოჩი მიგიდენი წყარცჷ არიწორო ქოშუნცჷ: ი. ყიფშ., გვ. 15 - ერთი კაცი ვიღაც წყალს ერთბაშად (კი) სვამს. იხ. აიწორო.
არკა (არკას) არც ერთი, ერთიც არა. მა მუსი ქოვრაგადანქინი, არკას ვახოლუ მართალი: ქხს, 1, გვ. 246 - მე რასაც ვამბობ, არც ერთს არ ურევია მართალი. შდრ. აკა.
არკესი (არკესის) იგივეა, რაც არკეცი, ანკეცი, - ანკესი. არკესით პჭოფუნთ ჩხომს - ანკესით ვიჭერთ თევზს.
არკეც-ი (არკეცის) იხ. ანკესი, არკესი.
არკვან-ი (არკვანს) აკვანი. არკვანიშა დიშამჷჯანჷქ ვარდიშ პირი მა: ი. ყიფშ., გვ. 136 - აკვანში მიწევხარ ვარდის კოკორი მე. ძუძუს გარზე, გოლუაფირო, არკვანც ქიკვანწუანქჷნი: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 112 - ძუძუს გაძლევ, შემოგევლე, თან აკვანსაც რომ გირწევ. შდრ. ონწე.
არკვანულ-ი (არკვანულს) სააკვნე, აკვნური.
არკვიან-ი (არკვიანს) საბერტყის შუა ეკიდა გათლილი ხე კავებით, მას არკვიანი ერქვა (მასალები, ტ. 1, გვ. 380).
არკოთა (არკოთას) ბოტან. წყლის ზამბახი (ა. მაყ.).
არპილ-ი (არპილს) აპრილი. თხა არპილიშ თუთაშე იჭყანს ჭვალუას გერგებათუთაშახ - თხა აპრილის თვიდან იწყებს წველას გიორგობისთვემდე (ნოემბრამდე).
არს-ი (არსის) არსი. ღორონთი თანდებო მემიჩამჷ, კოჩიშ არსის ვეშვეხიევე...: მ. ხუბ., გვ. 152 - ღმერთი თავდებად მომიცია, კაცის არსს რომ არ შევეხოო.
არსება (არსებას) სახელი არსებენს ზმნისა - არსებობა. დიხაში ენარჩქინა ვორეთ, დიხათ აბრსებენთ: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 14 - მიწის გაჩენილები ვართ, მიწით ვარსებობთ. ქოარსებე მუთუნი - და, ქჷმეხვარით: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 14 - თუკი არსებობ რაიმე, დაგვეხმარეთ. არსებენს (იყენ. იარსებენს იარსებებს, იარსებუ იარსება, უარსებებუ უარსებნია, ნოარსებუე(ნ) არსებობდა თურმე) გრდუვ. საშ.-მოქმ. არსებობს. იარსებინე(ნ) (იარსებინუ შესაძლებელი გახდა არსებობა, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. არსებენს ზმნისა - შეიძლება არსებობა. აარსებინე(ნ) (აარსებინუ შეძლო ეარსება, -- , ნოარსებ{ინ}უე(ნ) შესძლებია ეარსება) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უარსებენს ზმნისა - შეუძლია იარსებოს. ოარსებაფუანს (ოარსებაფუუ აარსებინა, უარსებაფუაფუ უარსებინებია, ნოარსებაფუე(ნ) აარსებინებდა თურმე) კაუზ. არსებენს ზმნისა - აარსებებინებს. მაარსებელი მიმღ. მოქმ. ვინც არსებობს. ოარსებელი მიმღ. ვნებ. მყ. რაც არსებობს; რაც უნდა დაარსდეს. არსებული მიმღ. ვნებ. წარს. არსებული. ნაარსები მიმღ. ვნებ. წარს. ნაარსები. ნა/ოარსებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. არსებობის საფასური.
არსებულ-ი (არსებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. არსებენს ზმნისა - არსებული.
არსხებულ-ი (არსხებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. არსხენს ზმნისა - დახსნილი, გათავისუფლებული. ათეწკჷმა არსხებულქ იჸუუ თი დღას ეკატერინეშ ჯიმაქ: მ. ხუბ., გვ. 293 - ამასთან დახსნილ იქნა იმ დღეს ეკატერინეს ძმა.
არტაჟ-ი (არტაჟის) [რუს. этаж სართული]. არტაჟიანი -- სართულიანი: არტაჟიანი ჸუდეს სი ბალკონს გიმარდე: ეკური, გვ. 385 - სართულიან სახლში შენ ბალკონზე იყო (იდგე).
არტაშენ-ი (არტაშენს) არტაშანი; არტახები. სართიოლი დო სართიოლს ართმაჟირას შითმიაერთენა არტაშენით,
კაღუს გითმიოკირანა წირეხით - სართიოლსა და სართიოლს ერთმეორესთან აერთებენ არტაშანით, მოღუნულ ჯოხს აკრავენ წნელის დაგრეხილი თოკით. იხ. სართიოლი.
არტკეც-ი (არტკეცის) 1. იგივეა, რაც ანტკეცი, არკეცი, -- ანკესი. ოპჭოფუ დო მიკვობუქ, მუჭოთ ჩხომი არტკეცის: მასალ., გვ. 30 - დამიჭირა და ვკიდივარ როგორც თევზი ანკესზე. 2. წელკავი (დ. ფიფია).
არუან-ი (არუანს) როდინი, დიდი ქვიჯა. შდრ. ქვინჯე.
არქა! შორსდ. იხ. არიქა! არქა, კარი გაანჯია!: ქხს, 1, გვ. 271 - არიქა, კარი გააღეო! არქა, ჯიმა, დუცუ იბღა: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 119 - არიქა, ძმაო, თავს წავიღებ!
არქე (არქეს) წისქვილის ნაწილი; რკინა, რომელზედაც თვალია დაყრდნობილი და ბრუნავს დოლაბი. იხ. სქიბუ.
არქემ-ი (არქემს) ზოოლ. აქლემი. ეჩდოვით არქემიშ... ხარგა ორქოს მერჩანქია: მ. ხუბ., გვ. 25 - ოცდახუთი აქლემის... ტვირთ ოქროს მოგცემო. არქემი თეში ვაშურდუნია...: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 16 - აქლემი ისე არ დაიღლებაო...
არქემიშ(ი) სქუა (არქემიშ(ი) სქუას) აქლემის შვილი, კოზაკი (პ. ჭარ.).
არქემიშ(ი) ყელ-ი// ყეი (არქემიშ(ი) ყელ/რს) აქლემის ყელი. არქემიშ ჸეიშე იჭაფუუდუ შამუხია - აქლემის ყელისგან იკერებოდა შამუხია (იხ.).
არფა (არფას) აფრა, კარის ბოყვი მხოლოდ ერთი მხრით ღრამული (მასალები, ტ. 1, გვ. 379).
არღია (არღიას) ზოოლ. იგივეა, რაც აღიაღი, კაკურია, -- თრითინა, ციყვი (ი. ყიფშ., ლექსკ.). დედოფალა, სინდიოფალა.
არყან-ი (არყანს) ჯოხი. ცხენოდ არაბიქ ქააჸოთჷ არყანი: მ. ხუბ., გვ. 252 - ცხენიანმა არაბმა ესროლა ჯოხი. ქიხვამილუუ ალიშქერქოუქ ჯგირი გირძე არყანი: მ. ხუბ., გვ. 18 - დაავლო ხელი ალიშქერქოუმ კარგა გრძელ ჯოხს. შდრ. ძვ. ქართ. არგანი ჯოხი, კვერთხი (ი. აბულ., ლექსკ.).
არყება (არყებას) სახელი არყენს ზმნისა - გაყრა, გაძრომა (სულისა); ამოძრავება. შური ამარი გეერყებუ: ი. ყიფშ., გვ. 164 - სული აგერ გაეყრება. არყება (იყენ. ეჲარყენს აყრის, დაძრავს; ეჲარყუ აყარა, დაძრა; ეურყებუ აუყრია, დაუძრავს; ენორყებუე(ნ) დაძრავდა თურმე, ეყრებოდა თურმე) გრდუვ. საშ.-მოქმ. აყრის, ამოძრავებს. ერყებუუ(ნ) (გეერყუუ გაეყარა სული, გარყებუუ გაჰყრია სული) გრდუვ. ვნებ. ეყრება (სული). არყებული მიმღ. ვნებ. წარს. დაძრული. ანარყები, ანარყებუ მიმღ. ვნებ. წარს. დანაძარი. ანარყებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. დაძვრის საფასური.
არყებულ-ი (არყებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. არყენს ზმნისა- დაძრული. ართო ვორეთ არყებული: ქხს, 1, 206 - ერთად ვართ დაძრული.
არშინ-ი (არშინს) [რუს. аршин არშინი (ზომის ერთეული)]. ართი არშინი ნინა უღუ - ერთი არშინი ენა აქვს (ენაგრძელია).
არჩა, არჩა{ხ} (ღ ართ-შა{ხ}) ზმნზ. ერთხელ. არჩახ მა დო მუაჩქიმქ მიდაბრთით ერცქემიში ონადირუშა - ერთხელ მე და მამაჩემი წავედით არჩვზე (არჩვის) სანადიროდ. არჩა, ჯინუა ჟანს, მუში მაჸვენჯეფს ჩეთხუ - ერთხელ, ნადირობის ჟამს, თავის მხლებლებს ჩამოშორდა.
არჩვ-ი (არჩვის) იხ. ლარჩვი.
არჩუ, არჩუმ-ი (არჩუს, არჩუმს) ღართის (ჩოხის) ნაწილი. ჩოხას საქილეების მაგიერ ზოგჯერ ვაკერებდით მოგრძო ჯიბეებს, რომელსაც ვეძახდით საგულეს ან არჩუს (მასალები, ტ. 3, ნაწ. 1, გვ. 246).
არცან-ი (არცანს) როდინი (დ. ფიფია).
არძა (არძას) განსაზღვრ. ნაცვალსახ. ყველა; მთლიანად, სულ. კარეფი არძა ეკილერი რდუ: მ. ხუბ., გვ. 7 - კარები ყველა აკეტილი იყო. არძაწკუმა ქოსხაპუ დო გეშუ თითო ვახტანგური - ყველასთან იცეკვა და შესვა თითო ვახტანგური. არძა/ოშე ქიმიიღეს ჭიეიჭე - ყველასაგან მოიტანეს ცოტ-ცოტა. ქარძა ართი სულ ერთი: არძა ართი ჯვარალეფი რენანია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 13 - სულ ერთი ჯვარელები არიანო. ქარძა დღა ყველა დღე, მთელი დღე. ქარძაშ უმოსი: უკანასკნელი ლუკა არძაშ უმოსი გემუან ოკო რდასია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 133 - უკანასკნელი ლუკმა ყველაზე უფრო ტკბილი უნდა იყოსო. ქარძა შხვა ყველა სხვა: ციგანობათ მირჩქინეს არძა შხვაქ თე რაგადი - ხუმრობად მიიჩნიეს ყველამ (ყველა სხვამ) ეს ლაპარაკი.
არძანერ-ი (არძანერს) ყოველნაირი. არძანერი ოჭკომალი ქიმიღეს - ყველანაირი საჭმელი მოიტანეს.
არძაშოიან-ი (არძაშოიანს) ყველასათვის.
არძო (არძოს) იგივეა, რაც არძა, -- ყველა. ხურჯუნსჷ ქენააკორობჷ არძო: ქხს, 2, გვ. 18 - ხურჯინში ჩააყარა ყველა. ჯა დო ქუაქ არძოქ იკიირთჷ: ქხს, 2, გვ. 20 - ხე და ქვა ყველა წაიქცა. ჩქიმი ჭუა თითეულო არძო ხოლო სო მათქუე: ქხს, 1, გვ. 66 - თითოეული ჩემი სატკივარი ყველა ერთად სად შემიძლია ვთქვა.
არწიალებურ-ი (არწიალებურს) აწრიალებული.
არწორო ზმნზ. ერთბაშად. გეჸინტჷ არწორო: ი. ყიფშ., გვ. 17 - გადაყლაპა ერთბაშად. შდრ. აიწორო.
არწუნს ზმნზ. ერთ წამში. არწუნს ათაქ მომიცადი! - ერთ წამს აქ დამიცადე!
არჭელება (არჭელებას) იხ. რჭელება.
