Yesus Kristus in Kuraan Slamanas

Fa ‚Prof. Dr. Albert Sleumer‛, ‚Studiendirektor‛ p.d., cifal Vpanefa.

Slamans plu teltumbalion lifons su taled. Do ün degyel lätik, mu pato in Türkän, motev gretik se mascids bo ejenon, sodas in ‚Istanbul‛ te foldil bal, ed in ‚Damascus‛ te kildil bal mascidas nog boso pavisitons fa mans,^[1] do i „nenlekred“ efaneton sogodis slamik mödikün ga kuraan nog ai pareidon fa slopans susnumik „profetana“, e - palärnon nenbukio. Me dun lätiko pemäniotöl samo stud ti lölik „Godava“ binädon, äsä at patidon bevü votiks samo in niver: ‚Azhar‛, pefünöl in ‚Kairo‛ pro slopans valik di ‚Mohammed‛.^[2] Tumats anik kuraanitidalas calöfiko pecälodölas jäfoms in leyalaspadäds vemo gretiks nen stuls e nen püpits nivera at ün yel: 988 fa kalifan: ‚El-Aziz‛ pefünöla. Tidal alik kobükom zü ok baltelatis tel jüä kilis studanas, e loreidom, mödadilo seadölo ko tidäbs oka su tapeds su glun, kapitis balatik kuraana, büedom dönuön laiduliko, jüs ats fimikons laidio ini mem. Lü atos nog plän pluuneplu prodöfik kömon dö tikodagols in tops anik vemo nekleiliks profetana. In kuraan sevabo pats e jenöfots ömiks palüjonilons, kels defü pläneds patik blebonsöv nesuemoviks. Relabuk at zuo no binon fomäd balnatälik, ab binon konlet cödotas e plänedas ela ‚Mohammed‛, kel ädikom onis zao ünü degyel bal penanes oka. Om it reto ya änemom löloti „kuraani“, sevabo: loreid, desevädükam u lejon. Pas fovan ela ‚Mohammed‛: ‚Abu Bekr‛ äjafom buki voik kuraana, kel pävotabevobon fa kalifan (= pladulan) kilid: ‚Othman‛, e tüi 950 pos Kristus pädilädon ad surats ü kapits 114. Kapits at ye leno päleodükkons bai tim daveda oksik; labons tiädis se aldelalif pädütülölis.

Ya pos degyels nemödik pos deadam ela ‚Mohammed‛ slopans oma iteilons okis ad sunitans e jiitans. Grups at labülons tefü kuraan pladi sümik, äsä zao katulans e protästans lekredik tefü bib. Slopans ela ‚sunna‛ (= veg, lüod) zepons asä lonöfiki i loveükami mudöfik vönädikün, e lecedons okis verätalekredanis in ‚islam‛ (= sufod, sevabo tefü vil Goda). Jiitans güo ädeimons dili ze gretiki loveükama et, ed äflagons, asä slopans kalifana ya bü dasev valemik omik pisasenöla: ‚Ali‛, kel imatikom ko ‚Fátime‛: daut ela ‚Mohammed‛, das teiko se licinanef nemedik at profetana, pladulans oma pösumonsöv. Ädeimons kludo „kalifanis“: ‚Abu Bekr‛, ‚Oman‛ ed ‚Othman‛ asä negitikis. El ‚jia‛ (= palet, sevabo ela ‚Ali‛) labon attimo slopanis oka patiküno bevü slamans Pärsäna. Pästeton za 500 pos Kristus asä tatarel.

Do nu tradotods mödikum kuraana dabinons, kelas ut fa ‚Friedrich Rückert‛ (pedabüköl fa ‚A. Müller‛, ‚Frankfrut a.M.‛ 1888) palecedon asä gudikün,^[3] kuraan blebon, igo pro pluamanum gretik kulivanas, buk labü snils vel u plu vel.^[4] Sekü kod at bo binos-la frutik ad plänedön naedilo pladi kinik kuraan, e ko at slamanef lölik, - ibä relabuk onik i binon lonädik as lonemabuk onik! - labülon tefü Sanal Godälik obas. Yels plu 600 ya ipasetikons sis moted Kristusa, büä el ‚Mohammed‛ lanöfiko jäfedik, si! suslanälik äsüikon, e sekü bit oka äblinädom krite dämi levemik. Ven pämotom tü 571 prilul 20, kritanef ya idavobon pö konsils valemik ze mödiks godaviko jüo in binäds balatik lejoni Yesusa: Kristus, ed imicödon taanis (riananis) ed i smalükumanis (nästoriyanis, monofüsitanis, monotelitanis) Godäla. In dil sulüdavesüdik Siyopa, in Mesopotän ed in Larabän krit, yud e rurel larabans äjokons ta ods. Rel lätik äbinon ettimo migot lugodikulta, stelikulta e zoroata sa retodas anik yuda e krita. Ven el ‚Mohammed‛ as tedan ädutevom felis Larabänik, äsludom ad finükön lugodikulti ko brul relik onik.

