Sanıka Saê Moru

Bi, nêbi, o taw waxtê Pêxamberu vi. Loqman Hekimi wastêne ke weþiye rê derman bývêno. Rozê kut ra rae ke, merdene rê çare saê kero. Hora jü kýtavê de xo ki na mesela sero bi. Senê vaþi ra, çýnay rê derman vêjino, kýtavê xode qeyd kerd vi.

Oncia rozê kýtavê xo da býnê çengê xoro, þi ke, þêro kou ra vaso ke merdene rê çareo, cýra kero, biyaro; ame fekê çhemi de vêjiya. Kerd ke bover výþiyo, bývêjiyo ro ko; hama çhem lezgê usari bi, nêþikiya þêro. Uza ververê çhemi de tenê niþt ro, kýtavê xo kerd ra. Remil de niada, hala çýtur bover výþiyo. Tam o sýre de Comerdi rê bi ayan ke, hao senýk mendo ke Loqman Hekim þêro merdene rê çare bývêno. Civrayil rusna výreniye, vake: »Hervina so, merdene rê çare diyaene kar u gurê dey niyo! Kýtav dest ra býjê, i pelgê ke merdene rê dermanê, cýrake, b'erze aðwe! B'erze ke, va o þêro na dawa ra býtexeliyo.«

Civrayil kut thonê de mordemê kokými, ame, lewe de vêjiya. »Ma ve xêr di Loqman Hekim!« »Xêr mênde ve!« »Nia sona koti?« »Mý merdene rê çare diyo, son ke kou ra vasê dermani arê di!« »Tý nêzonena, dina faniya?« »Ma, çaê mezoni! Zonaene rê zonen, hama wazen ke eve na derman weþiya taê isoni hata qýyamete derg kerine.« »Ma, tý ke zona, naê ke tý weþiye hata qýyamete kena derg, rýskê kami wenê?«  »Rýskê kami wenê, burê, alaqedarê mý niyo!« »Hýmm! Deme ke hên!.. Ya Loqman, hona ke rewo, tý bê na dawa ra býtexeliye! No kar u gureo ke tý býkerê, qe rýnd niyo! Nino ro tayine!« vake Civrayili. Na qesey sero Loqman Hekim qe nêcêra. Saê ke, qese na gos ra kut cý, goso bin ra vêjiya. Hên xo dust de vake: »Nêê! No dermano ke mý dos kerdo, gereke biyari, býcerevni!« Civrayili niada ke, Loqman Hekim vatena xora sono, qesa de bine pers kerde: »Ya Loqman, ilmê hekmete ra qeyr zovina ilmu ki zonena?« »Heya, remil-estene rê ki maharune. Remilê ke mý estê, hata nýka coru ðelet nêvêjiyê.« »Madem ke hêniyo, remilê b'erze, hala Civrayil nýka kotiyo!« Loqman Hekimi kýtav kerd ra, tenê ke tey niada, vake: »Wey! Civrayil týya!«

Se ke hên va, nêva; Civrayili perri day pýro, i pelgê kýtaviyê ke merdene rê çareberê, day aðwe ro. Aðwe gureti berdi, o ve xo ki werte ra bi vindi, þi. Axýri ni pelgi aðwe berdi, cêr caê hêgaê de cewi de veti.

Rivayetê ra gore, þifa cewi na pelgunê kýtavê Loqman Hekimi rawa. Awa- nawa ke, kam ke nunê cewi weno, beno rýnd, kam ke aðwa cewi sýmeno, cýra þifa vêneno. Oncia rivayet beno ke, na ilmê kimya u remili gundê Loqman Hekimi ra mendê.

