Bóh wěrnosć widži, ale njezjewja ju zahe
W měsće Wladimirje bě młody překupc Aksjonow žiwy. Wón měješe dwoje klamy a khěžu. Aksjonow bě rjaneje postawy, bě wjesoły a rad sebi zaspěwa. Jako młodźenc bě wjele pił, a hdyž bě so wopił, lózy bywał; wot toho časa pak, hač bě so woženił, wostaji so pića a jenož z rědka podleža tutomu njepočinkej.
Jónu w lěće jědźeše Aksjonow do Nižneho Nowohroda na hermank. Hdyž so wot swójby dźěleše, dźeše žona k njemu:
"Iwano Dmitrijewičo, njejědź nihdźe, ja mějach wo tebi hrozny són."
Aksjonow wusmja so a praješe:
"Ty drje so bojiš, zo bych so na hermanku wopił?"
Žona rjekny: "Njewěm sama, čeho so boju, a tak hrozne sym widźała; - widźała, zo ty přińdźe z města, sćahny sebi čapku, a što widźach? Twoja hłowa bě wša šedźiwa."
Aksjonow so wusmja.
"Nó, to je dobre znamjo. Hlej, pobudu-li derje, drohich darow ći přiwjezu."
A wón rozžohnowa so z rodźinu a wotjědźe. Na poł puća zetka so wón ze znatym překupcom a wosta z nim hromadźe přez nóc. Wonaj napištaj so čaja a podaštaj so potom wobaj k měru do dweju susodneju jstwow. Aksjonow njelubowaše dołhi spar; wón wocući srjedź nocy, a zo by so jemu w rańšim khłódku lěpje jěło, zawoła pohonča a poruči jemu, zo by přahał. Potom dźěše do jědźeŕnje, zapłaći hosćencarjej a wotjědźe.
Hdyž bě štyrceći wjerstow jěł, wupřahny wón, zo by konjej zastarał, wotpočny w khłódnym hosćencu a k wobjedu wuńdźe do khłódnicy; da sebi samowar přinjesć, wza kitaru a poča hrać. Tu na dobo přijědźe k dworej wóz ze zwónčkom, a z njeho wustupi zastojnik z dwěmaj wojakomaj; wón bliži so k Aksjonowej a praša so: "Štó sće? a z wotkel?" Aksjonow powěda wšitko, kaž je, a prosy: "Njeje snadź lubo, ze mnu so napić čaja?" Ale zastojnik praša so jenož: "Hdźe sće přenocował zańdźenu nóc? Sam abo z překupcom? Sće snadź rano překupca widźał? Čehodlo tak zahe sće wotjěł z dwora?" Aksjonow so dźiwaše, zo so jeho za wšěm prašeja, powědaše wšo, kaž bě wěrno, a praješe: "Što so mje tak wuprašujeće? Njejsym paduch, njejsym někajki rubježnik. Jědu swoje wěcy wobstarać, a njeje winy so mje prašeć."
Tu zawoła zastojnik wojakaj a praješe: "Sym isprawnik (pólicajski zastojnik) a prašam so tohodla, dokelž bu překupc, z kotrymž sy zańdźenu nóc přenocował, morjeny. Pokazaj swoje wěcy a wój jeho přepytajtaj!"
Dźěchu do jstwy, wzachu jeho kufr a wačok a počachu rozwjazować a pytać. Nadobo wućahny isprawnik z wačoka nóž a zawoła: "Čeji je to nóž?"
Aksjonow pohladnje a widźi - krwawy nóž běchu z jeho wačoka wućahnyli - a zastróži so.
"A wot čeho krew´ na nožu?"
Aksjonow chcyše wotmołwić, ale njemóžeše słowa wuprajić.
"Ja ... ja njewěm ... ja ... nóž, ja ... njeje mój -"
Tu rjekny isprawnik: "Rano namakachu překupca zabiteho we łožu, a nikomu hač tebi njebě možno tuto skućić. Jstwa bě wot nutřka zawrjena, a we jstwje njebě nichtó był hač ty. Tež krwawy nóž maš we wačoku, a samo wobličo će přeradźa. Rěč, kak sy jeho zabił a wo kelko pjenjez sy jeho wurubił?"
