Namapenäds e buks bisarik
Mod vönikün penäta äbinon glivam ini taimaplatotils, soäsä lasüriyans ädunons, ud ini bimajals e pamableds. I platots fäiflegülovik me väk pikövädöls ädünons ad jafädön „namapenädis“. Äpenoy ud äpänoy me kölins sui nimaskins, taimajebs e boad pivietüköl, suviküno ye me sutanig sui papürod Lägüptänik, efe mödiküno in fom rulädas. Ätuvoy namapenädis somik in ‚Herculaneum‛ nilü ‚Napoli‛, ab klüliko go mödikumo in Lägüptän (in el ‚Fayum‛, el ‚Oxyrynchus‛), bevü ons namapenäds ädabinons se tumyel folid b.K. Pas ün tumyel folid p.K. pärgamen ädavedon, kel älaidälon jü jafäd papüra, e pos atos nog pägebon pro doküms. As fomät ägebädoy mödiküno folplifäti u smalafliodi. Meritabi gretik hikleudans e jikleudans zänodatimädiks ädagetons dub kopiedi penädas. Nen vobod at onas tumats penädas „klatädik“ neai pikipedonsöv.
Namapenädikonlet fümiko vönikün binon ut binü taimaplatots pebaköl labü koinapenäts, kels pätuvons in ledom hirega: ‚Assurbanipal‛ tö ‚Ninive‛ (Siyop). I hireg Lägüptänik: ‚Osymandyas‛ (= ‚Ramses‛ II.? zao ün 1200 b.K.) ädalabom in zif Lägüptänik: ‚Thebae‛ konleti namapenädas. In Grikän tookratals: ‚Polykrates‛ (600 b.K.) e ‚Peisistratos‛ († 527 b.K.) äbinoms konletans vönädikün. Tefü ‚Aristoteles‛ († 322 b.K.) leigo konletiäl omik panunon. Plins: ‚Ptolemaeus‛ äkipedoms in el ‚museion‛ di ‚Alexandreia‛ (280 b.K.) penädis völadik mödik. In ‚Roma‛ namapenädikonlets balid ädavedons zänodü tumyel telid b.K. Lampörs pagik äbinoms konletans zilik. „Bukem“ ela ‚Constantinus Magnus‛ († 337 p.K.) äbinädon me toums pepenöl 120.000. Konlets kritik vönädikün äbinons uts di ‚Roma‛, ‚Caesarea‛, ‚Edessa‛ ed i uts kleudas mödik, pato utas su bel: ‚Sinai‛ e su el ‚Athos‛. Pö kleudans vesüdänik stit konleta namapenädas pamänioton balidnaedo tefü ‚Cassiodorus‛ (468-562), kel äbüdülom in kleuds okik kopiedi asä rodabligi; so ädavedons konlets lefamik kleudakomotas di ‚Bobbio‛ (Nolüda-Litaliyän), ‚Monte Cassino‛ (Sulüda-Litaliyän), ‚Cluny‛ (Lofüda-Fransän), ‚York‛ (Zänoda-Linglän), ‚Fulda‛, ‚Reichenau‛, ‚Lorsch‛ (Deutän), ‚Göttweig‛ (Lösterän), ed as völadikün valas ut di ‚St. Gallen‛ (Lofüda-Jveizän). Ün atim ma ced valemik dabinons in bukemöp netik di ‚Paris‛ (pefünöl ün 1367) namapenäds ba 110000, in mused Britänik di ‚London‛ (pefünöl ün 1753) namapenäds tio 70000 (sa doküms 50000), in bukemöp kurik di ‚Wien‛ (pefünöl ün 1440) sa papürods 100000 nog namapenäds 24000, in bukemöp di ‚Madrid‛ namapenäds 30000 sa doküms 29000, in el ‚Vaticano‛ di ‚Roma‛ (pefünöl ün 1450) zao namapenäds 35000 in püks latinik, Grikänik, lofüdänik, ...
Is nog pamäniotonös namapenädikonlet in ‚Istanbul‛ (Türkän), kel pos slip Jönajislipanik lunik sis degyels zao kils penotidükon dönu pro nolavans. Konlet at binon in lenbumot Saludalanalaglüg mu bäldik (‚Hagia Sophia‛), kel sis yel: 1453 pagebon as mascid. Stabamödoti ad toums zao 2000 sultan: ‚Mahmud‛ ya äjafädom zao ün yel: 1150. Lised penädas pemekon neföro; namapenäds seatons brulo pemiko su bukaboeds gretik, e pesefükons dub dratatreils. Samäds pato jerabiks pakipedons in ramars, bevü ats penäds dabinons, kels labons bäldoti yelas ba 3000. Penäts ömik kanons no plu pasäjüfön, bi penäds pelautons in pük go enesevädiköl Turkistäna.