Ma niadime, hala Loqman Hekimi se kerd: Loqman Hekimi zona ke Heq na çi rê raji niyo, kýtavê xuyo nêmezet da býnê çengê xoro, cêra ra, tekýt ame çê. Ame ke çê, werte ra xeyle zeman vêrd ra, Loqman Hekim bi nêwes, kut roy ver. Cênýka xo o sýre de dýgani biye. Amê berjinê Loqman Hekimi de niþte ro, bervê. Loqman Hekimi kýtav býnê baliþna xora vet, musna cý, vake: »Helala m', hala gos 'ro mý serne, tora çiyê van!« Vake: »Vaze!« Va: »Na kýtavi býjê, cao de rýnd de weda! Beno ke lazekê tora býbo, mýra têpia raa ilimi ra þêro. Name ›Camýsan‹ pane! Rýnd pil ke, býrusne mektev, va þêro býwano. Axýri rozê beno ke, na kýtavê mý eyrê lazým beno.. O hata ke eve xo mewazo; ne na kýtavi cýde, ne ki qalê kýtavi tey býke! De endi heqa xo ve mý helal ke!« vake, dina xo vurnê, þi heqiya xo.

Waxt ame, cêniya Loqman Hekimi kute ra, cýra lazekê bi. Name ›Camýsan‹ na ve pa. Camýsan bi hawt serre, da ve medrese. Ses serre þi mektev, hama thawaê nêmusa. Peyniye de maylýmu xevere dê mae, amê Camýsan guret, berd çê. Mae; tesela xo kote, Camýsan rê herê hêrna, domanunê dewe de rusna býrr, koliyu. Camýsan domanu de þiyêne býrr. Þiyêne koli kerdêne arê, herê xo bar kerdêne, pia berdêne suke de rotêne. Eve na tore tidarekê çêyi diyêne.

Oncia rozê alvozunê xode tekýt, þi býrr. Tezeli rê a roze ki þiliye hên vorê ke, bulýski hên est ke; Camýsan ve alvozunê xora zar-zor xo est zerê esketi. Serde çiay, wast ke uza adýr wekerê. Ý dormu ra taê koli-moli, hêji-mêji kerdi top, adýr kerd we. Çýmê Camýsani gýna ra qilê. Þi, bi ve pýro, ard ke biyaro adýri ser erzo, bývêsno, qile se ke fiþte hewa, býn de solýkê berreqiye. Alvozê xo reþti, dormê solýke kýnýt, dê ve ra. ›Hew! Na senê solýka de nia rýndeka!‹ vake, fiþte hawa ke kupê býn dero. Eke ke kupê býne dero, zerê kupi ki hata verê feki pýrrê hemgêniyo. Domani nêthoray ke tham kerê, Camýsani ra vake: »Hala reê bêçýka xo tafiye, no hemgêno ya ki çýko? Nêbo aðu bo!« Camýsani bêçýke fiþte ta, tham kerd ke þireno, vake: »Lao, no hemgêno! Mevýndê, þêrê qavu biyarê, pýrr kerime, berime, suke de býroþime!«  Domani voþti þi, her jü qavê ard, hemgên kerd pýrr, bar kerd, berd suke de rot. Rozê hên, dý roji ke hên dewam kerd, axýri zerê kupi de hemgên bi senýk. Destê xo ke nêrest býnê kupi, alvozu Camýsani ra va: »Bê, miya tora kýndýr gýrêdime, to roverdime, na qavu pýrr ke, býde cor. Eke qediya, to onceme ser.« Camýsani va: »Heya!« Alvozunê xo kýndýr guret, miya Camýsani ra gýrêda, o verda ro. Çý hemgên ke býnê kupi de mendo, ont cor. Kup ke kerd thol, sýra ke amê avoro-ontena Camýsani, nayine wertê xode qesa kerde jüye: »Nýka ma ke ney b'oncime ser, no urzeno ra, vano ›leto jü, yê mýno!‹ Lao bêrê, ma ney zerê kupi de caverdime, bara ke kuna ey ki, wertê xode barekerime!« vake, salýke dêma sêrê kupi dê, herre kerde ser, tekýti þi. Tekýti ke þi, herê Camýsani ki koliyu ra bar kerd, mae rê tey berd. Mexsuna [berqesta] verê mae de bervay, zukay, vake: »Camýsan mara kut düri, cýnawýri guret pê, berd qulva xo! Honde ke zýrçaisê xo ame gosê ma...«

