دیوانی وەفایی/ن

by وەفایی

←پیتی م

دیوانی وەفایی  (1902)  by وەفایی پیتی ن

پیتی و→

1

لەو ڕۆژەوە دوور بۆتەوە سایەت لەسەری من	سووتاوە لەتاوت هەموو جان و جگەری من
جەرگم هەموو لەت لەت بوو بە سێڵاوی سروشکم	چ بکەم کە بە دەریا چووە لەعل و گوهەری من
دەیفەرموو لەسەر خاکی دەری خۆی کە منی کوشت:	جەننەت بەسە بۆ خوێنی شەهیدی نەزەری من
قەد وا دەبێ خاکی دەری تۆ تاجی سەرم بێ؟	ئەو دەوڵەتە بۆ من نییە، هەی خاک بە سەری من!
زولفت کە وەکوو شامی غەریبانە لەوێدا	حاڵی چییە داخۆ دڵەکەی دەربەدەری من؟!
وەک بولبولی شەیدا بە هەزار نەغمە دەناڵێم	جارێکی گوڵم گوێ بدە ناڵەی سەحەری من
دیم هاتە عەیادەت دەمی پڕ خەندە بوو یەعنی	ڕۆح و دڵی بیمارە دەوای گوڵشەکەری من
بێ نۆرە دڵم هێندە لەسەر یەک مەشکێنە	ڕوو وا بکە شەوقێکی بدا تا فەنەری من
زولفت سەبەبی جەزبی دڵم بوو، بە برۆی تۆ	کافر بووە بۆ قیبلەیی من ڕاهبەری من
خۆش بەو دەمە ساقی لە دەری مەیکەدە فەرمووی:	ئەو جامە لە من بگرە وەفایی بەسەری من

2

ئەی پەڕتەوی حوسنت هەموو ڕەنگی گوڵەباغان	نەشئەی نەزەرت زەوقی دڵ و شەوقی دەماغان
ئەسما و سیفاتن بە تەجەللی لە وجوودت	یا شەو بوو ئەتۆ هاتی لەمەت کردە چراغان
تۆ هاتییە گوڵشەن بە سەر و زولفی بڵاوت	زۆر پێنەچوو ڕۆیی لە چەمەن لالە لە داغان
زولفت بە هەناسەم گەیییە سینەیی بازت	زستانە گوڵستان بووە پابەستەیی زاغان
ئەو کوڵمە کە ئارایشی سەد دایرە زولفە	گوڵ شەوقی بە شەو داوە چراغانە لە باغان
لەو ڕاستەیی بازاڕە چ نادەن بە دڵی من	هەر مەرحەمەتی تۆیە خڕیداری ئەیاغان
سەد نەشتەری غەمزەت لە دڵم دا، کەرەمت کرد	قانوونی تەبیبانە بپرسن لە نەساغان
سووتاوە دەروونم، وەرن ئەی موتریب و ساقی	تۆ لێدە لە تەنبوور و ئەتۆ پڕکە ئەیاغان
چارەی نییە دێوانەیی ڕووی تۆیە وەفایی	سەد ساڵ ئەگەر بیبەنە سەر پیر و وەجاغان