არხა (არხას) იგივეა, რაც ახრა, -- პიტალო, სალი კლდე. თიჯგურა არხას ქიმიოდირთჷ, ეშე თოლი ვაანჭუუ: მ. ხუბ., გვ. 109 - ისეთ სალ კლდეს მიადგა, ზევით თვალი ვერ მისწვდება.
არხამა (არხამას) საუნჯე, ძვირფასი ნივთებისაგან დახვავებული სიმდიდრე (კ. სამუშია). მშრომელც გური ეხარებუ, გააჯინენი არხამას: მასალ., გვ. 116 - მშრომელის გული ხარობს, რომ შეჰყურებს არხამას (საუნჯეს). გოქუჩუჩელი გილუულუ ატლასი დო არხამაში: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 56 - აყვავებული დადიხარ ატლასი და საუნჯითა.
არხიან-ი (არხიანს) არხეინი, მხიარული, კარგი ხასიათის. არხიანი კოჩიე - მხიარული (კარგი ხასიათის) კაცია. შდრ. ქარქაშა.
ასა! ღორის გასადენი შეძახილი: ასა, ღეჯი, სი ოხერი! - ასა, ღორო, შე ოხერო!
ასაბია (ასაბიას) მიცვალებულის გასვენებაზე შორიდან მოსული ჭირისუფლის (ნათესავ-მოკეთეთა) მხლებლები (ქეგლ). ანდა ასაბია ორდუ ონგარუს - რამდენიმე ასაბია იყო ტირილში (სატირალში). ასაბია მოჸუნდუ ონგარუშა - ასაბია მოჰყვებოდა სატირალში.
ასა-გასა (ასა-გასას) სახსრები; შესაძლებლობა; კიდე-განი; ტანი. ჭინჭაქ თქუუა: ასა-გასა მომიგორია დო კარდილა უკული მუკაბუნევა: ა. ცაგ., გვ. 129 - ჭინჭრაქამ თქვა: სახსრები გამისინჯეთ და ქვაბი მერე ჩამოკიდეთო. არძას ვოუღუდუ თიში ასა-გასა, ჟირი ღეჯი მორდუკონი - ყველას არ ჰქონდა იმისი შესაძლებლობა, რომ ორი ღორი გაეზარდა. დიდი უღუ ასა-გასა: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 13 - დიდი აქვს კიდე-განი.
ასალ-ი (ასალს) ასალი; უნაგირის ნაწილი, თოქალთოს ქვეშ საფენი. შდრ. ქეგლ: ასალი ცხენის ზურგზე გადასაფარებელი ქსოვილი. იხ. ამაზონკა.
ასა-ნასა (!) (ასა-ნასას) იგივეა, რაც ასა-გასა, - ტანი. ჭინჭაქ თქუა: ასა-ნასა გომისინჯით დო ჩქიმი ოხაშალი კარდილა თეშ მიკაბუნეთია: თ. სახოკ., გვ. 268 - ჭინჭრაქამ თქვაო: ტანი გამისინჯეთ და ჩემი მოსახარში კარდალა (ქვაბი) ისე ჩამოკიდეთო.
ასე ზმნზ. ახლა, ამჟამად, ამ მომენტში. ასე, მუჟანსჷთი გერიაქჷ დოღურუ ნი...: ა. ცაგ., გვ. 27 - ახლა, როდესაც გერია მოკვდა... ასე მათ ფიფქრენქ: მ. ხუბ., გვ. 34 - ახლა მეც ვფიქრობ.
ასეიან-ი, ასეჲან-ი (ასეი/ჲანს) ახლანდელი. ასეიანი მუნერი რე?: ი. ყიფშ., გვ. 128 - ახლანდელი როგორია? ასეიანი დროებას პატის ცენა ქონებას: ენგური, გვ. 250 - ახლანდელ დროში პატივს სცემენ ქონებას. შდრ. თიწკმაიანი.
ასერდე ზმნზ. სულ ახლახან, ეს-ეს არის. ასერდეშა{ხ}- ამ ხნობამდე. მაშინეს: ასერდეშა არძო ორდესია თაქი: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 99 - მოახსენეს: ამ ხნობამდე ყველა იყოვო აქ.
ასეშა{ხჷ/უ} ზმნზ. აქამდე; ამ დრომდე; დღემდე. ასეშახჷ ორაგადუშა ვე მჷგოთინითია: ი. ყიფშ., გვ. 61 - აქამდე სალაპარაკოდ ვერ გავბედეთ მოსვლაო. ასეშახ ჯგირო ვორდი: ი. ყიფშ., გვ. 128 - დღემდე კარგად ვიყავი. მარა ასეშა მუთა აქიმინედჷ: ქხს, 2, გვ. 38 - მაგრამ ამ დრომდე ვერაფერს გააკეთებდა. იხ. ასე.
ასე ხოლო ზმნზ. ახლავე. მიდეჸონი ასე ხოლო: მ. ხუბ., გვ. 54 - წაიყვანე ახლავე. გედი, ძღაბი, ასე ხოლო! - ადექი, გოგო, ახლავე!
ასკილადა (ასკილადას) სახელი ასკიდუუ(ნ) ზმნისა - შერჩენა. იხ. სკილადა.
ასკილადირ-ი (ასკილადირს) მიმღ. ვნებ. წარს. ასკიდუუ(ნ) ზმნისა - შერჩენილი. იხ. ასქილადირი.
ასმანცხვარ-ი (ასმანცხვარს) შორი, უსაზღვრო ადგილი, უკიდეგანო. სი ასე ქიდგოხუნუნი ასმანცხვარს (წყევლაა)! - შენ ახლა დაგსვა შორს (უკიდეგანო ადგილას)!
ასო (ასოს) ასო, penis. ათენა ქჷმუსქუაფუ ოსურს ქომონჯიშ ასოშა: მ. ხუბ., გვ. 258 - ეს მოუბამს ქალს ქმრის ასოსათვის.
ასრულება (ასრულებას) სახელი ასრულენს ზმნისა - ასრულება. ამისრული გურიში ნდომა!: ი. ყიფშ., გვ. 120 - ამისრულე გულის ნდომა!. ასრულენს (აასრულუ აასრულა, აუსრულებუ აუსრულებია, ანოსრულებუე(ნ) ასრულებდა თურმე, ანასრულება ) გრდმ. ასრულებს. ისრულენს (ეისრულუ აისრულა, ეუსრულებუ აუსრულებია) გრდმ. სათავ. ქც. ასრულენს ზმნისა - ისრულებს. უსრულენს (აუსრულუ აუსრულა, აუსრულებუ აუსრულებია) გრდმ. სასხ. ქც. ასრულენს ზმნისა - უსრულებს. ისრულებუ(ნ) (იისრულუ ასრულდა, ასრულებე{რე}(ნ)} ასრულებულა) გრდუვ. ვნებ. ასრულენს ზმნისა - სრულდება. ესრულებუ(ნ) (ეესრულუ აუსრულდა, ესრულებუ ასრულებია) გრდუვ. ვნებ. უსრულენს ზმნისა - უსრულდება. იისრულინე(ნ) (იისრულინუ შესაძლებელი გახდა ასრულება, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ასრულენს ზმნისა - შეიძლება ასრულდეს. ეასრულინე(ნ) (ეასრულინუ შეძლო აესრულებინა, -- ენოსრულებუე(ნ) შესძლებია ასრულება) გრდუვ.შესაძლ. ვნებ. უსრულენს ზმნისა - შეუძლია აასრულოს. ოსრულებაფუანს(ოსრულებაფუუ აასრულებინა, უსრულებაფუაფუ აუსრულებინებია, ონოსრულებაფუე(ნ) ასრულებინებდა თურმე) კაუზ. ასრულენს ზმნისა - ასრულებინებს. ამსრულებელი მიმღ. მოქმ. {შე} მსრულებელი. ოსრულებელი მიმღ. ვნებ. მყ. {შე} სასრულებელი. ასრულებული მიმღ. ვნებ. წარს. {შე} სრულებული. ნასრულები მიმღ. ვნებ. წარს. {შე} ნასრულები. ანასრუებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. შესრულების საფასური.
ასრულებულ-ი (ასრულებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ასრულენს ზმნისა - ასრულებული.
ასქილადა (ასქილადას) იხ. ასკილადა, სკილადა.
ასქილადირ-ი (ასქილადირს) მიმღ. ვნებ. წარს. ასქიდუუ(ნ) ზმნისა - შერჩენილი. იხ. ასკილადირი.
ასშა{ხ}, ასშახი/უ/ჷ ზმნზ. იგივეა, რაც ასეშახ, - აქამდე. ასშახ შხვეფსი ვოგურუანდ(ი): ქხს, 1, 163 - აქამდე სხვებს ვასწავლიდი. შდრ. აჲშახ.
ატ! შორსდ. განწყობის შეძახილი. ატ! სი ლუპარკი, მუსიე რაგადანქიენი? - ატ! შე, რასაა რომ ლაპარაკობ?
ატამა (ატამას) ბოტან. ატამი(ა. მაყ.). ვარდიშ უჯგუში რე გოპიორილი ატამა: ი. ყიფშ., გვ. 164 - ვარდს სჯობია (უკეთესი არის) აყვავებული ატამი. ატამაშ პირიში თარი ატარი - ატმის ყვავილის მსგავსი ატარი (ხის ჯამი). ატმის სახეობანი: საგვიანო ჸვინთელი - საგვიანო ყვითელი; საადრიო - საადრეო (რაც ადრე მოდის); ტყარი - ტყისა (დამყნობიდი არ არის); წკაში - სახლეჩი; ხორო//ხურო - სახრავი. შდრ. ლაზ. ანტამა, ატამბა ატამი (ნ. მარი).
ატაჟა (ატაჟას) [რუს.этаж სართული]. ვორეთია... ვითოჟირი - ხოლო მაჟირა ატაჟასია: მ. ხუბ., გვ. 50 -
ვართო...თორმეტივე მეორე სართულზეო.
ატაჟია (ატაჟიას) კნინ. ერთსართულიანი სახლი. თექია, -- უწუუ, -- ატაჟია გედგუნია ართია: მ. ხუბ., გვ. 134 - იქო, --უთხრა, -- სახლი (ერთსართულიანი) დგასო ერთიო. იხ. ატაჟა.
ატარ-ი (ატარს) ხის ღრმა თეფში, -- ჯამი. ლუკმაქ გამლაიოლუა პიჯიშე-და, ატარს ვარა ქიგელასია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 80 - ლუკმა თუ გამოგივარდა პირიდან, ჯამში მაინც ჩავარდესო. ატარიში სახე ბძირი: ი. ყიფშ., გვ. 184 - ატარის სახე ვნახე. ვაასქვანს ნგარა თქვან ვარდიშ თოლენს, გოფაჩირ ატარს, შურამ არვანს - არ შვენის ტირილი თქვენს ვარდის თვალებს, გაშლილ ჯამს, სუნიან რონოდას. ქატარი კალამიში ხის ღრმა თეფში, ჯამი, რომელსაც მწყემსები იყენებენ მაწვნის დასასხმელად. ქატარი დიხაში თიხის თეფში, ფიალა. იხ. ბარქაში/ია, კობ/პიტა, სარღა.
ატატე-ბატატე//ატატკე-ბატატკე საცერზე რტყმევის დროს გამოცემული ხმა. ატატე-ბატატე, გიჩქ დო ვაგარაგადე -ატატე- ბატატე, იცი და ვერ იტყვი (გამოცანა: საცერი).
ატატია (ატატიას) ფაფუკი. ატატია თირი - ფაფუკი თოვლი. ატატია თირი უჯინე ზეიმს - ფაფუკი თოვლი უყურებს ზეიმს.