Pö cödots omik, kelis äkoedom penetön, i gospul ämuton dünön omi, vüo ävotükom ye staböfo suemi e plänedi ona. In kapits degkil kuraana omik epenom tefü Sanal. Nemom omi nu eli ‚Isa‛ (= Yesus), täno eli ‚Marsih‛ (= Mäsiat), nu soni ela ‚Marjam‛ (=‚Maria‛), täno balnaedo igo „vödi Goda“. Kapits ut, kels bejäfons veitöfiküno in kuraan Sanali, labons tiädis: „bub“ (surat: 2), „dom: ‚Erman‛“ (surat: 3), „voms“ (surat: 4), „tab“ (surat: 5), „lepid“ (surat: 6) e „‚Marjam‛“ (surat: 19). In kapit lätik at ‚Mohammed‛spikom dö leget e moted, ed i dö duns e suf Söla.

In mafäd viovemik kuraan dasevon digöfi paostolik ä profetik Sanala, deimon ga lecedi alseimik tefü Godäl omik asä neverätiki, e nemon kläni Kiläta mu saludika nofi „baläta“ Valanamädäla.

Dö leget Yesusa (lenun ele ‚Maria‛) kuraan spikon ön mod sököl, pö kelos „profetan“ leadom bitön oki as ek, kel palüspikom fa God (surat: 19):

O ‚Mohammed‛! spikolöd in lejon olik dö ‚Maria‛, vio älüvof lödi okik, ed ägolof ini dil lofüdik tema! ^[5] Ätegof oki me veal, kel ävedükon ofi nelogamoviki pro mens. Ob: God edonükob sui of lanali oba, kel esumon fo logs ofik magedi menik. El ‚Maria‛ äspikof lü on: Sukob demü ol, lanal emeniköl, sefädi lä Mumiseral, if labol dalestümi kol Om! Ab atan ägespikon: Ab ob pelesedob ga lü ol fa Söl olik ad legivön ole soni saludik. El ‚Maria‛ ägesagof: Lio atos mögonöv-li, bi ob no labob himatani, ed i no kondötob me lif nesüdöfik? Votan ägespikom: Ga ojenos. Söl olik esagom, klu atos binon din fasilik pro ob. Obinos mal pro mens, ed i temunod lunasufäla obsik. Lonäd ya ejenon! So el ‚Maria‛ älegetof soni, ed äsoalükof oki ni top fagoseatik.“

Soäsä logoy, kuraan leadon jenön legeti Söla in ‚Jerusalem‛, e no in ‚Nazareth‛. Pubi silanala: ‚Gabriel‛ el ‚Mohammed‛ vedükom pubi Saludalanala in maged menik. Tefü dul groda kuraanapläneds Larabänik binons nebaiädiks. Plänedans difik bleiboms cedön duli ona mulis zül, votikans spikoms dö mul bal, e reidans pato kuratiks vödema niludoms, das pö atos tefos te düpi bal.

Moted Yesusa pabepenon in surat ol ön mod sököl: „Nilü daetep el ‚Maria‛ ägetof doledis balid.“ Lecek kritik as sümbol müka e donäta kludo pamodränon dub daetabim as komulian fama e vikoda. Ma kuraaniplänedans el ‚Maria‛ alo egegolof lü ‚Bethlehem‛,^[6] ed emotof us cili oka; atos äjenon ün soar dela 29id mula koptik: ‚Kijahk‛ (= dekul), efe ün mudel. Kuraanitidans läükoms, das daetabim et, kel ya no plu ipolon flukis sis yels veldeg, eflorikon tü timül moteda, e das hinulomotäb esagom mote okik: „Lemufükolöd bimi! Täno fluks madik ofalons foi futs olik! Fidolöd, drinolöd e flifädükolöd logis olik (atos sinifon: trodolöd oli!)!“.