3

جیلوەی سەبا لەنجەی شەماڵ، بۆی زولف و خاڵی یار دەدەن؟	یا نەوبەهار دێنێ بە بار، میشکی تەتار بۆی نەستەرەن؟
ڕەنگی وەنەوشەی دەشت و ڕاغ، عەکسی گوڵ و سەحرا و باغ	عالەمیان کردە شەوچراغ، وەک زولف و ڕووی دڵداری مەن
بە کەسک و سوور، باغ دەر و ژوور، پڕ بوو لە نوور، وەک کێوی توور	لەبەر زوهوور کەوتە حوزوور، نزیک و دوور دەشت و دەمەن
بورقەع بەسەر، ئەتڵەس لەبەر، گوڵ هاتەدەر، وەک بووکی تەڕ	کاکۆڵ بە دۆش، عەنبەر فرۆش، پێم گوت: ئەتۆش؟ دیم غەفلەتەن
گێسووبڵاو بە نازی چاو، هات لەنەکاو، بە قەسدی ڕاو	ڕۆژ بوو بە شەو، ژین بوو بە خەو، بڕۆ بڕۆ کەوتە زەمەن
جیلوێکی دا، هات لێکی دا، خۆش تێکی دا، ئارامی دڵ	جوغد و هوما هۆشی نەما، کەوتنە سەما، چوونە عدەن
زولفی وەشاند، ڕووی خۆی نواند، عەتری وەراند، پێمی نواند	کەسی نەهێشت، بانگی دەهێشت: بۆ کێیە وا وەجهی حەسەن؟
ئەو زولف و ڕووی مانگەشەوە، خۆش دەیگوت و دەیبیستەوە	وێم مەکەوە، دەتوێمەوە؛ ئاسک چاوم، ناسک بەدەن
ئەو دولبەری مووعەنبەری، ئەو مشتەری هەروەک پەری	خۆی پێم نواند، دڵمی ستاند، هۆشمی ڕفاند، بە مەکر و فەن
ئەو خاڵوخەت هێندوو فەڕەنگ، وەسڵ و هیجران شەهد و شەرەنگ	پڕشۆر و جەنگ، لێم هاتەدەنگ، غەمزەم خەدەنگ، زولفم ڕەسەن
چین چین لەسەر ڕووی وەک شەکەر، زولفی عەنبەر بەستیان چەمەر	تابووری چین، هاتن بە قین، خۆش داوەرین، باغی سەمەن
زولف و نووری، ڕووی بلووری، بخووری شەمعی کافووری	خاڵی سیای، چاوی شەهلای، نافەی خەتای، ئاهووی خوتەن
خەندەی دەمی، بۆی پەرچەمی، چاوی بازی، نازی کەمی	شەهد و شەکەر، میشک و عەنبەر، یەغمایی تین، تاراجی تەن
بە غەمزەکان، بە ڕەمزەکان، بە قەوسی ئەبرۆی چاوەکان	تیرو کەمانی تورکەمان، سەیدی دڵان بە جان دەکەن
نرخ و بەهای میشکین هەودای، نافەی هەر تای زولفی سیای	بازاڕی چین، موڵکی سەبا، خیتتەی خەتا، شاری دەکەن
لەعلی لەبی خۆش مەشرەبی، زولفی شەبی، گۆی غەبغەبی	قووتی ڕەوان، ئارامی جان، ئابی حەیاتی مەرد و زەن
ئەبرۆی کەمان، گێسووی کەمەند، زاری بە خەند، باڵابڵەند	هەم سایەبان، هەم سوورەجان، هەم نارەوان دوو نارەوەن
ڕەقس و سەمای زولفی دوتای، لەبەر هەوای باڵای بەڵای	هەروەک بولبول بە ڕۆح و دڵ، بۆ دارە گوڵ کەوتە شیوەن
یەغما دەکەن وەک تورکەمان، دەرمان دەکەن وەک تەبیبان	وەقتێ دەڕوا ئارامی جان، وەختێ کە دێ تەسکینی تەن
حەڵقەی گێسوو تاتا لاچوو، لەسەر سینە و عاریز و ڕوو	شەو چوو سەحەر، دیم هاتەدەر، شەمس و قەمەر، سەرو و سەمەن
لە هەناسەی ئەو دڵبەندەی، فرقە خەندەی ئەو دەم قەندەی	بە بای بەهار دەتگوت بە بار، گوڵ دێنەخوار بۆ نێو چەمەن
گێسوودراز، وەک تێلی ساز، بە چاوی باز، دەیگوت بە ناز:	چاوی پڕاو، جەرگی بڕاو، سینەی سووتاو پەیدا دەکەن
ئەتۆ چ ڕەنگی ئاوری؟ دەمێکی گوڵ دەمێک شەمی	هاوار لە یاری دەمدەمی! فەریاد لە دۆستی ڕیشەکەن!
ئەتۆ نە نوور نە ئادەمی! دەمێک دێوی دەمێک پەری	هاوار لە یاری سەرسەری! فەریاد لە دۆستی دڵشکەن!
ئەی شەوچرای زیندوودڵان! ئەی ڕەنگ و بۆی باغی گوڵان!	ناژیم تۆ خۆش، دەمرم، بەڵان، هێندەم بەسە تۆم بێیە کەن
جارێک وەرە بەر پەنجەرە، ڕۆحم بەرە یا دڵ بەرە	تۆ پادشای موشکل گوشا، من بێنەوا یا ذا المنن
دڵ پارەیە، ئاوارەیە، بێچارەیە، مەیخوارەیە	موتریب بڵێ: ساقی وەرە! جامێک بدەن، تارێک لێدەن
خاکی دەری مەیخانەتم، تەشنەی دوو سێ پەیمانەتم	جانانمی، پەروانەتم، تۆ شەوچراغی ئەنجومەن
أنت الذی بجمالک، بکمالک، بجلالک	کشف القدم، وصف العدم، نشف الوجود للوثن
بێ موحتەسیب وەختێ خۆشە، بێ گفتوگۆیی بێغەشە	لەو ساغیرە وا دڵکەشە، کامێ بە دڵ، جامێ بە مەن
تاری دەمادەم خۆشترە، جامی پەیاپەی بێهتەرە	کوا جامی جەم؟ کوا تاجی کەی؟ هەی مەی بدە، هەی نەی بزەن
ئاخر زەمانی هیجرەتە، دەور و دوکانی فیترەتە	وەقت و ئەییامی غیرەتە، تۆ دڵگوشا، من موحتەجەن
خۆزگەم بەوەی بە نەشئەی مەی، بە بانگی دەف، بە دەنگی نەی	دەگرێ هاموون، هەروەک مەجنوون، دڵ غەرقی خوون، ڕووت و ڕەبەن
خۆزگەم بەوەی سەوداسەرە، سەرتاپا زەخمی خەنجەرە	ئاو بێ ئاور، بێخەبەرە، فاني في الله بێجێ و مەسکەن
گریە و خەندەی زۆر و کەم بێ، سۆزی سینەی دەمادەم بێ	شادیی شیوەن، خۆشیی غەم بێ، ساغ و کوێری سیڕڕ و عەلەن
جەرگی هەموو جێی نەشتەر بێ، خوێنی جەرگی کە بێ دەربێ	هەتا حەشرێ خوێنی هەر بێ، سەوداسەر و خوێنین کەفەن
سەیری ئافاق و ئەنفوسی، بەحسی لە سەفحەی دڵ نووسی	گا بەتحایی گا قوددووسی، ڕەهڕەو بێپێ، خۆش خوو بێتەن
فی ضیقة أشباحنا سارت یهوی أرواحنا	لا یفترق أجناحنا کالطیر یشوی للوطن
خۆزگەم بەوەی سەودایییە، سەرخۆشی شین و شایییە	پیر و شێخ و وەفایییە ساکن ساڵێک لەهەر وەتەن
یاصاح فانظر حالک من مالک مما لک	تقوی و إلا والک و أبی لک من العدن
أفتحسنوا بمفاعل و فاعل بالظلمات؟	أفتؤمنوا بخوارق و خالق الفلق الألسن
شێخێ کەوابێ ماسوی، مانعتوی لە ماغوی	ما ینطق عن الهوی، فاغتنم بالقلب الحزن
شێخێکی ئاشنایی بێ، خودایی بێ، وەفایی بێ	توجه فأینما بێتە سەما دار و دەوەن