Aksjonow přisahaše pola Boha, zo wón to njeje činił, zo wot toho časa překupca njeje widźał, hač bě z nim čaj pił, zo ma při sebi jenož swojich 8 tysac pjenjez, zo nóž njeje jeho. Ale wón sa zarjekowaše, mjez woči bě blědy a třepotaše wšón ze strachom kaž winowaty.
Isprawnik přiwoła wojakomaj a kazaše jeho zwjazać a k wozej dowjesć. Hdyž jeho ze zwjazanymaj nohomaj na wóz kładźechu, pokrižowa so Aksjonow a zapłaka. Wotewzachu jemu jeho wěcy a pjenjezy a pósłachu jeho do blizkeho města do kłódy. Pósłachu do Wladimira, zo bychu póznali, kajki čłowjek bě Aksjonow był, a wšitcy překupcy a wobydlerjo wladimirscy wobswědčowachu, zo bě Aksjonow w młodosći pił a hejsał, ale zo bě hewak pěkny čłowjek był. Potom dowjedźechu jeho před sud. Winowachu jeho, zo bě rjazańskeho překupca zabił a 20.000 pjenjez pokradnył.
Žona strachowaše so wo muža a njewědźeše, što ma sebi myslić. Jeje dźěći běchu wšě hišće małe a jedne hišće w pjeluškach. Wona wza wšitke sobu a dojědźe do města, hdźež jeje muž so \v kłódźe zdźeržowaše. Z woprědka hochcychu ju připusćić, ale potom wuprosy sebi pola předstajenych a bu k mužej dowjedźena. Hdyž jeho wuhlada w kostaŕniskej drasće a w putach hromadźe z rubježnikami, padny k zemi a dołho njepřińdźe k sebi. Potom da so dźěćom wokoło sebje zestupać, sydny so při nim a poča jemu powědać wo domjacych naležnosćach a jeho na wšo so prašeć, štož bě so z nim stało. Wón jej wšitko powědaše. Wona rjekny: "Kak nětk stoji?"
"Budźemy dyrbjeć cara prosyć," wotmołwi wón. "Njeje móžno, zo bych zahinył njewinowaty."
Žona powědaše, zo bě hižo próstwu carej pósłała, ale zo tuta njeje došła. Aksjonow njepraji ničo a skłoni jenož hłowu. Tu dźeše žona:
"Podarmo tehdom, dopomń so, són njemějach, zo bě ty zešedźiwił. Hlej, ty sy woprawdźe z horjom zešedźiwił. Njedyrbješe tehdom jěć!"
A wona poča jeho włosy přehladować a praješe: "Wanja, wutrobnje lubowany, žonje praj wěrnosć: njejsy ty to činił?"
Aksjonow rjekny: "Tež ty sy na mnje tukała!" - zapřimny sebi woči z rukomaj a zapłaka. Potom přińdźe wojak a praješe, zo dyrbi žona z dźěćimi woteńć. A Aksjonow dźěleše so poslědni raz wot swojeje rodźiny.
Hdyž bě žona wotešła, poča Aksjonow rozpominać, što běštaj powědałoj. Hdyž sebi pomysli, zo bě tež žona na njeho tukała a jeho so prašała, hač překupca zabił njeje, praješe při sebi: "Widźu, zo nimo Boha nichtó wěrnosć wědźeć njemóže, a zo jenož wón dyrbi so prosyć, jenož wot njeho wočakować so miłosć. A wot toho časa přesta Aksjonow próstwy pisać, přesta so nadźijeć a modleše so jenož k Bohu.
Wusudźi so, zo dyrbi Aksjonow z knutom so khostać a k jastwownemu dźěłu so pósłać. Tak so tež sta.
Nabichu jeho z knutom a potom, hdyž běchu rany zažiłe, wotwjedźechu jeho z druhimi khostancami do Sibirije.
W Sibiriji w khostaŕni bě Aksjonow 26 lět. Jeho włosy na hłowje buchu.běłe kaž sněh a broda narosće jemu dołha, husta a šedźiwa. Wša jeho wjesołosć bě so zhubiła. Wón so zekřiwi poča ćicho khodźić, powědaše mało, ženje so njesměješe a často modleše so k Bohu.