Maa xuya feqýre niþte ro, bervê. Hên bervê, hên bervê ke, bervais u zukais ra hurdi çýmu ra biye korre. Camýsani niada ke qesê xo alvozunê xode nêvêrd; niþt ro, sarê xo verda wertê qorunê xo, hên xora vêrd. Jêde mend, senýk mend, ferqê cý bi ke tenê wele rýþiye. Jü dýmpýþtýke kup lone kerd, hetê dey ser amê. Pasna nê ro cý, dýmpiþtýke heznê. A lonýka ke dýmpiþtýke týro amê, ae ra reê þêr kerd ke, tenê roþti asena. Xo-xode: ›Na dýmpiþtýke mutlaqa dina roþti ra ama. Ez ke na lonýke radi, týro þêri, nêþikiun vêji dina roþti?‹ vake, neketiya [nezeliya] cý, lone dê ra, xo 've roþti guret, þi.

Endi ke jêde þi, senýk þi, þi welatê Saê Morru de vêjiya. Niada ke her ca merg u mergalo, bað u baxçeo. Tenêna ke þi, niada ke wertê baxçey de taxtê esto, sýrf zern u þêm ra výrajiyo. Dorme de aðwe bel bena, hewze defê kena pýrr, defê kena thol. Camýsani uza dest u riyê xo þüt, ›aceva no caê kamio?‹ vake, þi taxti sero niþt ro. Taxt de ke niþt ro, qefeliyae bi, hên pa þi. Zaf þi, senýk þi, xeyle taw ra têpia sýzýna vay amê cý, hêsarê xo bi. Hêsarê xo bi ke, çý bývêno! Eke ke amo mekanê Saê Morru de vêjiyo! Saê Morru ki amo ke taxtê xode roniso, Camýsan hurêndia xode diyo, motê cý beno. Xo-xode vano, qulê Heqi koti ra amo...

Saê Morruno ke vana; sare ra isano, lese ra ki morro. Eve usýl sýlam da Camýsani. Morrunê binu ki lifi eþti pêser, dorme de bi top. Camýsani xo-xode vake: ›Ya Heq! No tezelê mý çaê honde bi þia, to ez ardu estu wertê nayinu!‹ Saê Morru vake: »Beni Adem, tý xêr ama! Meterse, ma torê thawa nêkeme! Týya ke ama, endi meymanê ma say bena! No taxtê mý, mýrê hetê Heqi ra icaro. Ez padisaê ni morr u mýlawýnune. Heqi na taxtê mý sýma ademzau2 ver qasê raa hawtsey serre fiþto düri, ardo naza. Nia de, oncia ki ez sýma dest nêxeleþiyu! Meterse! Sýma, cýsnê ademzay ra ke zerar ma nêgýno, mara zerar sýma nêgýneno«

Nafa ard Camýsani rê sýfreo de henên na ro ke, Camýsani coru weþiya xode nêdi vi. Eke xo rýnd kerd mýrd, Saê Morru cýra perskerd: »Beni adem, tý çýnay rê ama naza? Kama, çýka, çý hewla?« Camýsani, çý ke amo sare, cýrê jü ve jü qesey kerd; zerê kupi ra, - lonýka dýmpýþtýke ra ke çýtur vêjiya ame, cýrê vake. Se ke hên va, nêva; Saê Morru va: »Hey waax hey! Caê ma ki ademzay rê bi eskera! O kupo ke tý vana, ambarê hemgênê ma bi, zonena? Endi nara têpia marê ita ki rehetiye çina!« Camýsani vake: »Meterse! Ý -alvozunê xorê vano- nêthorenê þêrê caê kupi vazê. Çýke merdena mý ke vêjiye werte, padisaê ma ine erzeno ra dare. Na rivat ra i alvozê mý nêthorenê, þêrê hurêndia kupi vazê!« Na vatena Camýsani rê Saê Morru tenê bi rehet, hama oncia ki vake: »Ademza qulo de dekbazo, eke býzono ke welatê ma itaro, eve dek u duwara yeno, caê ma mara cêno. Waxtê de ezý ki reê kutýne ra ademzay dest, hama zar-zor xeleþine...«  Camýsan taê zaman ke lewe de mend, cêra vero, vake: »Se beno, mý veze dina roþti!«  Saê Morru vake: »Tý bê, na qesa ra omýdê xo býbýrrne! Dina roþti tý nêvênena! A qesa xo vira ke! Belxiya vanê, lazê de Uþênê Zeyni bi. Uþênê Zeyni padisaê de Xorasani bi. Zaf zonað u alýmo de berz bi. Rozê Kýtavo Pil3 ke wend, tey di ke ›pêxamberê axýr zemani4‹ axseno. Vake: ›Amaena axýr zeman pêxamberi rê xeyle waxt esto, beri na kýtav balê cao de rýnd de wedari!‹ Heni ki kerd... Kýtavo Pil kerd zerê sandýqa þêmêne, zerê jü oda de dard we. Çêverê oda ki zerze kerd.