4

ئەی دڵ وەرە هۆشیار ببە هذا طريق العاشقين	مەحوی جەماڵی یار ببە هذا طريق العاشقين
لەم لاوە گریەی نای و نەی، لەولاوە خەندەی جامی مەی	ئاگر لە عالەم بەربدەی، هذا طريق العاشقين
جارێ لە چاوان بگرە خەو، بگری بە ناڵەی نیوەشەو	تا بێتەدەر خورشیدی نەو، هذا طريق العاشقين
شۆری دڵ و سۆزی دەروون، زووخاوی جەرگ و مەوجی خوون	خوێنی گەش و فرمێسکی ڕوون، هذا طريق العاشقين
تا دڵ نەسووتێ دەم بەدەم، فانی نەبێ سەر تا قەدەم	پەروانە قەت ناگاتە شەم، هذا طريق العاشقين
تا چاو و دڵ خوێن بار نەکەی، قەتعی هەموو ئەغیار نەکەی	فکری ویساڵی یار نەکەی، هذا طريق العاشقين
عاشق دەبێ مەستانە بێ، خاکی دەری مەیخانە بێ	ساقی لە کن پەیمانە بێ، هذا طريق العاشقين
گەر دڵگوشا بادی سەبا، شەرحی دڵم بۆ گوڵ نەبا	عومری عەزیزم چوو بە با، هذا طريق العاشقين
سووتا دەروونم سەربەسەر، خوێنین دڵە جان و جگەر	جیسمێکە بێئیسم و ئەسەر، هذا طريق العاشقين
دیسان لەسەر عەهدی ئەلەست، جامێ لە جانان بگرە دەست	هەر تا ئەبەد مەخموور و مەست، هذا طريق العاشقين
دێوانە و سەوداسەرم، کوژراوی غەمزەی دڵبەرم	دڵ پڕ لە ئێشی نەشتەرم، هذا طريق العاشقين
چاوم بە سۆزی دڵ تەڕە، دەریایی ئاو و ئاورە	موتریب بڵێ ساقی وەرە، هذا طريق العاشقين
پەروانە خۆی ئاویتە بەست، فەرمووی چرا مەخموور و مەست	وەسڵم بە سووتان دێتە دەست، هذا طريق العاشقين
بولبول دەناڵێنێ حەزین، گوڵ دێتە عیشوە و پێکەنین	بگری بە سۆزی ئاتەشین، هذا طريق العاشقين
چی وەک وەفایی بەندەیە؟ لەو باغی دڵ گوڵ خەندەیە؟	بەو جامە خزری زیندەیە؟ هذا طريق العاشقين