ატება (ატებას) სახელი აატენს ზმნისა -- შერჩენა, შეტოვება. ქაავოტუათ ირფელ თესია: მ. ხუბ., გვ. 238 - შევარჩინოთ ყველაფერი ამასო. გალია ხეს ქამოტუუ: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 127 - გალია ხელში შემატოვა. აატენს (ქაატუუ შეატოვა, ქოუტებუ შეუტოვებია, ქანოტებუე(ნ) თურმე შეარჩენდა, შენარჩენა) გრდმ. შეარჩენს. ეიტენს (ეიტუუ შეირჩინა, ეუტებუ შეურჩენია) გრდმ. სათავ. ქც. აატენს ზმნისა -- შეარჩენს. ეჲოტენს (ეჲოტუუ შეარჩინა, ეუტებუ შეურჩენია) გრდმ. შეარჩენს______________. ეიტენე(ნ) (ეიტენუ შესაძლებელი გახდა შერჩენა, -- , -- ) გრუვ. შესაძლ. ვნებ. ეიტენს ზმნისა -- შეიძლება შეტოვება. ეატენე(ნ) (ეატენუ შეძლო შეერჩინა, -- , ენოტებუე(ნ) შესძლებია შერჩენა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. აატენს ზმნისა -- შეუძლია შეატოვოს. ეჲოტებაფუანს (ეჲოტებაფუუ შეატოვებინა, ეუტებაფუაფუ შეუტოვებინებია, ენოტებაფუე(ნ) შეატოვებინებდა თურმე) კაუზ. აატენს ზმნისა -- შეატოვებინებს. {ა/ე}მატებელი მიმღ. მოქმ. {შე}მრჩენი. {ა/ე}ჲოტებელი მიმღ. ვნებ. მყ. {შე}სარჩენი. {ა/ე}ტებული მიმღ. ვნებ. წარს. {შე}რჩენილი. {ა/ე}ნატები მიმღ. ვნებ. წარს. {შე}ნარჩენი. {ა/ე}ნოტებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. შენარჩუნების, შეტოვების საფასური. ა{/ე}უტებუ მიმღ. უარყ. შეურჩენელი.
ატებულ-ი (ატებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აატენს ზმნისა -- შეტოვებული.
ატერტება (ატერტებას) სახელი ეტერტებუ(ნ) ზმნისა -- აფოროჯება; დაწინწკვლა, აჭრელება. ტანქ გეიატერტუ - ტანი აუფოთლდა (ფორეჯები დააყარა). ეტერტებუ(ნ) (ეეტერტებუ(ნ) დაეწინწკლება, ეეტერტუ დაეწინწკლა, ატერტებუუ დასწინწკვლია, ენოტერტებუე(ნ) დაეწინწკლებოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ეწინწკლება, უჭრელდება.
ატერტებულ-ი (ატერტებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ეტერტებუ(ნ) ზმნისა -- აფოთლილი, აფოროჯებული, დაწინწკლული. ტანი ატერტებული აფუ - ტანი დაწინწკლული (აფოროჯებული) აქვს.
ატვეჩაი (ატვეჩაის) [რუს.отвечай პასუხისმგებელი]. სი ჯანგოჭე, მა ვორექ ატვეჩაი(ს) - შენ ჯავრი ნუ გაქვს (გჭირს), მე ვარ პასუხისმგებელი.
ატოტება (შურიში) სახელი ეტოტებუ(ნ) ზმნისა -- აშფოთება, აღელვება (სულისა). ქობძირი შორიშენი, ემეტოტჷ ხეთე შურქუ: მასალ., გვ. 110 - შორიდან რომ დავინახე, ამიშფოთდა უმალ სული. უტოტენს (აუტოტუ აუშფოთა, აუტოტებუ აუშფოთებია)გრდმ. სასხ. ქც. უშფოთებს (სულს). ეტოტებუ(ნ) (ეეტოტუ აუშფოთდა, ატოტებუ შური აშფოთებია სული, ენოტეტებუე(ნ) შური შეუშფოთდებოდა თურმე სული ) გრდუვ. ვნებ. უტოტენს ზმნისა -- უშფოთდება (სული). ამატოტებელი მიმღ. მოქმ. ამშფოთებელი (სულისა). აატოტებელი მიმღ. ვნებ. მყ. ასაშფოთებელი. ატოტებული მიმღ. ვნებ. წარს. აშფოთებული. ანატოტებუ/ი მიმღ. ვნებ. წარს. ანაშფოთები.
ატოტებულ-ი (ატოტებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ეტოტებუ(ნ) ზმნისა -- აშფოთებული (სული).
ატრაოზ-ი (ატრაოზის) ეშმაკი, გაიძვერა, არასანდო. ატრაოზი კოჩიენია, -- თქუანა ეშმაკი კოჩიშენი - ატრაოზი კაციაო, - იტყვიან ეშმაკ კაცზე.
ატყურაფა (ატყურაფას) სახელი აატყურუანს ზმნისა -- შეტყუება. იხ. ტყურაფა.
აუ! შორსდ. აუ!
აუარებელ-ი (აუარებელ/რს) აუარებელი, ძალიან ბევრი, ურიცხვი. ქიდირულუანქ, ქოიცენა ართი აუარებელი: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 147 - დაიძინებ, გიცვივდებიან ერთად უთვალავი (აუარებელი).
აურე (ღ ა-ჸურე), აუ̂რე, ავრე ზმნზ. აქედან, ამ მხრიდან; აქეთ, აქეთკენ. აურე მუთას გოხვარუქ: ქხს, 1, გვ. 195 - აქედან ვერაფერს გეხმარები. ნამუქი სი გიწუუ, ავრე მითინს ვემკურთუმუნიანი, თი ბოში დუ - რომელმაც შენ გითხრა, აქეთ არავის არ გამოუვლია, ის ბიჭი იყო. იხ. ათაურე, თაურე; ჸურე.
აურე-თეურე, აურე დო თეურე ზმნზ. აქეთ-იქიდან, აქედან და იქიდან.
აურენ-ი (აურენს) აქაური, აქეთური (მოლაპარაკისაკენ მყოფი). აურენი მითინი ვანოკათუე - აქეთური არავინ ერია (ნარევა). იხ. თაურენი.
აურენ-თეურენ-ი, აურენი დო თეურენ-ი (აურენ-თეურენს, აურენი დო თეურენს) აქაურ-იქაური, აქეთური და იქითური. იხ. ათაურენ-ეთეურენი.
აურენობა (აურენობას) აქაურობა.
აურეშე, აურეშეს ზმნზ. აქეთკენ, აქეთ მხარეს, აქეთა მხრიდან. აურეშეს მითინს ვაძირუ - აქეთკენ (აქეთ მხარეს) ვერავის (ვერ) ნახავ. აურეშე ვემიირთე - აქედან (აქეთა მხრიდან) ვერ მიხვალ. იხ. თაურეშე.
აუცილებერ-ი (აუცილებერს) აუცილებელი.
-აფ- ბოლოსართი წარმოადგენს თემის ნიშანს (ზმნებში), ქართული -ებ-ის შესატყვისი (გ. როგავა); გვხვდება საწყისებში ა სუფიქსის წინ: -აფ-ა: ჩხონ-აფ-ა ცხონ-ებ-ა, გურ-აფ-ა სწავლა, თან-აფ-ა აღდგომა (შდრ. თან-დ-უ თენდება). დინ-აფ-ა დაკარგვა. შდრ. ეტიმოლ., გვ. 111. იხ. -ა5.
აფან-ი (აფანს) შუბლთეთრი, ნიკორა (პ. ჭარ.). ჩქიმი ჩხოუ აფანი რე - ჩემი ძროხა ნიკორაა. ჸვა დო ნიჩვი ჩე უღუნი, უძახუნა აფანიას - შუბლი და სახე თეთრი რომ აქვს, უძახიან აფანიას. აფანია კამბეში - ნიკორა კამეჩი. იხ. კიოფამი, ნიკუ̂რა, ჸვარჩე, ჸვასტური.
აფთარა (აფთარას) ქართა, საქონლის დასამწყვდევი შემოღობილი ადგილი (პ. ცხად., ძიებ., გვ. 15). შდრ. აფხაზ. ააფთრა მწყემსების საზამთრო სადგომი ბარში.
აფიცერობა (აფიცერობას) აფიცრობა. სალდათი აფიცერობას ღურაშა ელჷნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 120 - სალდათი (ჯარისკაცი) აფიცრობას სიკვდილამდე ელისო.
აფორონჯება (აფორონჯებას) სახელი ეთმიფორონჯებუ(ნ) ზმნისა -- აფორეჯება. პამანდორი მალას ეიფორონჯებუ(ნ) - პამიდორი მალე შეწითლდება. ეთმიფორონჯებუ(ნ) (ეიფორენჯებუ(ნ) აფორეჯდება, ეიფორონჯუ აფორეჯდა, აფორონჯებერე(ნ) აფორეჯებულა, ენოფორონჯებუე(ნ) აფორეჯდებოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ფორეჯდება, ფორეჯიანი ხდება.
აფორონჯებულ-ი (აფორონჯებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ეთმიფორონჯებუ(ნ) ზმნისა -- აფორეჯებული, რაც აფორეჯდა, ფორეჯების მქონე გახდა.
აფრა (აფრას) ხის სახლის ნაწილი, აფრა, ბოყვი (ი. ყიფშ., პ. ჭარ.).
აფსთა _(აფსთას) აფხაზ. მდინარე, ხეობა (ი. ყიფშ., პ. ჭარ.). შდრ. ღალი.
აფსო (აფსოს) იხ. ასო. ჩხოუში აფსო - ძროხის ასო.
აფუ(ნ) აქვს, არის; ერგება, ეკუთვნის, მოხვდება. დიდას ქაფუნია ნასხაპა-და, სქუათ ქოსხაპუნსია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 38 - დედას თუ უცეკვია (აქვს ნაცეკვი), შვილიც იცეკვებსო. ჭუკის ღურა აფუდუა კატუში ლაჸაფი: ა. ცან., გვ. 129 - თაგვისათვის სიკვდილი იყოო კატის თამაში. გიორგი ჩინებული ვა აფუ მუშ დიდა დო მუმას: მ. ხუბ., გვ. 153 - გიორგი ცნობილი არ აქვს (ჰყავს) მის დედასა და მამას. აფუ(ნ) (მხოლოდ აწმყოს წრის მწკრივებში). იხ. ტაბულა ხხ3.
აფუნ-ი (აფუნს) აფხაზ. გაზაფხული (ი. ყიფშ., პ. ჭარ.); გაზაფხულის დასაწყისი, ხვნა-თესვის დრო. გაზაფხულის პირი (კ. სამუშ.). არძოშ უსქვამაში აფუნი ენიე, -- უწიია: მ. ხუბ., გვ. 221 - ყველაზე ულამაზესი გაზაფხულიაო, -- უთხარიო. თურმე აფუნს ჸაზახიშა ქიმისარსალუ გვერქია: ი. ყიფშ., გვ. 174 - თურმე გაზაფხულზე გლეხთან მოსრიალდა გველიო. იხ. გაზარხული.
აფუნობა (აფუნობას) გაზაფხული . მოღუღუნჷნცჷ აფუნობა, რინა წჷმი მინჭუანცჷ - მოღუღუნებს გაზაფხული, ყოფა წინ მიისწრაფის. ადრე აფუნობას ორინჯი მეურც მინდორიშა - ადრე გაზაფხულზე საქონელი მიდის მინდვრად.
აფშარა1 (აფშარას) ავშარა, ულაგმო აღვირი.
აფშარა2 (აფშარას) ხის ჭურჭელია ერთგვარი, ხმარობენ ყველის ჩასაწყობად; თავსდება 7-10 სულგუნი. მწყემსები აფშარაში აყენებენ მაწონსაც. გინოქიმინილი ჸვალს აფშარას დინობდვანდით - გადაზელილ (გარდაქმნილ) ყველს აფშარაში ვდებდით.
აფშილურ-ი (აფშილურს) ბოტან. მაღლარი თეთრი ყურძნის ჯიშია ერთგვარი. შდრ. გვარი აფშილავა.
აფშირჰა (აფშირჰას) აფხაზ. ხის ჭურჭელი მაწვნის ჩასაყენებლად (ი. ყიფშ.). იხ. აფშარა2.
აფშიქა (აფშიქას) ქილა (დ. ფიფია).
აფხა1 (აფხას) ბეჭი; მხარი. აფხაქ გაიწუოლჷ ობრის: მ. ხუბ., გვ. 27 - ბეჭი გაუვარდა ორბს. გინიშ აფხა, გურ დო ჩხონჩხი: ქხს, 1, 303 - ხბოს ბეჭი, გული და ღვიძლი. ქაფხაშ დუდი ბეჭის ძვლის კაკნატელა, ხრტილოვანი დაბოლოება.
აფხა2 (აფხას) ბეჭი; საქსოვი დაზგის ნაწილი (სავარცხელი). ოშუალს (ძაფის) დობრშუნდით, ქამშურღვანდით დიორდე ზინგის დო უკული აფხას - საქსოვს (ძაფს) დავქსელავდით, გავუყრიდით ჯერ ზინგში და მერე აფხაში (ბეჭში). (შდრ. მასალები, ტ. 2, ნაწ. 2, გვ. 217). შდრ. ქეგლ ბეჭი2.