W jastwje bě Aksjonow nawuknył škórnje šić, a za nalutowane pjenjezy bě sebi swjate pismo kupił a čitaše nětk we nim, hdyžkuli bě w jastwje swětło; a swjate dny khodźeše do jastwowneje cyrkwje, čitaše japoštołow a spěwaše na khórje, - jeho hłós bě přeco hišće dobry. Předstajeni mějachu Aksjonowa radźi jeho pokornosće dla, a towaŕšojo khostancy česćachu jeho a mjenowachu jeho "dźěduška" a "muža božeho". Hdyžkuli chcychu jeći wo něčo prosyć, sćelechu Aksjonowa k předstajenym z próstwu a hdyžkuli bě mjez khostancami njepřezjenose, přikhadźachu woni k Aksjonowej, zo by nad nimi rozsudźił.
Wot doma njepisaše nichtó Aksjonowej listy, a wón njewědźeše, hač su jeho žona a dźěći hišće žiwe.
Přiwjedźechu jónu do běrcownje nowych khostancow. Wječor zestupachu so wšitcy stari khostancy wokoło nowych a počachu so jich wuwoprašować, z kajkeho města abo z kajkeje wsy štó je a što bě štó zawinował. Tež Aksjonow sydny so na łožo pódla nowych a připosłuchašě skhiliwši hłowu, što štó powědase. Jedyn z nowych khostancow bě wysoki, strowy starc 60-lětny, ze šědźiwej, přitřihanej brodu. Wón powědaše, čehodla běchu jeho zajeli a dźeše:
"Tak, bratřa, za ničo a wo ničo sym sem přišoł. Běch wózcy konja wot sani wotwjazał. Popadnychu mje a prajachu: sy kradnył. A ja praju: ja jenož chcych khětřišo dojěć, - ja sym konja pušćił. Je dźě tež wózka mój přećel. To je tola w rjedźe! praju. - Ně, rjeknychu, sy kradnył. Ale to njewědźachu, što a hdźe sym kradnył. A stałe su so wěcy, zo bych dawno hižo dyrbjał sem być pósłany, ale njemóžachu mi dopokazac, a nětk su mje njesprawnje sem pósłali."
"Haj, łžiš, był sy w Sibiriji, ale dołho njejsy wutrał..."
"A z wotkel sy?" wopraša so jedyn z khostancow.
"Smy z města Wladimira, tamniši měsćenjo. Mjenuju so Makar a rěkaju mi Symanowič."
Aksjonow pozběhny hłowu a wopraša so: "A što, Symanec, njejsy w měsće Władimirje słyšał wo překupcach Aksjonowach? Su hišće žiwi?"
"Kak bych njesłyšał! Bohaći to překupcy; škoda jenož, zo je jich nan w Sibiriji. Je zawěsće tajki hrěšnik, kaž my. A ty sam, dźěduško, što sy zawinował?"
Aksjonow njerad wo swojim njezbožu powědaše; wón zdychny a praješe: "Za swoje hrěchi 26 lět pokuću tu w jastwownym dźěle."
Makar Symanow rjekny: "A za kajke to hrěchi?".
Aksjonow praješe: "Štož je so stało, je so stało", a nochcyše wjacy powědać; ale druzy jeći towaŕšojo powědachu nowemu, kak bě Aksjonow do Sibirije přišoł. Woni powědachu, kak bě něchtó po puću překupca zabił a Aksjonowej nóž podtyknył, a kak běchu jeho za to njewinowaće wotsudźili.
Hdyž Makar Symanow to słyšeše, pohladny wón na Aksjonowa, dyri z rukomaj na kolenje a praješe: "Haj, dźiw! woprawdźe dźiw je to! Zestarił sy, dźěduško!"
Počachu so jeho prašeć, čemu so tak dźiwa a hdźe je Aksjonowa widźał, ale Makar Symanow njewotmołwi na to a rjekny jenož: "Dźiw, ludźickojo! Hdźe dyrbju jeho zaso wohladać?!"