5

ئەو چاوانەی وا خوماری نازن	بە ئیما ئیمانم لێ دەخوازن
هاتەدەر وەک ڕۆژ شای شەکەر لێوان	غەمزەکە و ڕەمزەی تورکی پێشتازن
دەستی هێنادەر پێی لە سەما دا	چاومەستی چاوبەستن یا سیحربازن؟
زوهرەی یەغما کرد موشتەری کێشا	خرینگەی خڕخاڵ، جرینگەی بازن
نەوبەهار نۆبەی شکۆفە و گوڵن	یا غونچەی دوگمەی سینەکەی وازن؟
بە نەسیم دەپشکووت باغچۆڵەی سێوان	یا بە ئاهی من دوگمە دەترازن
نازانم بۆچ وا ڕۆح و دڵ کەوتوون	غەرقی خوێناون جێی داغ و گازن؟!
یا کوشتەی غەمزەی ئەو دوو چاوانەن	یا ڕەنجەی پەنجەی شەهێن و بازن؟
سیڕڕی زاری تۆ من بە کەس ناڵێم	ڕەنگی زەرد ئەشکی ئاڵ، هەردوو غەممازن
ئەوانەی عاشقن بە چاو و زارت	تا ئەبەد سەرخۆش مەحرەمی ڕازن
موتریبان، موقریبان دەم بەدەم گۆیان	بولبولان، قومرییان نەغمە پەردازن
دڵ دەناڵێنێ ڕۆح لە شیوەندا	قودسیان ئینسییان چەند خۆش ئاوازن؟
دەنگی من، سەوتی تۆ، بۆ بەزمی خوسرەو	چەنگ و نەی، عوود و دەف، تار و شەهنازن
ئەمن و تۆین بۆ ڕوخ و گەنجی پەنهانی	تەلیسم و تەوق و گوڵبرین و بازن
کەمەندی ئاسکان، هاتوچۆی بازان	هەموو بۆ خاتر چاوەکەی بازن
قەفەسی بەدەنم تەنگ و تاریکە	بازی دڵ و مورغی جان، هەر دوو پەروازن
وەفایی ناژی بە تاری زولفت	سەرتا پای ئازای مارانگازن

6

دڵم پڕ خوێن و خوێنبارە بە غەمزەی نازی چاومەستان	هەتا نەمرم ڕەها نابم لە مەکر و سیحری چاوبەستان
ئەتۆ سەروێکی نازداری ئەتۆ شۆخێکی گوڵزاری	بە دڵ وا چاکە بتگێڕم لەسەر چاوان لەسەر دەستان