Jü lazê de xo bi, namê xo Belxiya bi. Belxiyay wend, bi zonað. Piyê xo ke dina xo vurnê, þi heqiya xo, ey padisayêna Xorasani gurete xo dest. Rozê ðezna piyê xora ke feteliya, çêverê de oda zerze di. Merax kerd, çêver da ve rakerdene ke sandýqa de þêmêne teyra. Na sandýqe kerde ra, Kýtavo Pil tey di. Ney na kýtav guret xo dest, eve rozu wend, wend.. caê de rastê qesa ›axýr zeman pêxamberi‹ ame. Taz u taxtê xo caverda, kut ra dýme ke ›axýr zeman pêxamberi‹ bývêno. Çýxa ke feteliya, caê de nêdi. Peyniye de ame mekanê mýde vêjiya. Mýra mýnete kerde, mý xatýrê i pêxamberi ra azad kerd. Hama ey ve xo ki pers da mý, ni serti qewul kerdi: Sertê mýno jü; ›caê ma keþi ra mevaze‹ bi. Sertê mýno bin ki, ›hora ke axýr zeman pêxamberi vênena sa, ma vera riyê xo pêsê dey ra ke, vaze ›þefahatê xo mara morým mekero!‹ bi. Nia de! Belxiya þi, dina roþti nêdiye, tý çýtu' þêrê bývênê?«

Tesela Camýsani kote. Uza, xeyle waxt lewe de mend. Xeyle ke mend, cýrê bi qýsawete, vake: »Ya Saê mý! Ma, o Belxiya peyniye de kata þi?« Saê Morru vake: »Belxiya ita lewê mýde xeyle mend, mýra mýnete kerde, vake ›mý veze dina roþti.‹ Mý cýra va: ›Tý dina roþti nêvênena, hama eke jêde wazena, bê so falan ca de mergê esta, werte de ki hêniyê esto. Roza yêniye so uza xo weda, dý vosnê qoçaði yenê, uza hêni sero danê pêro. Vosno jü þiso, jü ki qero. Tý xo uza weda, ›ya Xýzýr!‹ vaze, fýreqet xo b'erze phoþtia vosnê þiþi, o to vezeno dina roþti. Hama tý ke xo b'erzê vosnê qeri ser, to hawt qati erzeno cêr dina tariye, reyna dina roþti nêvênena.«

Belxiya ust ra, roza yêniye þi a merge. Niada ke çutê vosni amey, jü þiso, jü ki qero. Vosnu sana jümini, Belxiyay xafýlde çýnga vosnê þiþi ser da, vosnê qeri xo kerd vera, guret Belxiya hawt qati býnê hardi ro berd... O nêþi, ›pêxamberê axýr zemani‹ nêdi, dina roþti nêdiye, ma tý þêrê koti bývênê! Xorê bê, na mesela ra býtexeliye, Camýsan!« Camýsani vengê xo nêvet. Tesela xo endi dina roþti ra kote. Tenê ke hên lewe de mend, bado vake: »Ya Saê mý! Ma, vosnê þiþi o hawt qat býnê hardi ro berd, peyniye de se bi?«  »O þi, jü dina de vêjiya ke, a ki jê na dinawa. Þi lewê jü aðaê de bi xýzmekar. Jêde mend, kêm mend, rozê aðaê xora vake: ›Aðaê mý! Ez amu, gýnu' na dina ro. Tora rýza u mýnete kon, tý mý vezê dina roþti!«