Tefü deim Godäla Yesusa ‚Mohammed‛ sagom in kuraan:

„Kritans lesagons, das God labon-la soni. Blasfäm kion! Val, kel binon in sül e su taled, duton lü God e lobedon Omi. Yesus binom in ced Goda utan, kel büikumo el ‚Adam‛ äbinom. God efomom omi de stöf, ed esagom lü om: Dabinolöd! ed ädabinom. Utans, kels sagons: son ela ‚Marjam‛ binom-la God, binons nenlekredans; Mäsiat it esagom: O ols: sons ela ‚Israel‛! plekolsöd lü Söl ed oba ed olas! God äsäkom seimna Yesuse, sone ela ‚Marjam‛: Esagol-li föro menes: Lecedolsöd obi e moti obik asä Godis? ad kelos Yesus ägespikom: Nö! neai, atosi fümükob yulo nämätü glor Olik. Lio ekanoböv-li lesagön dini, kel binon neveratik? Üf esagoböv somikosi, Ol esevolöv osi, ibä daseivol lelöfiko ninäli ladäla obik, du ob no sevob lölöfi tikodas Olik. Te Ol suemol klänedoti valik e daseivol klänis valik. God no labom cilis. If vilomöv jafön bosi, tän nedom te sagön: Dabinonöd! ed at dabinon. Utans, kels sagons, das God binom-la Kilidan dabinanas kil, binons nenlekredans.“

Reto in kuraan surat lölik dabinon, kel jäfon me „balät“ Goda (surat: 112).

Bi in Larabän timü el ‚Mohammed‛ rianans mödik ädabinons bevü kritans, go sio mögos, das elovesumom de ons lejoni ta Kilät lüäliki oka. Igo gnosidans beyonitik, kels leigo änoons Kiläti saludikün, nog ädabinons ettimo in lofüdän in mödot ze gretik. Mögos, das i ons bo eflunons-la tedani jäfedik äd ini doms mögik valik kömöli. Ab sekü kod kinik ädanemom ai Sanali Godalesedäbi ä bügolani oka it?^[7] Ad atos ya ün zänodatimäd ägespikoy: „Ad loveükön lü palet okik i kritanis badiko petidölis, kels samo äleadons laidabinön Kiläti se fat, son e mot (löliko ma sam Lägüptänik: ‚Osiris‛, ‚Horus‛, ‚Isis‛!)!“

De milags 37, kelis gospuls änunons tefü Sanal, kuraan sevon te kilis: 1ido saunükam bleinamotäba, 2ido saunükam lepradana, e 3ido lelifikam deadanas. Dido läükom täno milagajenotis votik fol: 1ido das Yesus espikom sis moted oka, 2ido das om as cil efomom bödi liföl se taim peknidöl, 3ido das ekoedom donikön sülao tabi ko zibs nulüdöfik, e 4ido das eceinom ad svins yudanis ut, kels äjonons okis as taans lejona omik.

„Milag“ balidpemäniotöl pakonon reto i fa „jivisionans“ relöfik! Atos seköfon ko dasev Godöfik, keli Sanal äkeblinom ini voläd. Dö „milag“ telid, pakonos fa paokrüfals, kels nunoms dö cilüp Yesusa, das at ejenon in ‚Nazareth‛. „Milag“ folid bo binon cänid ko xiled milananas ini svins in topäd elanas di ‚Gandara‛ (u: di ‚Gerasa‛) (‚Lucas‛: VIII, 32 e f.). Tefü „milag“ kilid bo kanoyöv betikön pubi, keli el ‚Petrus‛ saludik in jenotem paostolanas älabom (Jen. paost.: XI, 5 e f.), e jinos jenöfiko, äsva eflunon magi fa ‚Mohammed‛. Jenäd kuratikum atosa fe pabepenon so in surat lulid:

„Tidäbs äspikoms lü Yesus: O son ela ‚Marjam‛! Büdal olik fägom-li ad donükön de sül ma vip obas tabi ko zibs? Yesus ägespikom: Bedredolsöd Godi, if vilols binön relöfiks! Etans ägespikoms: Vilobsös seadön len tab, e klietön obis! täno olabobs kuradi ed odasevobs, das esgol verati. Nu Yesus: son ela ‚Marjam‛, äplekom lü Söl: God so: O Söl ä God oba! donükolös pro obs valik tabi, dat ön mod at valanämäd Olik dasevädikonös! Zibolös obis, o Gudikünal zibiditibanas! E God ägespikom: Osedob oles tabi; ab vi! mifät obinon pro utan, kel no ovilon kredön milagi at! Oblinädob one fomi dredabikün.“

Kuraaninolans kösömoms in pläneds oksik ad bepenön ebo tabi at labü ditibots ko plid gretik. Zib gidöfikün su at, sagoms, ebinon fit pefilädöl, kel äbinon milagöfik, e kel älabon len göb oka bodedis gretik lul. Näi kap fita learafluks e daets, ko mödotils viniga e sala ädabinons-la. Mens degkiltum äfidons-la de ats, e valikans äsaunikons de maläds okas. I in Lägüptän, so panunos fino, Yesus äduinom mödoti milagas, kels ye no patikumo panemons in kuraan.