Po tutych słowach pomysli sebi Aksjonow: hač tež to tutón čłowjek wo tom njewě, štó je překupca zabił. Wón rjekny: "Sy snadź prjedy hdy wo tom słyšał, Symanec, abo sy mje prjedy widźał?"
"Kak bych njesłyšał! cyły swět je tutoho powědanja połny. Ale dawno hižo je, zo je so to stało: štož sym słyšał, to sym zabył," praješe Makar Symanow.
"Snadź sy słyšał, štó je překupca zabił?" wopraša so Aksjonow.
Makar Symanow wusmja so a dźeše: "Nó, to je wěste; tón je jeho zabił, při kimž su nóž we wačoku namakali. Je-li ći tež štó nóž podtyknył, - njeje popadnjeny - njeje paduch. A kak tež to by ći nóž do wačoka tyknył? Wšak ći wón we hłowach stoješe! By to słyšał."
Hnydom hdyž Aksjonow tute słowa wusłyša, pomysli sebi, zo je runje tutón čłowjek překupca zabił. Wón stany a woteńdźe. Cyłu nóc njemóžeše Aksjonow wusnyć. Přińdźe na njeho stysk, a wšelake wobrazy so jemu zewjachu: - zjewi so jemu jeho žona - tajka kajkaž bě, hdyž poslědni raz na hermank jeho přewodźeše. Widźeše ju kaž žiwu a widźeše jeje wobličo a woči a słyšeše, kak wona z nim rěčeše a so směješe. Potom zjewichu so jemu jeho dźěći - tajke, kajkež tehdom běchu - małuške, jene w kožušku, druhe w pjeluškach. Tež na sebje spomni, kajki tehdom bě był - wjesoły, młody; spomni, kak sedźeše w khłódnicy hosćencowej, z kotrejež jeho wotwjedźechu, kak hraješe na kitaru a kak bě tehdom w duchu wjesoły. A spominaše na městno, hdźež jeho šwikachu", a na kata a na lud wokoło njeho a na puta a na khostancow a na cyłe 26lětne žiwjenje w jastwje, tež na swoju starobu pomysli sebi. A tajki stysk přińdźe na njeho, zo bjez mała móhł sebi žiwjenje wzać.
"A wšitko přez toho njekhmanika..." mysleše sebi Aksjonow.
A zmócni so jeho tajka złósć na Makara Symanowa, zo njedźiwajo samsneho zahubjenja chcył by so na nim wjećić. Wón modleše so cyłu nóc, ale njemóžeše so změrować. Wodnjo zdalowaše so Makara Symanowa a njehladaše na njeho.
Tak minještej so dwě njedźeli. W nocy Aksjonow njemóžeše spać a na njeho přikhadźeše tajki stysk, zo njewědźeše, što zapoceć.
Jónu w nocy dźěše wón po jastwje a wuhlada, zo pod jednym łozom so hlina sypa. Wón zasta a kedźbowaše. Tu nadobo wuskoči Makar Symanow spody łoža a ze zastróžanym wobličom pohlada na Aksjonowa. Tutón chcyše nimo hić, zo njeby jeho widźał, ale Makar přimny jeho za ruku a powědaše, kak bě pod sćěnu překhód překopał a pjeršć wšědnje w škórnjornai wunošował a na wulicu wusypował, hdyž jich na dźěło honjachu. Wón praješe: "Jenož mjelč, starco, wuwjedu tež tebje. A je-li to přeradźiš, přebija mje, a ja tebje njepušću - zabiju će."
Hdyž Aksjonow swojeho škodźerja widźeše, wuwiny jemu ruku a rjekny: "Zo bych ćeknył, nimam winy, a zabić mje njetrjebaš, ty sy mje dawno hižo zabił. Wupowědam to na tebje abo nic - za tym hač Bóh mi to poruči."