Aðay vake: ›Kes to nêvezeno dina roþti! Zaf ke wazena so falan ca de jü dara de merxe esta, ›Zumruda Anqa‹ vanê jü thêyre esta, yena her serre gýlê a merxe ra halêni výrazena, serra Heqi leyru vezena. Morrê muso ve cý, her serre i leyrunê a theyre weno. Tý ke þêrê, a halêni býpiyê, waxto ke morr ame ke leyrunê dae buro, býkisê; belka a to vezena dina roþti. Zovina tesela xo her çi ra býfiye!«

Bi ve sodýr, Belxiya ust ra, tekýt þi. Tire u tirevan guret, þi a dare pite. Çond roji ke mend, endi Heq býzono... Rozê niada ke morrê hao cêro oncino ro dare. Qýþtayis gýna ve leyru ro. Hên qýþtay, hên qýþtay ke, vengê xo þi peyê kou de kut gosê mae! Mae se ke qýþtayisê leyrunê xo hesna, o hêrs ra kemera de xýrxe gurete wertê perrunê xo: ›No kamo, her serre yeno na leyrunê mý weno, þêri pýrodi, dewna keri!‹ vake, helmê de amê, reste. A hona ke nêama, nêresta; Belxiyay tirevanê xo ont we, tire de peyê výlê morri de sanê cý. Se ke tire gýnê peyê výlê morri, morr cor de ðýra hardi bi, erjiya pêser. Zumruda Anqa amê ke o hêrs ra xýrxa ke phoþti dera, kamo ke býnê dare dero, pýrodo; leyru vake: »Daê pýro mede! Pýro mede! Ý ademzay ma xelesnayme!«

Zumruda Anqa ae de xýrxa xo bota este, amê lewê Belxiyay, vake: »Tý kama, ama na mýrodê mý ard hurêndi, leyrê mý xelesnay? Týya ke mýrodê mý kerdo, çýko vaze, ez ki mýrodê to biyari hurêndi!« Belxiyay vake: »Tý ke mý bývezê dina roþti, mýrodê mý ana hurêndi! Zovina mýrodê de mý çino!«  Zumruda Anqa vake: »To ez bêter guretu pê, se vaji..! Balê so, tenê goþt u meskê aðwe tey biya, perrunê mý sero ronise. Mý ke va ›vêsanu!‹ gost b'erze gula mý, mý ke vake ›têsanu!‹ aðwe gula mýro ke. Mý ke hora tý veta dina roþti; hêya! Nê, nê ke nêþkiyu to vêji dina roþti; qeder þia!

Belxiya þi çond liter goþt u çond meþki aðwe gurete, arde, nê ro perru ser. Eve xo ki perru sero caê xo guret. Zumruda Anqa perrê ra, biyê ra berz, xeyle ke þiye, vake ›vêsanu!‹ goþt est gule, vake ›têsanu!‹ aðwe kerde gule, axýri peyniye de Belxiya vet dina roþti.«