აფხაზა (აფხაზას) აფხაზი. აფხაზა ნაკარუს გიხვამანდუა: ი. ყიფშ., გვ. 179 - აფხაზი ნაკარავზე ილოცებოდაო.
აფხანაკ-ი (აფხანაკის) ამხანაგი. ართი აფხანაკიქ მაჟირა აფხანაკის უწუუ: ი. ყიფშ., გვ. 3 - ერთმა ამხანაგმა მეორე ამხანაგს უთხრა.
აფხვა (აფხვას) იგივეა, რაც აფხა2- საქსოვი დაზგის ნაწილი, ბეჭი.
აქ, აქი, აქუ, აქჷ ზმნზ. აქ, ამ ადგილას. მიუთითებს მოლაპარაკის მყოფობის ადგილზე (საპირისპიროა: ექ). აქ ჸუდეში უნჩაში მა ვორექია - აქ სახლის უფროსი მე ვარო. აქია მითინს ვამურთუმუნია - აქო არავინ არ მოსულაო. იხ. ათაქ, თაქ. შდრ. ლაზ. ჰაქო, ჰაქ აქ (ნ. მარი).
აქა-აქ ზმნზ. აგერ-ეგერ. იხ. ექა-აქ. აქა-აქ ქააკათუ მონდაქ - აგერ-ეგერ გაერია მწიფე.
აქენთელება (აქენთელებას) სახელი ეექენთელებუ(ნ) ზმნისა - მეტისმეტი დაღლა და ქშინვა. იხ. ქენთელუა.
აქენთელებულ-ი (აქენთელებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ეექენთელებუ(ნ) ზმნისა - ქშენაავარდნილი, აქშენილი.
აქიან-ი (აქიანს) აქაური. გუუმორძგვას... არძო აქიანი მარჩქილეს: ი. ყიფშ., გვ. 188 - გაუმარჯოს... ყველა აქაურ მსმენელს. ისხუნეესჷ აქიანი ღურაშა ვიშოიანი გინოლაფა: ი. ყიფშ., გვ. 74 - არჩიეს აქაურ სიკვდილს იქით{ური} გადავარდნა. იხ. ათაქიანი, თაქიანი; შდრ. ექიანი.
აქიანობა (აქიანობას) აქაურობა (საპირისპიროა: თექიანობა).
აქილე, აქიე ზმნზ. აქეთ; შემდეგ. თიშ აქილე მა დიბრჩინი: ქხს, 1, გვ. 164 - მას აქეთ მე დავბერდი. მუაჩქიმს აქილე ქოძირუნქ: მ. ხუბ., გვ. 50 - მამაჩემს აქეთ ნახავ. იხ. ვიქილე.
აქილე-ვიქილე, აქილე დო ვიქილე ზმნზ. აქეთ-იქეთ, აქეთ და იქით.
აქიმუა (აქიმუას) სახელი აქიმენს ზმნისა - ექიმობა.
აქინე ზმნზ. აქ, ამ ადგილას. აქინე მითა მიწონებუ ეშ მაკეთებელი - აქ არავინ მეგულება ამის გამკეთებელი. იხ. ათაქინე, აქინე ზმნზ. აქ, ამ ადგილას. აქინე მითა მიწონებუ ეშ მაკეთებელი - აქ არავინ მეგულება ამის გამკეთებელი. იხ. ათაქინე, თაქინე. შდრ. ექინე.
აქინეშე, აქინეშეს ზმნზ. აქ. აქინეშეს ნდემეფი გილუულა: ი. ყიფშ., გვ. 57 - აქ მდევები დადიან. აქინეშე მუ ოკოდუ დავითია ჸვერესია?: ქხს, 1, გვ. 246 - აქ რა უნდოდა დავითია ბრმასო? იხ. ათაქინეშე, თაქინეშეს. შდრ. ექინეშე, ექინეშეს.
აქინეშის ზმნზ. იგივეა, რაც აქინეშეს. აქინეშის ნდემეფი გილუულან...: ქხს,2, გვ. 40 - აქ დევები დადიან.
აქორობა (აქორობას) აქაურობა. ჯვარი აქორობას, მა თურქიში ონთირალი!: მ. ხუბ., გვ. 349- ჯვარი (სწერია) აქაურობას, მე თურქის სათრევი!
აქჷ ზმნზ. იხ. აქ. აქჷ მუსჷ ორთჷქჷ?: ი. ყიფშ., გვ. 15 - აქ რას შვები?
აღა (აღას) ლაღა. ქაღაშ გინოსუმალა ლაღას გადასმა, გასწორება.
აღაფა (აღაფას) სახელი ააღანს ზმნისა -- მოშორება (თვალისა). გვალას თოლც აღანქჷნი, დობერას უჯინექჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 116 - მთას თვალს რომ მოაშორებ, უყურებ მინდორ-ველს. აღანს (ააღუ მოაშორა, აუღაფუ მოუშორებია, ანოღებუე(ნ) ააშორებდა თურმე) გრდმ. აშორებს (თვალს). იხ. ეღაფა.
აღაჯა (აღაჯას) სახლის თავხე. იხ. ომპა.
აღვირ-ი (აღვირს) აღვირი.
აღიარება (აღიარებას) სახელი აღიარენს ზმნისა -- აღიარება.
აღიაღ-ი (აღიაღის) ზოოლ. იგივეა, რაც არღია, -- თრითინა, დედოფალა. აღიაღი დო კვინორი ჯაშე ჯაშა მეცოჸუნა - თრითინა და სიასამური ხიდან ხეზე მიხტიან. იხ. კაკურია.
აღითქმა (აღითქმას) აღთქმა. თიწკჷმა გეგლაანწყჷ აღითქმა: მ. ხუბ., გვ. 128 - მაშინ ჩამოართვა აღთქმა.
აღურა (აღურას) შეკვდომა, შემოკვდომა. იხ. ღურა.
აყარება (აყარებას) იხ. ეყარება; ყარება.
აყვა (აყვას) საქონლის ზურგის უკანა ნაწილი კუდუსუნამდე.
აყვაყვა (აყვაყვას) კისერი (მასალები, ტ. 3, ნაწ. 2, გვ. 214).
აყუჯიხა (აყუჯიხას) ტოპონ. ქ. სოხუმი (ი. ყიფშ.). აყუჯიხა მუნაფილი, აფხაზეფი ჟღჷრაფილი: ი. ყიფშ., გვ. 121 - აყუ-ციხე მოღრუბლული, აფხაზები დამჭკნარი. აჸა1 შორსდ. აჰა. იხმარება რისამე მიწოდება-მიცემისას. აჸა, თენა რე შხუ̂ა ჟირი ქანქარი...: ა. ცაგ., გვ. 93 - აჰა, ესაა სხვა ორი ქანქარი.
აჸა2 უარყოფის ნაწილაკი: არა. ვამგაჩინენო თენეფიშა მუში კუთვნილი? -- აჸა! - არ შეგიძლია მისცე ამათ თავიანთი კუთვნილი? -- არა!
აჸარება (აჸარებას) იხ. აყარება, ეყარება. თაქი უარესი აჸარებაქ იყუუ ქიჸანაშიქჷ: ა. ცაგ., გვ. 19 - აქ უფრო მეტი
(უარესი) ამოძრავება შეიქნა ქვეყნისა. მუგიდა რდჷ ნი, ირფელქ გეიჸარჷ: ი. ყიფშ., გვ. 31 - რაღაც იყო, ყველაფერი ამოძრავდა.
აჸონება (აჸონებას) გაოცება (დ. ფიფია).
აჸურე ზმნზ. იხ. აურე, -- აქეთ, აქეთკენ; ამ მხარეს. სო მეურქჷ აჸურე?: ი. ყიფშ., გვ. 13 - სად მიდიხარ აქეთკენ?
აჸურეშე, აურეშეს ზმნზ. იხ. აურეშე, აურეშეს, -- აქეთკენ, აქედან. აჸურეშე ქიმიანგარა ირი კათა: ი. ყიფშ., გვ. 76 - აქედან თანაუგრძნობენ (ტირილით) ყველა.
აშ! შორსდ. საქონლის (ძროხა, ხარი...) გასადენი შეძახილი. აშ, აშ, სი ოხერი, ღობერი ვაგომტახა! - აშ, აშ, შე ოხერო, ღობე არ გამიტეხო! აშ, აშია, -- უწუ დო ჭინჷთ იში ქარაჸჷ: ქხს, 2, გვ. 190 - აშ, აშიო, -- უთხრა და წკნელით გადენა იქით.
აშ, აში ზმნზ. აქ, აქეთ; ასე. ამუდღა აშ ქომოვრთი: ი. ყიფშ., გვ. 12 - დღეს აქ (აქეთ) მოვედი. აში ვეშილებე - ასე არ შეიძლება. მორთი აში! - მოდი აქეთ (აქ)!
აშა- რთული ზმნისწინი (ა-შა; ა- მარტივი ზმნისწინია, -შა- ნაწილაკი) გადმოსცემს მოქმედებას შუაში (ზევიდან ქვევით ან ქვევიდან ზევით); მნიშვნელობით შეესატყვისება ქართულ ჩა-ს. აშა-ნჯირა ჩაწოლა, აშა-რინა ჩადგომა... იგივეა, რაც ეშა-, იშა-.
აშაბარება, აშაბარუა (აშაბარებას, აშაბრუას) სახელი აშმაბარენს ზმნისა -- ჩაბარება. ხე ქიმეთხჷ ძღაბის, მუმას
ქაშაბარჷ: ი. ყიფშ., გვ. 106 - ხელი მოჰკიდა გოგოს, მამას ჩააბარა. იხ. ბარება.
აშადგიდგონუა (აშადგიდგონუას) სახელი აშადგიდგონუნს, აშედგიდგონუუ(ნ) ზმნათა -- ტალახში ამოგანგვლა, ძლიერ დასვრა. იხ. დგიდგონუა.
აშადვალა (აშადვალას) სახელი აშადვანს ზმნისა -- ჩადება (შუაში). იხ. დვალა, ძვენა.
Lemma: ashadiarua
აშადიარუა (აშადიარუას) სახელი აშედიარც ზმნისა -- შუაში ბალახი. რაში ტყასჷ ქაშედიარცჷ: ი. ყიფშ., გვ. 85 - რაში ტყეში ბალახობს. იხ. დიარუა.
აშაზინდუა (აშაზინდუას) სახელი აშაზინდუნს ზმნისა -- ამოზიდვა, ამოთრევა. იხ. ზინდუა.
აშათება (აშათებას) სახელი აშეთებუ(ნ) ზმნისა -- გამოლევა. იხ. თება.
აშათირინუა (აშათირინუას) სახელი აშათირინუნს ზმნისა -- თანგვა. დოფა, დაჩხირ გენიას რკინა აშათირინჷნცჷ: აია, 2, გვ. 58 - ნაკვერჩხლების გეენიაში ითანგება რკინის ფენა.
აშაკათაფა//აშაკათინ-ი (აშაკათაფას, აშაკათინს) სახელი აშაკათუუ(ნ) ზმნისა -- გარევა; ჩარევა. ქაშააკათჷ ნდემემცჷ: ი. ყიფშ., გვ. 88 - ჩაერია (დაერია) დევებს. ქაშაკათჷ ხენწჷფე დო მუში ჯარც: ი. ყიფშ., გვ. 106 - დაერია ხელმწიფესა და მის ჯარს. იხ. კათაფა, კათინი.
აშაკინება (აშაკინებას) სახელი აშააკინენს ზმნისა -- შემოკავება ეზოსი ან სხვა რამის. იხ. კინება.
აშაკიონტ-ი (აშაკიონტის) სახელი აშეკიონტუ(ნ) ზმნისა -- შიგ ტრიალი. დიმუნუ, ჩქინ სოფელც კუმა აშეკიონტჷდჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 155 - მოიღრუბლა, ჩვენს სოფელში კვამლი ტრიალებდა (შიგნით). იხ. კიონტი.
აშალაფა (აშალაფას) სახელი აშალუ(ნ) ზმნისა -- ჩავარდნა.
აშალაფირ-ი (აშალაფირს) მიმღ. ვნებ. წარს. აშალუუ(ნ) ზმნისა -- ჩავარდნილი (შუაში).