Nazajtra, hdyž khostancow na dźěło wjedźechu, wuhladachu wojacy, zo Makar Symanow pjeršć wusypny, a počachu w jastwje přepytować a namakachu dźěru. Dohladowaŕ přijědźe do jastwa, a poča so wšitkich wuwoprašować, štó je dźěru wukopał? Wšitcy zaprěwachu. Ći, kotriž wo tom wědźachu, njepreradźichu Makara, dokelž wědźachu, zo bychu jeho za to bili hač na połmotweho. Tu so dohladowaŕ k Aksjonowej wobroći. Wón wědźeše, zo je Aksjonow sprawny čłowjek, a praješe: "Starco, ty sy wěrnosćiwy, praj mi před Bohom, štó je to činił?"
Makar Symanow stoješe tu, kaž by ničo njebyło, hladaše na dohladowarja a njekedźbowaše na Aksjonowa. Aksjonowej pak třepotaštej rucy a hubje, a wón dołho njemóžeše słowčka wuprajić. Wón mysleše sebi: "Mam zamjelčeć? Čehodla dyrbjał ja jemu wodać, hdyž wón je mje zahubił? Njech pokući za moje martry. A praju-li na njeho - je wěste, zo jeho přebija. A što, kak zo njesprawnje na njeho tukam. Haj, što tež to, budźe snadź mi lóžo?"
Dohladowaŕ hišće jónu rjekny: "Nó, starco, rěč wěrnosć, štó je tam podkopał?"
Aksjonow pohladny na Makara Symanowa a dźeše: "Njemóžu to prajić, knježe, Bóh mi to njekaza prajić. A tež njepraju. Čińće ze mnu, štož chceće - wy maće móc."
Hačrunjež so dohladowaŕ prócowaše: Aksjonow njerěčeše ničo wjacy. A tak tež njezhonichu, štó bě podkopał.
Přichodnu nóc, hdyž bě so Aksjonow lehnył a lědma zadrěmnył, wusłyša wón, zo so něchtó přibliži a k jeho nohomaj sydny. Wón hladaše do ćmy a pózna Makara. Aksjonow rjekny:
"Što hišće wote mnje žadaš? Što tu činiš?"
Makar Symanow mjelčeše. Aksjonow pozběhny so a rjekny: "Što žadaš? Woteńdź! Abo zawołam wojaka."
Makar Symanow skhili so blizko k Aksjonowej a šeptaše: "Iwano Dmitrějewičo, wodaj mi!"
Aksjonow rjekny: "Što mam tebi wodać?"
"Ja sym překupca zabił, ja tež sym nóž tebi podtyknył. Tež tebje chcych zabić, ale na dworje so něšto zaropota; ja tyknych nóž tebi do wačoka a wulězech z woknješkom."
Aksjonow mjelčeše a njewědźeše, što by prajił. Makar Symanow stany wot łoža, skhili so k zemi a dźeše:
"Iwano Dmitrijewičo, wodaj mi, wodaj pola Boha. Ja so wobskoržu, zo sym překupca zabił, tebje pušća. Ty so wróćiš domoj."
Aksjonow praješe: "Tebi so derje rěči, ale što dyrbju ja ćeŕpjeć? Hdźe póńdu nětk?... Žona je zemrěła, dźěći su mje zabyłe: njewěm, hdźe hić..."
Makar Symanow njestany z podłohi, skhili hłowu hač k zemi a rjekny: "Iwano Dmitrijewičo, wodaj! Hdyž mje z knutom bijachu, bě mi lóžo hač nětko, hdyž na tebje pohladnu... A ty měješe hišće sobuželnosć ze mnu... njesy prajił. Wodaj mi, njekhmanemu złóstnikej!" - A wón wótře zastona.
Hdyž Aksjonow wusłyša, zo Makar Symanow płače, zapłaka wón sam a rjekny: "Bóh ći woda; móžno, zo sym sto króć hórši dyžli ty!" A wón přesta žadać za domiznu a nochcyše nihdźe z jastwa a mysleše jenož na swój poslědni čas.
Makar Symanow njeposłuchaše Aksjonowa a wuzna so za wmowateho. Hdyž dóńdźe rozkaz, zo Aksjonow smě so wróćić, bě wón hižo wumrěł.
- Author: Lew Nikolajewič Tolstoj (public domain)
- Translator: Michał Šewčik (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-144.html