Buk balid kel föro pebükon me tonatots livik fa ‚Johann Gutenberg‛ († 1468) in ‚Mainz‛ zao ün 1445, no äbinon bib, ab poedot in Deutänapük pelautöl ä mö pads 74 gretik dö sibüils. Tän bük äfovon de samäds 17 gramata ettimo mu famika di ‚Donatus‛ (so penemöla ma gramatan di ‚Roma‛: ‚Aelius Donatus‛, kel älifom zao ün 350 p.K.. Pas ün yel: 1453 ‚Gutenberg‛ äprimom büki biba latinik 42-kedetik omik, de kel adelo nog samäds lölöfik u tio lölöfikas nemödiks komädons, de kels fe samäds degtel teiko dabinons in Tats pebalöl Lamerikäna.
Bib fa ‚Gutenberg‛ pedabüköl pacedon reto as buk jerikün vola. Bukaflen Lamerikänik äremom bü degyels anik (zao ün 1900) samädi vero lölöfiki magifiko pekonseföli de fünod beneditik: ‚St. Paul‛ in ‚Lavant-Tal‛ (Kärtän) tä dolars 350000. Latikumo mö yels nemödik tat: Lamerikän ädageton samädi ebo ati de dalaban tä dolars 1500000, ed äpladon oni ini bukemÖp dailakongredik in ‚Washington‛. Bib binon i buk mu pepaköl vola.
As „buk“ vönädikün vola papürod: ‚Prisse‛ in bukemöp netik di ‚Paris‛ pacedon, bi pelauton ma ced valemik zao ün yel: 3350 b.K. Nolavan: ‚Prisse d'Avennes‛ (1807-1879) ituvom oni in sepül nilü ‚Thebae‛ in Lägüptän. Buk gretikün vola kaedem naatomik se yels: 1823-1830 binon, kel labon geiloti metas 1,9 e vidoti meta 0,9. Binon in bukem febodajula tatik in ‚Wien‛. No mödiko smalikum (sevabo mö louns 1,6 x 1,1) bib pepenöl binon, kel pakipedon in Linglän. Lebuki sümik bukemöp regik in ‚Stockholm‛ (Svedän) labon in diababib sonemik. Te töbiko mans nämik tel kanoms tovön oni. Buk pebüköl smalikün edavedon ün yel: 1897. Äpubon in gretot mimmetas 9,5 x 6 in ‚Padua‛ (Litaliyän), e ninädon padis 208. Blinon penedi ela ‚Galilei‛ († 1642) e seledotis votik. Jenöfiko mu pülik i kaled di ‚Karlsruhe‛ (1826) binon, kel labon gretoti zimmetas 2 x 1,5 e vetoti gramas 3. In bukil dabinons: kaled, boadagavots 22, magods 5 e zifakaed ela ‚Karlsruhe‛.
Buk küpädikün vola binon nemilised bibliografik dominagans in rodadom omsik in ‚Wien‛ (Lösterän), kel ya päprimon ün yel: 1424, e kel ninädon nemis kleudanas valik sis fün kleuda ün yel ot, ko läyümots mödik tefü lif e jäf omas. Pepladon in nügolöp ad glügakoröp. Bleds „buka“ at binons boeds boadik me pärgamen pekövädöls. Pads balatik binons penditiks, e kanons pamufön asä yanaflanäds, bi pefimükons len völ. Gretot onsik binon zimmets 120 x 95. Vobot lölik magulon fonäta-lebuki süperik tefü nolavans e predans famiks roda. Lebuk toumaliegikün vola binon el ‚Tu-ju-tsyang‛: vödabuk Tsyinänapükik se prim yumyela degvelid, kel binädon me toums 5020 a pads 170. Jinos ye, das leigodü toumanum lebuka at nog sot siklopeda in Tsyinänapük pluon, kel binädonöv ma nunäd me toums 22047, e kela jafäd eflagonöv tumyelis. Buk völadikün binon bo bib hebreyik in el ‚Vaticano‛ dabinöl, keli yudans liegik di ‚Venezia‛ eviloms remön ya ün yel: 1512 de papal: ‚Iulius‛ II. (1503-1513) tä gold so mödik, äsä buk ävetotonöv. Labon vetoti so gretiki, das mans nämik kil paneodoms ad polön oni; vetot onik binon ba kuins kil e foldil bal. Papal ärefudom seli. Buk jerabikün vola pälovegivon ün yel: 1908 as legivot Tatas pebalöl Brasiläna papale: ‚Pius‛ X (1903-1914), bi papal at icälom kardinali Sulüda-Meropik balid, sevabo lebijopi di ‚Rio de Janeiro‛: ‚Cavalcanti de Albuquerque‛. Tanäd buka magifik pemekon löliko se gold Brasilänik ä petegon bundaniko ko bijuts läna. Su köv buka logoy monogrami ela ‚Pius‛ X in diamains e smaragains, e näi at sköti Brasilänik leigo jerabiko pedeköli. Pad balid ninädon sköti e pöträti smalik papala. Lölot pafremon dub nidains magifik 90, kels äsvo mufätons äs solastrals zü kap pladulana Kristusa. Buk ninädon kaedi Brasiläna, in kel „Tats pebalöl“ tata at pamagulons medü noboins distakölik. So samo tat ä topät kardinala pamäkon dub diamain blövik jölkaratik. Disins ad vobot mastik at licinons de hinef kardinala nulik. Fräds päpelons me monigivots lekredanas.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1951, Nüm: 3, Pads: 10-12, Nüm: 4, Pad: 13.