აშალიება (აშალიებას) სახელი აშელიებუ(ნ) ზმნისა -- თანდათან გათავება, შემოლევა. შარასჷ ორზოლქჷ ქაშეელიისჷ: ქხს, 2, გვ. 28 - გზაზე საგზალი შემოელიათ. იხ. ლიება.
აშამინდორია (აშამინდორიას) შუაში პატარა მინდორი (მაგ., ტყეში). ქოჯღუნაფუნ დო მუკი-მუკი გოუსქუ თი
აშამინდორია ტყასჷ: ი. ყიფშ., გვ. 62 - გაძღოლია და ირგვლივ შეუკრავს ტყეში ის პატარა მინდორი. შდრ. ვერჩე. იხ. მინდორი.
აშანდღულაფა (აშანდღულაფას) სახელი აშმანდღულუ(ნ) ზმნისა -- ჩადნობა, შემოდნობა. უკულ რენო მაკეთენქჷ, ხეს ქაშგონდღულუქუნი?!: მასალ., გვ. 53 - შემდეგაა, რომ გამაკეთებ (გამახარებ), ხელში რომ შემოგადნები?! იხ. ნდღულაფა.
აშანტჷრა (აშანტჷრას) სახელი აშენტჷრუუ(ნ) ზმნისა -- ჩატევა. ხეშა აშგანტჷრე დო ჸუდეს ვემნინტჷრე - ხელში ჩაგეტევა და სახლში ვერ შეეტევა. იხ. ნტჷრა.
აშანჯირა (აშანჯირას) სახელი აშენჯირუუ(ნ) ზმნისა -- ჩაწოლა. ჩელა ლეტას ქაშენჯირი, ინკორი დო იკვაზია: ი. ყიფშ., გვ. 167 - ჩელა, ტალახში ჩაწექი, იცოხნე და იკოხტავე. იხ. ნჯირა.
აშარ-ბაშარი აშარ-ბაშარი ილენდუა დო მუნტური კუჩხის მიშ{მ}ატახანდუა: თ. სახოკ., გვ. 243 - აშარ-ბაშარი ომობდაო და მატლი შიგ ფეხებს იმტვრევდაო.
აშარგინაფა (აშარგინაფას) სახელი აშერგინუუ(ნ) ზმნისა -- ჩაგორება. კოღონაშა უბაზჷ დო ოშე ქაშურგინუაფუ: ი. ყიფშ., გვ. 127 - კოღოსთვის უსვრია და იქით ჩაუგორებია. იხ. რგინაფა.
აშარინა (აშარინას) სახელი აშარე(ნ) ზმნისა -- ჩადგომა. აშვორეთ კჷსერიშა ჩქჷნი ზისხირიში ღვარს: შ. ბერ., გვ. 69 - ვდგავართ (შიგნით) კისრამდე ჩვენი სისხლის ღვარში. შქას წყარი აშარე - შუაში წყალი დგას.
აშასერუა (აშასერუას) სახელი აშმესერუუ(ნ) ზმნისა -- შემოღამება. ხე დო ხეს ქაშმასერუ - ხელ და ხელ შუა შემომაღამდა. ქაშაასერესჷ დო შარასჷ ქჷდიიბარგეს: ი. ყიფშ., გვ. 67 - შემოაღამდათ და გზაზე დაბანაკდნენ.
აშასვირინ-ი (აშასვირინს) სახელი აშესვირინანს ზმნისა -- (შიგ) გაოგნებული დგომა. ქოძირეს, ბოში აშესვირინანცი ნი: ი. ყიფშ., გვ. 105 - ნახეს, ბიჭი შუაში რომ დგას გაოგნებული. იხ. სვირინი.
აშასქი/ჷლადა (აშასქი/ჷლადას) სახელი აშმასქჷდუ(ნ) ზმნისა -- დარჩენა, ჩარჩენა. სი ხოლო თი რიგ დიხას
ქაშაასქჷდჷქ...: მ. ხუბ., გვ. 179 - შენც იმ რიგის ადგილას ჩარჩები. გოღანდალერ დედიბიქ ქაშმოსქიდუ ხესია: ქხს, 1, 207 - გაძვალტყავებული დედაბერი შემრჩა (ჩამრჩა) ხელშიო. იხ. სქი/ჷლადა.
აშატახუა (აშატახუას) სახელი აშატახანს, აშეტახანს ზმნათა -- ჩამტვრევა; სიმინდის შერჩევით შეტეხვა. გადატ. იაფად ყიდვა, ჩაგდება ხელში.
აშატკარჩალ-ი (აშატკარჩალ/რს) სახელი აშატკარჩალანს ზმნისა -- შიგ ტკარცალი. ძღაბეფი აშატკარჩალანა, ბოშეფი აშახორხოშანა: ქხს, 1, გვ. 320 - შიგ ქალები (გოგოები) ტკარცალებენ, ბიჭები ხორხოცობენ. იხ. ტკარჩალი.
აშატოხუა (აშატოხუას) იხ. ეშატოხუა.
აშატყურაფა (აშატყურაფას) სახელი აშმატყურუანს ზმნისა -- შეტყუება, მოტყუებით მიცემა. მინჯეს ინა ღურელი აფუდ, ოკოდ აშატყურუკონი - პატრონისთვის ის მკვდარი იყო, უნდოდა შეეტყუებინა. იხ. ტყურაფა.
აშაფურინუა (აშაფურინუას) სახელი აშაფურინანს ზმნისა -- (შიგ) ჩაფრენა; შეფრენა (მაღლა). ჯორქ გინირთჷ მუმულო, ქაშააფურინჷ ჯაშა: ი. ყიფშ., გვ. 10 - ჯორი გადაიქცა მამლად, შეფრინდა ხეზე. იხ. ფურინუა.
აშაქვაჩალ-ი (აშაქვაჩალ/რს) სახელი აშექვაჩალუ{უ}(ნ) ზმნისა -- შიგნით შარიშური. შხვაშხვანერი ცირტუსებც ბაღჷს აშეფქვაჩალჷთ: მასალ., გვ. 121 - მრავალსახის ციტრუსებში ბაღში ვშარიშურობთ. იხ. ქვაჩალი.
აშაქოსაფ-ი (აშაქოსაფის) სახელი აშაქოსანს, აშექოსუუ(ნ) ზმნათა -- დამარცხება; გასაზავებლად შუაში ჩადგომა. ქუმუტყობაფ მოხუჯურო, ქაშუქოსაფ ლებიშა: ქხს, 1, გვ. 191 - მიპარვია მოხერხებულად, (შიგ) დაუნარცხებია ლეიბზე. იხ. ქოსაფი.
აშაღალა (აშაღალას) სახელი აშეღანს ზმნისა -- ამოტანა. იხ. ღალა.
აშაღიტონუა (აშაღიტონუას) სახელი აშაღიტონუნს ზმნისა -- ამოღრუტნა. გური გაშუღიტონუ დო თეში ქუდუტებუდუ - გული ამოუღრუტნია და ისე დაუტოვებია. იხ. ღიტონუა.
აშაღუწუა (აშაღუწუას) სახელი აშაღუწუნს ზმნისა -- ამოწრუპვა. გაშუღუწუ ოთხ(ი) ლაგვანი ღვინია - ამოუწრუპავს ოთხი ქვევრი ღვინოო. იხ. ღუწუა.
აშაჸიდირ-ი (აშაჸიდირს) სახელი აშეჸიდენს ზმნისა -- 1. წინასწარ დაგეგმილი საყიდლების შეძენისას დამატებით
(შიგადაშიგ) რამის ყიდვა; 2. გამოსყიდვა. ჸუდე ჯიმადიშე გაშეჸიდუ - სახლი ბიძისგან გამოისყიდა.
აშაჸოთამა (აშაჸოთამას) სახელი აშაჸოთანს ზმნისა -- ამოგდება; ჩაგდება. ქაშეჸოთუ ხეშა - ჩაიგდო ხელში. ირფელამო გაშაჸოთუ - ყველაფრიანად ამოაგდო იხ. ჸოთამა.
აშაჸუნა (აშაჸუნას) სახელი აშაჸუნს ზმნისა -- გაყოლა; ამოყვანა. ქაშააჸუნჷ ტყას: მ. ხუბ., გვ. 122 - გაჰყვა (შიგნით) ტყეს.
აშაჸუნაფა (აშაჸუნაფას) სახელი აშაჸუნს ზმნისა -- ჩაყოლიება; ამოყვანა. წყარიშე მაშქვიდუ აშაჸუნს - წყლიდან მხრჩობი (დასახრჩობად განწირული) ამოჰყავს. იხ. ჸუნაფა.
Lemma: asha՚urshua
აშაჸურშუა (აშაჸურშუას) სახელი აშაჸურშუ(ნ) ზმნისა -- ჩაყუჟვა. ჯალონას მაფშალია აშაჸურშუ დო აშებირც - ხეებში (ხელნარში) ბულბული ჩაყუჟულა და მღერის. იხ. ჸურშუა.
აშაჸუცინ-ი (აშაჸუცინს) სახელი აშაჸუცუ(ნ) ზმნისა -- ჩაცუცქება. აშაჸუცუდუ ჸუდეწკუმა - ჩაცუცქული იყო სახლთან. იხ. ჸუცინი.
აშაჸუცინელ-ი (აშაჸუცინელ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აშაჸუცუ(ნ) ზმნისა -- ჩაცუცქული. ძღაბიშორო აშაჸუცინელო ფსჷნს: მ. ხუბ., გვ. 175 - გოგოსავით ჩაცუცქული ფსამს.
აშაჩანაფა (აშაჩანაფას) სახელი აშაჩანუანს ზმნისა -- ამოყოფა (ხელის, თავის). იხ. ჩანაფა.
აშაჩილათა (აშაჩილათას) სახელი აშმაჩირთუ(ნ) ზმნისა -- შეცდომა; ერთმანეთში არევით შეშლა. ართიშახ პაპასით ქაშაჩირთუნია - ერთხელ მღვდელსაც შეეშლებაო. იხ. ჩილათა.
აშაჩილათირ-ი (აშაჩილათირს) მიმღ. ვნებ. წარს. აშაჩირთუ(ნ) ზმნისა -- შეშლილი, შემცდარი. აშაჩილათჷრო... თეურეშე ურულუნა: ი. ყიფშ., გვ. 62 - შეცდომით... იქითკენ გაქცეულან (ურბენიათ).
აშაციკაფა/ი (აშაციკაფა/ი-ს) სახელი აშაციკუანს ზმნისა -- ჩასობა. ათაქ ქაშაციკჷ მუში საგანინ, ქოძირჷ: მ. ხუბ., გვ. 105 - აქ ჩასობილი რომაა მისი ისარი, ნახა.
აშაცუმა (აშაცუმას) სახელი აშაცენს ზმნისა -- დაცვენა. ირკოჩქ დიხას ქაშაციუ - ყველა (ყველა კაცი) მიწაზე დაცვივდა.
აშაძვენა (აშაძვენას) სახელი აშაძუ(ნ) ზმნისა -- შუაში დება. უსამართლობა აშინოძე ოდიშური ალაგეს: ი. ყიფშ., გვ. 149 -უსამართლობა დებულა ოდიშის მხარეს. იხ. ძვენა. შდრ. აშადვალა.
აშაძირაფა (აშაძირაფას) სახელი _აშეძირე(ნ) ზმნისა -- ჩენა, გამოჩენა. ცირეფც თეში აშაძირექ, მუჭოთ ვარდი გჷნაფალა: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 42 - გოგოებს შორის ისე სჩანხარ, როგორც ვარდი გაფურჩქვნილი. იხ. ძირაფა.
აშაწიმინდუა (აშაწიმინდუას) იხ. ეშაწიმინდუა.
აშაჭკომუა (აშაჭკომუას) სახელი აშაჭკომანს ზმნისა -- {შემო}ჭამა. ჯუნა-ჯუნათ ჩხვინდი ქაშეჭკომესია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 196 - კოცნა-კოცნით ცხვირი გადაიყოლესო (შემოეჭამათო). იხ. ჭკომუა.
აშაჭყოლადა (აშაჭყოლადას) სახელი აშმაჭყორდუ(ნ) ზმნისა -- დავიწყება. მუმაში შური ქიშაჭყოლადჷ, ბაბუსჷ იფშუანსჷ (//იფუჩუანს): ა. ცაგ., გვ. 83; ი. ყიფშ., გვ. 177 - მამის სული დავიწყებია, ბაბუას იფიცებდაო. იხ. ჭყოლადა.