As Saludalanal, keli Kristus äpromom ad sedön, el ‚Mohammed‛ ädanemom semo oki it. Penom: „Yesus äspikom lü pöp oka: O ols: sons ela ‚Israel‛! Binob te sedäb Goda, kel sötob lonöfükön oles bukis lul ela ‚Moses‛, e kel mutob lenunön oles lükömi paostolana votik, labü nem: ‚Achmed‛.“ ‚Mohammed‛ ämalom, das om it binom-la el ‚Achmed‛ pemäniotöl ed ädönuükom kludo pölalejoni kultana Frügänik di ‚Kybele‛: ‚Montanus‛, kel ilesagom büikumo mö yels 460 sümikosi tefü om it.

Dö utos, kel tefon sufi Yesusa, so ‚Mohammed‛ lesagom tefü om, das neföro pekrodon-la; God sekü nämäd e sap oka güo evokom-la omi nen dol e deadam lü ok ini sül.^[8] Nuns valik, kelis sagoy dö suf e deadam oma, binons-la te ludatikots e släns (ta yudans-li?). Utan, kel pikrodom vü ravans, isümedom-la vemo Yesus, e pinemom-la ‚Assiug‛. Ibinom-la rabinal, e pideidom-la cödeto sekü büd ela ‚Herode‛ baiodü kultanef yudik tü d. 29id mula koptik: ‚Barramhat‛ (= mäzul), ün fridel tü düp kilid poszedela. Ün tim et dag lölöfik, kel ädulon dü düps 72, ivilupon-la taledi, kel i levemiko idremon-la. Jü top at lejon ela ‚Mohammed‛ tefü Mastal Godik obas pemäniotonös! Kod, sekü kel binos nekomuniko fikulik, ad leceinön ebo slopanis oma ad kritans, muton pasukön ön mafäd no pülik in mimagodam bisarik e dilo smilöfik at pösoda: Yesus Kristus.

NOETS.

1. Leigo äsä atos jenon in sünagogs bäldik, samo in ‚Praha‛, vomes spad pagebidüon po stöbs in pödaglun, ini kel ofs in mödots no pato gretiks tü plekadel calöfik, sevabo tü fridel, kömofs. Fridel päbuükon fa ‚Mohammed‛ pla sudel kritik, bi ma lejon omik el ‚Adam‛ pejafom ün fridel. Men balid at ya i ebinom-la ma om slaman verätalekredik balid! Drens omik iblägükons-la kaabi (= kübädaston) in ‚Mekka‛. Us i egetuvom-la eli ‚Eva‛ piperöl!
2. Pöpatribüts slamik balatik labons lödaspadädis kobädik in näibumots nivera. Tuvoy us Türkänanis, Süriyänanis, Mesopotänanis, elanis di ‚Mekka‛, e Lindänanis näi Nolüda-, Lofüda- e Zänoda-Frikopans (se Sudän). Klüliko plä „Godav“ i süntag, spiköfav, tikav, matemat, ed i gitav, jenav, taledav, e v. patidons. Stud lölik dulon dü yels 17. Pos tüp yelas 11 xam büik paduinon. Tid binon glatik. Fräds pro käled studanas papelons se fünods relöfik, kels attimo prodons goldamakis 1 850 000 a yel.
3. Väloti kuraanasuratas in Deutänapük buk ela ‚H. Grimme‛ (‚Paderborn‛ 1923) lofon.
4. Sümikos lonöfon tefü talmud yudanas, kela traduti niveraprofäsoran: ‚Dr. Nivard Schlögl‛ in ‚Wien‛ liedo estöpedom pos pub bukülas nemödik; fovikumo tefü vaästad parsiyanas, tefü deadaniregistar Lägüptänanas e tefü vedabdabuks hindutanas.
5. At äbinon top klifalatara, su kel pugasakrifots yudanas päseitons, e kel attimo pelovebumon dub klifaglöpot sonemik (‚kubbet es-sachra‛) mascida di ‚Omar‛ (sis 692 pos Kr.).
6. El ‚Bethlehem‛ sinifon pö el ‚Mohammed‛ sotefo „domi mita“ (pö yudans „domi boda“). Steifüls vestiganas nenlekredik, ad blöfön, das sinif nema binon: „dom jilugoda Babülonänik: ‚Lachama‛ “, binons smilöfiks.
7. Kuraan nemon asä „profetanis gretik“ eli ‚Noah‛, eli ‚Abraham‛, eli ‚Moses‛, Yesusi ed eli ‚Mohammed‛.
8. Süliovegamatemül su Learabel, kel fino pälöodon fa krodagolädans, padalabon sevädiko fa slamans. Te balna a yel, sevabo tü süliovegamadel kritik, sufälons, das fransiskans jenükoms us kultiplägi vü zeneit e düp 10id göda.

Se Volapükagased pro Nedänapükans 1940, Nüm: 1, Pads: 4-9.