7

ئەرێ خەندەی دەمت ئارامی دڵ، کانی حەیاتی من	لەسەرچی زیز دەبی؟ ڕۆحت دەوێ؟ هانێ حەیاتی من!
کوتت: دێم و نەهاتیە سەر گرفتاری سەری زولفت	لەگەڵ بەختی سیا چ بکەم؟ دیارە خۆ نەهاتی من!
من و سەودای سەری زولفت لەسەر تاقی برۆت؟!	حاشا عەزیزم ئەهلی قیبلەم! کافری دوورە لە زاتی من
بە خەندەی زار و عەکسی زولف و ڕووت خۆش بوو دڵم،	سەدحەیف دەقیقەشماری خۆشی چوو شەو و ڕۆژی سەعاتی من
لەلایێ ڕۆح دەبا عیشوەت، لەلایێ دڵ دەدا خەندەت	عەزیزم هەر بە دەست خۆتە حەیاتی من مەماتی من
لە دووری تۆ بە دەفتەر نایێ شەرحی ماجەرای چاوم	ئەگەر دەریای ئەعزەم بێ هەموو سورخی دەواتی من
دەسووتێم تەرزی پەروانە، دەناڵێنم وەکوو بولبول	سەراسەر بۆتە میجمەر، بۆتە گوڵشەم، شەش جیهاتی من
چ خۆش ڕووی دادەهێنا زولفی ئەفشان کرد بە دڵداریم!	ئیلاهی قەت نەکەی ڕۆژ بێ شەوی قەدر و بەراتی من
ئەمن کەوتووم لەبەر گریان دەڵێ: دەستی من و دامان	سەبا گەر بوویە خوێن دامانی یار، بگری لە باتی من
دڵم جەزبی نیگاهت خستیە زولفان، ئەی خودا ڕوحمێ	بە بەندی جادووان وا کەوت غەریبی دوور وڵاتی من
بڵا مەعلووم ببێ کوژراوی کێم یاران وەسییەت بێ:	چراغی توربەتم هەر دەستەگوڵ بێ پاش وەفاتی من
ئەمن چی و زوهدی سۆفیانە! من و گۆشێکی مەیخانە	بە قوربانی نیگاهێکت هەموو سەوم و سەلاتی من
بە خەندە ڕووی لە زولفان خستە ڕوو فەرمووی: وەرە یەعنی	وەفایی! شەوچراغی پێ دەوێ ئابی حەیاتی من

8

خەتی ئازادی ئەو ڕۆژە بە من دا دڵستانی من	کە سەروی قامەتی تەشریفی هێنا باغی جانی من
ئەرێ ئەی وەسڵی گوڵزارت حەیاتی جاویدانی من	ئەرێ ئەی چاوی بیمارت تەبیبی میهرەبانی من
کە سەیری حیکمەتی زاری بە عەکسی زولف و چاوی کەوت	چ زوو شێوا بە جامێک بادە، عەقڵی نوکتەزانی من؟
دوعای ڕەدد و قەبووڵ دەرحەق بە زولفی کرد و گیرا بوو	ئیلاهی تێک نەچێ عومری درێژی باغەبانی من!
بە عیشوەی زولفەکەی تۆم دا هەموو سەبر و قەراری خۆم	بە نەشئەی چاوەکەی تۆ چوو هەموو تاب و تەوانی من
سەری زولفت چییە؟ عومری درێژم، توولی ئامالم!	قەدی بەرزت چییە؟ سەروی چەمەن، ڕۆحی ڕەوانی من!
لە کن تۆ هات لە چەرخی هەفتەمین ڕابرد و نەتزانی	عەجەب مام بۆچ نەگەییە عالەمی باڵا فوغانی من!
ئەگەر مەجنوونی تۆ نیم لەیلەکەی بێمەیلەکەم بۆچی:	لە هەر کووچێک و بازاڕێکیدایە داستانی من؟
لە سەر چاهی زەنەخدان دێ و دەچێ ڕوحمی نییە زولفت	فەرەنگی ڕۆژپەرەستە، کافرە زیندانەوانی من
بە داغی زولف و خاڵی تۆ قەتارەی بەسووە فرمێسکم	خەیاڵی چین و ماچینی لەسەردا کاروانی من
کوتم: کوا حوسنەکەت؟ عەنبەرفرۆشی زولفەکەی فەرمووی:	حەبەش ئیسلامی داگرت، تێک چووە دەور و دوکانی من
لەگەڵ ئابی حەیات چ بکەم؟ بە تۆیە زیندەگی ڕۆحم	مەسیحا بۆ چی بێ؟ قوربان ئەتۆی ئارامی جانی من!
لە داغی خاڵی سەر لێوت دڵم پڕ خوێن و خوێناوە	کە هیندووزادە بۆتە مەحرەمی ڕازی نیهانی من
نەخۆشی چاوەکەت، خوێنی وەفایی بۆتە دەرمانی	فیدات بم، زیز مەبە، ها بمکوژە دەردت لە گیانی من