აშახოლაფა (აშახოლაფას) სახელი აშახოლუუ(ნ) ზმნისა -- გარევა; ჩარევა.
აშახუნა (აშახუნას) სახელი აშახე(ნ), აშმადოხოდუ(ნ) ზმნათა -- ჩაჯდომა. ჩელა! ანწი მობაღჷნა ტვერ დო ლეტაში აშახუნა ი. ყიფშ., გვ. 168 - ჩელა! აწი გვეყოფა მტვერსა და ტალახში ჩაჯდომა.
აშაჯინა (აშაჯინას) სახელი აშმეჯინე(ნ) ზმნისა -- ჩახედვა. სარჩიმელიაში სამართალს ართი ქაშმოჯინეს ი. ყიფშ., გვ. 154 - სარჩიმელიას სამართალში ერთი ჩამახედეს. იხ. ჯინა.
აში! შორსდ. საქონლის (ძროხა, ხარი) გასადენი შეძახილი. იხ. აშ!
აში ზმნზ. ასე. აში ვეშილებე - ასე არ შეიძლება. იხ. ათაში, თაში.
აშინარდ-ი (აშინარდის) სახელი აშმერდუუ(ნ) ზმნისა -- შიგ ნაზარდი. ჩიტი ვორდი, ზესქვი ვორდი, წყარიში აშინარდი ვორდი: ქხს, 1, გვ. 12 - ჩიტი ვიყავ, შაშვი ვიყავ, წყალში გაზრდილი ვიყავ. იხ. რდუალა.
აშმაჸვენჯ-ი (აშმაჸვენჯის, აშმაჸვენს) მიმღ. მოქმ. შუამავალი.
აშმაჸვენჯურ-ი (აშმაჸვენჯურს) საშუამავლო.
აშო- რთული ზმნისწინი (ა-შო-: ა -- მარტივი ზმნისწინია, შო- -- ნაწილაკი) გადმოსცემს მოქმედებას შუაში. იხ. აშა-.
აშო ზმნზ. აქეთ, აქეთკენ, აქეთ მხარეს (საპირისპიროა ვიშო). აშო ქაწოხვალამუნა შხვა კათა: ქხს, 2, გვ. 26 - აქეთ
შეხვედრიათ სხვა ხალხი. ბოში გეშეჸონეს აშო: მ. ხუბ., გვ. 134 - ბიჭი ამოიყვანეს აქეთ. მორთი აშო!: ქხს, 2, გვ. 32 - მოდი აქეთ! შდრ. ლაზ. ჰაშო, აშო აქეთ (ნ. მარი).
აშო-აშო ზმნზ. აქეთ-აქეთ. აშო-აშო გუთმოლუდას თეში: მ. ხუბ., გვ. 36 - აქეთ-აქეთ რომ ვარდებოდეს ისე. შდრ. ვიშო-ვიშო.
აშო დო აშო ზმნზ. აქეთ და აქეთ. აშო დო აშო უჯგუშო ქორჩქინდუ - აქეთ და აქეთ უკეთესად გამოჩნდა.
აშოთ(ი) ზმნზ. -თ(ი)- ნაწილაკდართული აშო: აქეთაც. იხ. ვიშოთი.
აშოთია (აშოთიას) აქეთია. აშოთია ვიშოთია რენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 16 - აქეთია იქითია არისო.
აშოიან-ი (აშოიანს) აქეთური, აქეთ მხარეს; აქეთა ხნის. ფარა ვამიღუდუ აშოიანი ოლურიში მეტი - ფული არ მქონდა აქეთ (აქეთური) წამოსასვლელის მეტი. აშოიანი მუთა მიჩქუ - აქეთა ხნისა არაფერი ვიცი.
აშონანს, აშონას ზმნზ. აქეთობას. ჩქიმდა მიკილი აშონანს: მ. ხუბ., გვ. 17 - ჩემთან გამოიარე აქეთობას. ვიშონანს ატამას ხოწჷნდუა დო აშონანს ატამაშ ნახოწას ჭკუმუნდუა: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 48 - იქითობისას ატამს თლიდაო და აქეთობისას ატამის ნათალს ჭამდაო. იხ. ვიშონას.
აშორტია (კოჩი) ულამაზო და თანაც უკულტურო კაცზე იტყვიან.
აშრიალა (აშრიალას) ჯოხზე ჩამოცმული ძუის მახე (მასალები, ტ. ვ, გვ. 143). შდრ. საბა: აშრიალა საქორე ბადე.
აშჷ ზმნზ. იხ. აში, -- აქეთ. აშჷ გჷმიილი, დედიბი!: ქხს, 2, გვ. 42 - აქეთ გამოდი, დედაბერო!
აშჷმოთება (აშჷმოთებას) სახელი აშჷმოთენს ზმნისა -- აშფოთება. თე გარმებაქ ყაზაყეფიში მანგარი აშჷმოთება
გჷმიწვიუ - ამ გარემოებამ გლეხების მაგარი აღშფოთება გამოიწვია. იხ. შჷმოთი.
აშქარათ ზმნზ. აშკარად. მა ეს აშქარათ ბღვარა: ქხს, 1, გვ. 96 - მე ამას აშკარად ვყვირი.
აშხარა (აშხარას) არამზადა (დ. ფიფია).
აშხირება (აშხირებას) სახელი ეშხირებუუ(ნ) ზმნისა -- ხშირი ყივილი, ყვირილი. მუმულენქ ეშხირუნი, თიწკუმა დოღურუ - მამლები რომ აყივლდნენ, მაშინ მოკვდა. მუ ორდუ, ღუმა თქვა ეშხირითინი ცხენეფიშენი? - რა იყო, წუხელ თქვენ რომ ახმიანდით ცხენებისა გამო? ეეშხირებუ(ნ) (ეეშხირუ ახმიანდა, აშხირებელე(ნ) ახმაურებულა, ანოშხირებუე(ნ) ახმაურდებოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ხშირი ყივილი იქნება გათენებისას, ახმიანდება. აშხირებული მიმღ. ვნებ. წარს. ახმიანებული; ახშირებული, გათენების ჟამს ყივილის სიხშირე.
აჩემება (აჩემებას) სახელი ეეჩემენს ზმნისა -- აჩემება. მაჟირა ქალაქიშა ოკო ვიდე, ეეჩემჷ: ი. ყიფშ., გვ. 6 - მეორე ქალაქში უნდა წავიდე, აიჩემა. იხ. ჩემება.
აჩუ (აჩუს) ზოოლ. ცხენი. ჯგირი აჩუს გეხე - კარგ ცხენზე ზის.
აჩუ! აჩუ! შორსდ. შეძახილი ცხენების გასარეკად. აჩუ, ცხენი, სი ოხერი! - აჩუ, ცხენო, შე ოხერო!
აჩუა (აჩუას) ცხენი ბავშვის ენაზე. იხ. აჩუ.
აჩქარა ზმნზ. იგივეა, რაც აშქარა, -- აშკარა. აჩქარათ იჸუუ საქმეშ გოჯინაქ: მ. ხუბ., გვ. 293 - აშკარად მოხდა საქმის გახედვა.
აჩხურაფა (აჩხურაფას) სახელი ათმიჩხურუანს ზმნისა -- შეცივნება. ვა ვორექ ჯგირო, მაჩხურუაფუ მუდგარენი - არ ვარ კარგად, მაცივნებს რაღაც. იხ. ჩხურუ.
აცა, ფსა! შორსდ. ღორის გასაგდები შეძახილი. იხ. ასა.
აცა-ბაცა (ღ *ბაცა-ბაცა, -- ი. ყიფშ., გვ. 0132) მოხეტიალე, მაწანწალა (შდრ. ბაცუა). ტურა, აცა-ბაცა-ვოდა, სოიშა
მიოცაცა?: მასალ., გვ. 59 - ტურა, ცოცვა-ცოცვით-ვოდა, საითკენ მიცოცავ?
აცი! შორსდ. თხის გასაგდები შეძახილი.
აძგა-ბაძგა (ღ *ბაძგა-ბაძგა, -- ი. ყიფშ., გვ. 0132) ბაძგი, ბაძგარია მცენარეა, -- ბირკა (ა. მაყ.). აძგა-ბაძგა, ჯორიშ ხარგა: ი. ყიფშ., გვ. 184 - აძგა-ბაძგა, ჯორის ასაკიდებელი (გამოცანა: ხურმა).
აძმახ-ი, აძმახ{ჷ} (აძმახჷს) გუბე. შდრ. პ. ცხად., ტოპონ., გვ. 28.
აძორება (აძორებას) იგივეა, რაც ანძორება, -- ამძორება. იხ. ნძორი, ძორი.
აწ, აწი ზმნზ. აწი, ამიერიდან, ამის შემდეგ. აწ სიცოცხლე ვამოკო - აწი სიცოცხლე არ მინდა. აწი ქიმიოჸიევა: ი. ყიფშ., გვ. 28 - ამის შემდეგ მიაყივლეო. აბა, აწი არჩქილითი თიში პატიოსნებასუ: ქხს, 1, გვ. 216 - აბა, აწი უსმინეთ მის პატიოსნებას. იხ. ანწი; შდრ. ლაზ. ჰაწი, აწი ახლა, ამჟამად (ნ. მარი).
აწა-უწათ ზმნზ. სასწრაფოდ, უმალ, უსწრაფესად. შდრ. აჭი-გაჭით.
აწაფორალ-ი (აწაფორალს) წინსაფარი. შდრ. ფორუა.
აწიან-ი (აწიანს) მომავალი, ამის შემდეგი. აწიანი ამბეემს პკითხენქი-და, გიწიინქ - მომავალ ამბავებს თუ მკითხავ, გეტყვი. აწიანი ჩქინი საქმეშენი იბჩუათ - მომავალ ჩვენს საქმეზე ვისაუბროთ. იხ. ანწიანი.
აწით(ი) -თ(ი)- ნაწილაკდართული აწი-. აწითი მუოთ გავაგირძალა: ქხს, 2, გვ. 22 - აწიც რად გავაგრძელო.
აწ{ი}ნე, აწ{ჷ}ნე ზმნზ. ახლა; ამის შემდეგ, მომავალში (ი. ყიფშ.). იხ. აწი.
აწ{ი}ნეშე, აწ{ჷ}ნეშე ზმნზ. აწი, ამის შემდეგ. აწნეშე მოსასვანჯე რე თენა: მ. ხუბ., გვ. 42 - ამის შემდეგ მოსასვენებელი არის ეს.
აწ{ი}ნეშეს, აწ{ი}ნეშის, აწ{ჷ}ნეშის ზმნზ. იგივეა, რაც აწ{ი}ნეშე, -- მომავალში, ამის შემდეგ. აწნეშის გიბჯინი ვიშო-აშო: მ. ხუბ., გვ. 42 - ამის შემდეგ გავიხედე იქით-აქეთ.
აწკა-ბაწკა (ღ *ბაწკა-ბაწკა) შდრ. ბაწკუა ფრთხილი სიარული. აწკა-ბაწკა ჯორიში ხარგა - აწკა-ბაწკა ჯორის ტვირთი.
აწო- რთული ზმნისწინია (ა-წო-: ა -- მარტივი ზმნისწინი, წო- -- ნაწილაკი). ძირითადი დანიშნულებაა, გამოხატოს წინ მიმდინარე მოქმედება: აწო-ხვალამა წინ დახვედრა; აწო-ჸუნა წინ გაძღოლა; აწო-ხუნა წინ ჯდომა...
აწოდვალა (აწოდვალას) სახელი აწუდვანს ზმნისა -- წინ დადება. ჩხუს აწუდუ ხორცი დო ნგერს -- ჭა: თ. სახოკ., გვ. 265 - ძროხას წინ დაუდო ხორცი და მგელს -- ჩალა. იხ. დვალა.
აწოზადაფა, აწოზადება (აწოზადაფას, აწოზადებას) სახელი აწაზადუუ(ნ) ზმნისა -- წინ შეგებება. მარღანიაქ ქეწაზად: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 95 - მარღანია შეეგება. იხ. ზადება.
აწოკერკელ-ი (აწოკერკელ/რს) წინ გაგორება. წოხოლე ქაწაკერკელ: აია, 1, გვ. 26 - წინ გაუგორდა. იხ. კერკელი.
აწოკვათუა (აწოკვათუას) სახელი აწააკვათანს ზმნისა -- მოჭრა (გზისა); სიარულის დროს წინ რისამე მოჭრა. ქაწაკვათჷ ჯორიშ გეხუნელ კოჩქ შარა: მ. ხუბ., გვ. 275 - მოუჭრა გზა ჯორზე მჯდარმა კაცმა.
აწოკუნტა (აწოკუნტას) მოკლე. სიმართლეში შარა ცაშა მიონჭ, სიმტყუნე ირო აწოკუნტა რე: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 118 - სიმართლის გზა ცამდე მისწვდება, მტყუვნისა -- მუდამ მოკლეა.
აწოლანდაფა (აწოლანდაფას) სახელი აწმალანდუუ(ნ) ზმნისა -- (წინ) დალანდვა, გაელვება. ჸოროფა რე ანდა ფა,
თოლიში აწოლანდაფა - სიყვარული მრავალკეცია, თვალის წინ გაელვება. იხ. ლანდუა.
აწმარინე (აწმარინეს) მიმღ. აწმყ. წინ მდგომი.
აწორინა (აწორინას) სახელი აწურე(ნ)(ღ აწო-ურე) ზმნისა -- წინ დგომა. ართო რინას მუ აწურე: ენგური, გვ. 248 - ერთად ყოფნას წინ რა უდგას.
აწორინაფა (აწორინაფას) სახელი აწურინუანს ზმნისა -- წინ დაყენება. შხვაშ დო მუშის დოკათანა, თუმას ქაწირინუანა - სხვისას და თავისას მოაგროვებენ, თმას წინ დაიყენებენ. იხ. რინაფა.
აწორუმუა (აწორუმუას) სახელი აწარუმუუ(ნ) ზმნისა -- თვალწინ დაბნელება. თოლს ქაწჷმორუმუ, ტანქ დომიჭყჷ ხუალა: ი. ყიფშ., გვ. 156 - თვალწინ დამიბნელდა, ტანმა დამიწყო რღვევა. იხ. რუმე, რუმუა.
აწორქუალა (აწორქუალას) სახელი აწმურქენს ზმნისა -- მოქნევა წინ სარბენად. ცხენს ქამნუოსხაპი დო აწურქილი -ცხენს შემოვახტი და გავაქციე (წინ). იხ. რქუალა.
აწოსორგუა (აწოსორგუას) სახელი აწუსორგუ(ნ) ზმნისა -- წინ უყრია. მიში ნარდი, მიში სქუა, მის რე აწუსორგუქუნი: ქხს, 1, გვ. 286 - ვისი გაზრდილი, ვისი შვილი, ვის წინ ვაგდივარ (ვემსახურები). იხ. სორგუა.
აწოსხაპუა (აწოსხაპუას) სახელი აწასხაპანს ზმნისა -- წინ დახტომა. თინა აშო მოლურს დო კართეშა ქაწგოსხაპანსია: მ. ხუბ., გვ. 209 - ის აქეთ წამოვა და კალთაში (წინ) დაგახტებაო. იხ. სხაპუა.
აწოფორაფა (აწოფორაფას) სახელი აწააფორუუ(ნ) ზმნისა -- წაფარება. თოლც სჷნთექჷ მემიდინჷ, აწმოფორჷ
მუნაფილი: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 42 - თვალში სინათლე დამეკარგა, მეფარება წინ ღრუბელი. იხ. ფორაფა.
აწოჸვენჯ-ი (აწოჸვენჯის, აწოჸვენს) წინამძღოლი. აწოჸვენჯი ზიტყვა - წანამძღვარი სიტყვა.
აწოჸვილუა (აწოჸვილუას) სახელი აწმიჸვილანს ზმნისა -- წინ მოკვლა; სიარულში წინ რისამე მოკვლა. ათაქინე დუცუ ქაწჷგოჸვილა ამუდღა: ი. ყიფშ., გვ. 56 - აქა თავს შენს წინ მოვიკლავ დღეს. იხ. ჸვილუა.
აწოჸოთამა (აწოჸოთამას) სახელი აწუჸოთანს ზმნისა -- წინ დაგდება (დაყრა). აწმუჸოთა ნაცალას: ქხს, 1, გვ. 204 - წინ ვუყრი თივას (ნათიბს). იხ. ჸოთამა.
აწოჸუნა (აწოჸუნას) სახელი აწოჸუნს ზმნისა -- (წინ) წაძღოლა. ვართ აწიჸუნინე, ვართი ეკიჸუნინე: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 46 - ვერც წინ წარუძღვები, ვერც უკან გაჰყვები. იხ. ჸუნა.
აწოძვენა (აწოძვენას) სახელი აწუძუ(ნ) ზმნისა -- წინ დება. ოჭკუმალო აწჷვძჷთუ ნგერეფი დო მელა-ტურემს: ი. ყიფშ., გვ.168 - საჭმელად მგლებისა და ტურა-მელების წინ ვართ დადებული. იხ. ძვენა.
აწოძირა, აწოძირაფა (აწოძირას, აწოძირაფას) სახელი აწმაძირუ{უ}(ნ) ზმნისა -- (წინ) ჩვენება (ლანდება), მოჩვენება. სოთინი აწაძირუუდუ ნდემი-და, დუცუ სოფუნდუ: ი. ყიფშ., გვ. 55 - სადმე თუ მოელანდებოდა დევი, თავს გლეჯდა. იხ. ძირა, ძირაფა.
აწოწორაფა (აწოწორაფას) სახელი აწუწორუანს ზმნისა -- გასწრება. იხ. წორაფა.
აწოჭყვართაფი, აწოჭყვართუა (აწოჭყვართაფის, აწოჭყვართუას) სახელი აწუჭყვართუ(ნ) ზმნისა -- წინ გაშოლტვა. ჩქიმოირო სანატრელი, მის რე აწუჭყვართჷქჷნი?: მასალ., გვ. 31 - ჩემთვის მუდამ სანატრელო, ვის წინაა, რომ გაშოლტილხარ?
აწოხაბაკაფ-ი, აწოხაბა{რ}კუა (აწოხაბაკაფას, აწოხაბა{რ}კუას) სახელი აწმახაბა{რ}კუუ(ნ) ზმნისა -- ფეხებში ბლანდვა, ფეხებში (წინ) ვარდნა და ამით გადაადგილებაში ხელის შეშლა. მა დამიჯერი, ვაწმახაბაკა შარას! - მე დამიჯერე, წინ არ დამხვდე (გადაადგილებაში ხელი არ შემიშალო) გზაზე.
აწოხვალამა (აწოხვალამას) სახელი აწოხვადუ(ნ) ზმნისა -- (წინ) შეხვედრა. ჩქიმი თია დოჭვიმი დო ქაწობხვადი ჩქიმი დღას: ი. ყიფშ., გვ. 140 - ჩემი წილი იწვიმე და წინ დამხვდი ჩემს დღეში (ჩემს სიცოცხლეში).
აწოხვილაფა (აწოხვილაფას) სახელი აწახვილუუნს, აწახვილუუ(ნ) ზმნათა -- სადმე (წინ) ნახვა. ჸუდეკარს ქაწაახვილუუ - აივანზე (წინ) ნახა.
აწოხუნა (აწოხუნას) სახელი აწოხე(ნ) ზმნისა -- წინ ჯდომა. ბალკონს აწუოხერქი, ხეს მიკებუ კეტი ღულა: ეკური, გვ. 389 - აივანზე ვზივარ (წინ), ხელში მიჭირავს მოღუნული ჯოხი.
აწოხუნაფა (აწოხუნაფას) სახელი აწმახუნუანს ზმნისა -- (წინ) დასმა. ათე ბაღანა ქაწუუხუნეს - ეს ბავშვი მიუგდეს (წინ დაუსვეს), იტყვიან, როდესაც არაკანონიერი გზით ნაშობს სხვას დაუსვამენ. იხ. ხუნაფა.
აწოჯგვაჯგვაფა (აწოჯგვაჯგვაფას) სახელი აწუჯგვაჯგუანს ზმნისა -- წინ დაგდება ძლიერად. გერი,... ლევანს
ქაწუჯგვაჯგვე: მ. ხუბ., გვ. 12 - მგელო, ... ლევანს დაუგდე წინ. იხ. ჯგვაჯგვაფი/ა.
აწჷნე ზმნზ. იხ. აწინე, - აწი, ამის შემდეგ. ჩქჷ აწჷნე მის ვოკოთჷ?: ი. ყიფშ., გვ. 124 - ჩვენ აწი ვის ვუნდივართ?
აჭა-გაჭა(თ) ზმნზ გაჭირვებით, მთელი ძალის დაძაბვით. აჭა-გაჭათ მიიშუა - ძლივს, გაჭირვებით მიდიოდაო. იხ. აჭი-გაჭით.
აჭერჭება (აჭერჭებას) სახელი ააჭერჭენს ზმნისა -- აჭრელება იხ. ჭერჭო, ჭერჭება.
აჭვ-ი (აჭვის) ახო, გატეხილი ყამირი (გ. ელიავა).
აჭი-გაჭი(თ), აჭ{ი} დო გაჭი(თ) იგივეა, რაც აჭა-გაჭათ, -- გაჭირვებით, გამალებით, მთელი ძალის დაძაბვით; ფეხდაფეხ. ქიმირულე აჭი-გაჭით - მორბის მთელი ძალით. აჭი-გაჭით ქიმუოჭიშე - გაჭირვებით მივუსწარი. ქოძირ, ... ბოთლი წყარამი ქჷმუღუნ დო აჭიდოგაჭით ქჷმირუენ...: მ. ხუბ., გვ. 58 - ნახა, ... რომ ბოთლი წყლიანი მოაქვს და მთელი ძალის დაძაბვით მორბის... ქჷმოთხოზ აჭ-დო-გაჭით ნდემი: მ. ხუბ., გვ. 79 - მოსდევს ფეხდაფეხ დევი.
აჭიროთება (გურიში) (გურიშ აჭიროთებას) სახელი ეჭიროთებუ(ნ) (გური) ზმნისა -- შეწუხება (შეჭირვება) გულისა. დინაფირს ვაძირუნსინი, თიწკმა ეჭიროთებუ გური კოს - დაკარგულს რომ ვერ ნახავს, მაშინ {შე}უწუხდება (შეუჭირვდება) გული კაცს.
აჭიშაფა (აჭიშაფას) სახელი ააჭიშუანს ზმნისა -- შეწევნა; საჩუქრის მიცემა.
აჭიშაფურ-ი (აჭიშაფურს) შესაწევი. აჭიშაფური ქიმეუღუ - შესაწევი მიუტანა.
ახ! შორსდ. გამოხატავს: 1. ნატვრას. ახ, ნიტე, ეთი ჯა აკირთუდასინი! - ახ, ნეტავი, ის ხე რომ წაიქცეოდეს! 2. დანანებას. ახ, მუ ჯგირო აფუდუ საქმე ენწყილირი - ახ, რა კარგად ჰქონდა საქმე აწყობილი...
ახაალ-ი, ახალ-ი (ახა{ა}ლ/რს) ახალი. ბოში დო ცირა თოლიგვირა, ახაალი აკნაკათა: `ეგრისი', გვ. 127 - ქალი და ვაჟი ჟუჟუნათვალებიანი, ახალშეყრილი.
ახავაი, ახავაჲ შორსდ. მწუხარების, სინანულის გამომხატველი: ვაი, ვაჰმე, ვაგლახ. ახავაი, ჩქიმი დღას!: ი. ყიფშ., გვ. 139 -ვაი, ჩემს დღეს (სიცოცხლეს). ახავაი, ჩქიმი ცოდა!: ქხს, 1, გვ. 76 - ვაჰმე, ჩემი ცოდვა! ახავაჲ, სიღარიბე მუ გლახა რე ი ოხერი: ქხს, 1, გვ. 298 - ვაგლახ, სიღარიბე რა ცუდია ის ოხერი. ახა-ვაი! ცოდა გური, უდარდელო ქოპოუნი!: ი. ყიფშ., გვ. 129 - ვაჰმე, ცოდვა გულო, უდარდელად მამყოფა (მქნა).
ახაი (ახარს) იხ. ახალი.
ახალ-ი (ახალ/რს) ახალი. ახალი კუჩხმოდვალი ქუმუწვაწუაფუ - ახალი ფეხსაცმელი ჩაუცვამს (კოხტად).
ახალგაზდა (ახალგაზდას), ახალიგაზდა (ახალ{ი}გაზდას) ახალგაზრდა. ახალგაზდა ბოშეფი: კ. სამუშ., გვ. 133 -
ახალგაზრდა ბიჭები. გაგული რდეჷ ახალიგაზდა: ი. ყიფშ., გვ. 157 - გაგული იყო ახალგაზრდა. იხ. ახალობა.
ახალება (ახალებას) იხ. გაახალება.
ახალობა (ახალობას) ახალგაზრდობა, ყმაწვილობა; სიყრმე. ჰაი, მუ დრო გამაშინე, მუკულირი ახალობა: მასალ., გვ. 54- ჰაი, რა დრო მახსენდება, გარდასული ყმაწვილობა. ახალობას მუთ ბწანდჷნი, ირფელი ართო გამომტერ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 17 - ახალგაზრდობაში რაც მწამდა, ყველაფერი ერთად (სუყველა) გადამამტერა. იხ. ახალგაზდა.
ახალჟაშხა (ახალჟაშხას) ახალკვირა (დღე). აღდგომის მომდევნო კვირა დღე, რომელიც ითვლება ქალთა აღდგომადაც.
ახალრდალა (ახალრდალას) ახალგაზრდობა. შდრ. ახალგაზდა.
ახალუხ-ი (ახალუხის), ახაჲუხ-ი (ახაჲუხის) ახალუხი. ახალუხი იკერებოდა მატყლგარეული აბრეშუმისაგან, ბამბეგარეული აბრეშუმისაგან და აბრეშუმისაგან (მასალები, ტ. 3, ნაწ. 1, გვ. 246).
ახალწანა (ახალწანას) ახალი წელი. ახალწანას მიგახვამანთ, -- ბრელი ახალწანას: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 103 -ახალ წელს მოგილოცავთ, -- ბევრ ახალწელს. იხ. წანა.
ახასქარებულ-ი (ახასქარებულს) მიმღ. ვნებ. წარს. გაბრწყინებული. წჷ ბჟაქ გჷშაკერზაფილი ახასქარებულო ქჷდუუჭყჷ ქეჸანას გეხვიჩინი: ყაზაყ., 1.05.1931, გვ. 3 - წელს მზემ გამორჩეული ბრწყინვალებით დაუწყო ქვეყანას (ზევიდან) ციმციმი.
ახაშო ზმნზ ახლად, ახლიდან, ახლებურად, ხელახლა. ახაშო ქიმკაჸუნუ ჸუდეშ კეთებას - ახლიდან დაიწყო (მიჰყვა) სახლის კეთება. შდრ. ხეახაშო.
ახეშრა (ახეშრას) ბოტან. შავი ბალახია, იზრდება ადამიანის სიმაღლისა და თეთრი ყვავილები აქვს (მასალები, ტ. 4, ნაწ. 1, გვ. 216).
ახვალამა, ახვამილაფა (ახვამილაფას) სახელი ახვადუ(ნ) ზმნისა -- შეხვედრა. ბადიდიში ახვალამაქ ბოშის ძალამი ახიოლ: აია, 1; 96, გვ. 22 - მოხუცთან შეხვედრა ბიჭს ძალიან გაუხარდა. ართი დიდი ტყაქჷ ქუუხვადჷ: ქხს, 2, გვ. 24 - ერთი დიდი ტყე შეხვდა. ქაახვადჷ... ხენწიფეში სქუასჷ: ა. ცაგ., გვ. 39 - შეხვდა ... ხელმწიფის შვილს.
ახვალამირ-ი (ახვალამირს) მიმღ. ვნებ. წარს. ახვადუუ(ნ) ზმნისა -- შეხვედრილი. უწუუ ახვალამირი კოჩქჷ: ი. ყიფშ., გვ. 23 - უთხრა შეხვედრილმა კაცმა.
ახი (ახის) ახი, სამართლიანი, კუთვნილი. მუთ გოჭენი, ირფელი ახი რე სქანოთ - რაც გჭირს, ყველაფერი ახია შენთვის. ახი ვარდუო ჩქიმო, მუს ბგორუნდი - ახი არ იყო ჩემთვის, რას დავეძებდი.
ახირა, ახჷრა (ახი/ჷრას) იხ. ახრა, -- სალი კლდე, კორტოხი (მასალები, ტ. ვ, გვ. 141).
ახირაფა (ახირაფას) შეპარება. იხ. ათო-ხირაფა.
ახირაფილ-ი (ახირაფილს) მიმღ. ვნებ. წარს. ათმიხირუანს ზმნისა -- შეუმჩნეველი, ქურდული. ოთახუშა მინოილებ კუჩხი ათოხირაფილო: ქხს, 1 გვ. 123 - ოთახში შესულხარ ფეხაკრეფით (ქურდულად). იხ. ხირუა.
ახირებულ-ი (ახირებულ/რს) არაჩვეულებრივი, ძვირფასი; გადატ. უბრალო. ირფელი ოქრულობა რე მუკაქუნსჷნ, ვარა ახირებულიენო?: მ. ხუბ., გვ. 143 - ყველაფერი ძვირფასია (ოქროულობაა), რომ აცვია, თორემ უბრალოა? ახირებულო ზმნზ. ახირებულად, უჩვეულოდ; ცუდად, უბრალოდ. თე რაში ახირებულო მიკვოკირია: ი. ყიფშ., გვ. 33 - ეს რაში ცუდად (ახირებულად) მივაბიო.
ახკარა (ახკარას) იგივეა, რაც ხეკარა, -- საქონლის სადგომად შემოკავებული ადგილი (პ. ცხად., ძიებ., გვ. 16).
ახლება (ახლებას) იხ. დაახლება, -- ახლოვება.
ახნარება (ახნარებას) სახელი ახნარენს ზმნისა -- აღშფოთება. გიმოფთქუნთ ჩქჷნი ჭყორინც დო ახნარებას ტყურაში ეკოწამებაშენი: ყაზაყ., 26.03.1930, გვ. 1 - გამოვთქვამთ ჩვენს წყრომასა და აღშფოთებას ტყუილის დაწამებისთვის. მუქუ რე, ცირა, აგახნარჷ, მუს რე იხორხოშჷქჷნი? - რამაა, გოგოვ, რომ აგახმიანა (აგაშფოთა), რასაა, რომ ხორხოცობ? ახნარენს (აახნარუ ააშფოთა, აუხნარებუ აუშფოთებია, ანოხნარებუე(ნ) ააშფოთებდა თურმე, ანაშფოთება) გრდმ. აშფოთებს, ახმიანებს.
ახნარებულ-ი (ახნარებულ/რს) მიმღ. ვმენ. წარს. ახნარენს ზმნისა -- აშფოთებული. დააჸანება ოკო, ახნარებული რე კოჩი - დაწყნარება უნდა, აღშფოთებულია კაცი.
ახონჭკორება (ახონჭკორებას) სახელი ათმიხონჭკორებუ(ნ) ზმნისა -- სიმწიფეში შესვლა (ხილის, სიმინდის...). ატამა დო სხული ათმიხონჭკორებუ - ატამი და მსხალი სიმწიფეში შედის. ათმიხონჭკორებუ (ნ) (ეიხონჭკორუ შემწიფდა, ახონჭკორებე{რე}(ნ) შემწიფებულა) გრდუვ. ვნებ. სიმწიფეში შედის. შდრ. ხონჭკა.
ახონჭკორებულ-ი (ახონჭკორებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. სიმწიფეში შესული, შემწიფებული_. ჩქინი ატამა ახონჭკორებული რე, მალას დომონდიდუ - ჩვენი ატამი სიმწიფეშია შესული, მალე დამწიფდება.
ახოშქორება (ახოშქორებას) სახელი ათმიხოშქორებუ(ნ) ზმნისა -- შეღვინიანება. გეშვეს ღვინი დო ჭე ეიხოშქორესინი, თიწკუმა ქუმორთუ თიქით - შესვეს (დალიეს) ღვინო და ცოტა რომ შეღვინიანდნენ, მაშინ მოვიდა ისიც. ეთმიხოშქორებუ(ნ) (ეიხოშქორუ შეღვინიანდა, ეხოშქორებე{რე}(ნ) შეღვინიანებულა) გრდუვ. ვნებ. შეღვინიანდება.
ახოშქორებულ-ი (ახოშქორებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ეიხოშქორებუ(ნ) ზმნისა -- შეღვინიანებული.
ახრა (ახრას; მრ.რ. ახრ-ეფ-ი) ციცაბო, შვეულკლდოვანი მთა; ჭიუხი. ადგილი მთაში (ფერდობი), რომელსაც ძროხა, თხა, ცხვარი საძოვრად ვერ უდგება. იქ ბალახობს ჯიხვი, არჩვი... ერცქემს პილუნთ არხემს - არჩვს ვკლავთ ჭიუხებში. ვარა რჸუნდას რაში ცხენი, ახრა-კჷრდეთ მაფურინე - ან გყავდეს რაში-ცხენი, ახრა-კლდეებში მფრინავი. შხვაგანიშე უჯინენი, ვორწყექ ახრა-ჩეგემეფც: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 116 - სხვა მხარეზე რომ გავიხედო (ვიყურო), ვხედავ ციცაბოს, უფსკრულებს.
ახშარა (ახშარას) ბოტან. ბალახია ერთგვარი, მაკინდოს ჰგავს, იზრდება მაღალი და მსხვილი. მოჭრიან, გაატყავებენ და ისე აჭმევენ ცხვარსა და თხას. შემოდგომაზე ქრება. მას ადამიანიც კი სჭამს (მასალები, ტ. 4, ნაწ. 1, გვ. 216). შდრ. ახეშრა.
ახშირება (ახშირებას) იგივეა, რაც აშხირება, სახელი ეიხშირებუ(ნ) ზმნისა -- რისამე ხშირად გაკეთება, ახშირება. ...მუმულეფიშ ახშირება, მენძელეფიშ აშინება: ქხს, 1, გვ. 9 - მამლების ახშირება (ხშირი ყივილი), მასპინძლების აშენება.
აჯა-ბაჯა (ღ *ბაჯა-ბაჯა; აჯა-ბაჯას) მსხვილი ფეხების მქონე, მძიმედ მოსიარულე, მოიმახი, ფეხებმოქცეული, ფეხებმოჩორთილი. აჯა-ბაჯა კოჩიენია - აჯა-ბაჯა კაციაო. იხ. ბაჯუა, გილაბაჯუა. შდრ. იმერ. აჯა-ბაჯა მოიმახი, ფეხებმოქცეული (ვ. ბერ.); გურ. აჯი-ბაჯი კოჭლი, გარდიგარდმო სიარული (ა. ღლ.).
აჯა-ბუჯა (აჯა-ბუჯას) თავისებური, გაურკვეველი მოქმედების კაცი. აჯა-ბუჯა კოჩიენია, თქუანა, ნამუთ ვართი ღვინი რე დო ვართი წყარი - `აჯა-ბუჯა' კაციაო, - იტყვიან, რომელიც არც ღვინოა და არც წყალი.
აჯამ-ი (აჯამს) გაუგებარი, უგუნური; ჯიუტი.
აჯამეთ-ი (აჯამეთის) ხშირი ტყე. გადატ. ძალიან მოსავლიანი ადგილი. აჯამეთიჯგურა სიმინდი უჩანსია - აჯამეთივით (ძალიან კარგი) სიმინდი უთესიაო.
აჯამუშ-ი (აჯამუშის) ჯიუტი. იხ. აჯამი; შდრ. აჯია.
აჯა-მუჯა (აჯა-მუჯას) გაურკვევლად მოლაპარაკე.
აჯგა-ბაჯგა (ღ *ბაჯგა-ბაჯგა; აჯგა-ბაჯგას) იგივეა, რაც აჯა-ბაჯა, -- მსხვილფეხებიანის ტლანქი, ბაჯბაჯით სიარული. აჯგა- ბაჯგას მეურს - მიბაჯბაჯებს. შდრ. ბაჯგი.
აჯია (აჯიას) 1. უჭკუო, რეგვენი; ჯიუტი. აჯია კოჩიე, ეშე მუთუნი ვაიშურს - ჯიუტი კაცია, ამისგან არაფერი გამოვა. ინეფი ხარხი ხო ვარენა, აჯიეფიენანია - ისინი ხალხი ხომ არ არიან, აჯიებიაო (ჯიუტებიაო). 2. ქალის სახელი (ზღაპრებში).__