Endi omýdê Camýsani býrriya. Bê taw, so taw, xeyle ke mend, vake: »Ya Saê mý! Peki Belxiya vêjiya dina roþti, þi uza se bi?« Vake: »Þêro, se bo! Þi sukê de vêjiya, uza xorê feteliya, çerexiya. A suke de ki cýra "Seymur" vatêne, jü Xoceyê bi. Ey ilmê hekmete de wendi vi ke: ›Heqi eve destê Civrayili niþtaneo de more do ve Sultan Sýlemani. Sultan Sýleman ki eve qudretê ni niþtaney theyr u thuri rê, ins u cýnsi rê hukým kerdo‹. Kuto sare ke, kam ke na niþtaney xo dest fiyo, dina u dare rê hukým keno. Heþiyo pê ke Sultan Sýlemani ke dina xo vurna, theyr u thuru meiytê dey berdo wertê hawt deryau de, býnê jü mýðarey de kerdo zerê tawuta zernêne. Oncia heþiyo pê ke, caê jü dare esta, mordem ke velgê a dare býjêro, býnê lýngunê xora kero, serê aðwa deryay ra xýþt beno, sono. Hama a dare doskerdene rê ki gereke Saê Morru bývêno, tey bero. Çýke Saê Morru ke tey berd koti, uza çýxa ke dar u ber esto, velg u vas esto, yêno ra zu5; çýnay rê dermano, eve xo fek vano.

O Xoce amaena Belxiyay rê hêþiya pê, vost, ame lewe, vake: »Kam ke mýde yeno; dar u ber, velg u vas têde made yeno ra zon! Kami ke velgê a dare kerd býnê lýngunê xora, aðwe cýrê bena yorðuçe, o aðwa deryay ro nêgýneno! Hama doskerdena a dare rê gunê Saê Morru bývênime, tey berime. Some mýðareyê esto, morê Sultan Sýlemani niþtanê dey serowo, meyitê dey ki uza zerê i mýðarey dero...«

Seymur Xocey Belxiyay ra vake: »Ez i mori con, tý ki sona cemalê ›axýr zeman pêxamberi‹ vênena!«  Yanê, vano ke, ›kara to awa, yê mý ki na bo!‹ Mýn u Saê Morru ki tey beno ke, dar u ber, velg u vas têde bêrê ra zon; i ke çýnay rê dermanê xo ve xo vazê. Xoce ki eve na tore a dare doskero, pelgunê dae arêdo, býnê lýngunê xora kero ke, serê hawt deryau ra xo pano, þêro morê Sultan Sýlemani xo dest fiyo. Axýri, Seymur xocey Belxiya fiþt ra xo, þi. Hama Belxiyay verecoy Xoce da sondi ro ke, Saê Morru rê thawaê mekero. Peyecoy kuti ra têpey, þi...

Xeyle þiyê, senýk þiyê, amê welatê mýde vêjiyê. Kupê eve sýt-, o bin ki eve aðwa hengura sure kerdo pýrr, ardê baxçê mýde nê ro, eve xo ki þiyê o pey de xo dardo we. Çýmê mý ke gýna ra kupu, mý merax kerd, ez þine, mý þêr kerd ke kupê jüy de sýto, i bini de ki çiyo de suro. Ezo aqýlsývýk! Nefsê mýno tenýk! Mêrat mezal nêdano ke xorê wayir vêji! Þine, a aðwa sure mý kerde xo ser de ke, mêrate týrsore6 biya. Se ke hirê mý þiyo, ez gýno zerê kupi ro, Xoce resto, qapaðê kupi no ro ser, gýrê do, ez gureto berdo... Mý çýmê xo kerdi ra ke, ezo zerê kupi de hepýsu. Mý zerê kupi ra vengda, vake: »Lao sýma kamê? Mý benê koti?« Seymur Xocey vake: »Tý qe meterse, Saê mý! Ma çiyê fetelime, eke ke dos kerd, to oncia peyser beme caê to!« Mý reyna perskerd, va: »Çýko, sýma ’ro çýki cêrenê?« Xocey vake: »Serê na dina de darê esta, mao ero dae cêreme. Wazon ke velgê a dare arêdi, biyari býnê lýngunê xora keri ke hawt deryau sera ravêri, þêri morê Sultan Sýlemani xo dest fiyi! Coka to tey beme ke, a dare dos kerime!«

Mý zona ke peyniya na lawatiþi çina, xorê vengê xo nêkerd. Ýnu ez tey berdu, fetelnune. Koti ra ke vêrdime ra, uza velg u vas ame ra zon. Kamci dare, kamci vas, senê derdi rê dermano; jü ve jü ame ra zon. Vasê vake, ›aðwa mý ke býsýmê, nêwes nêbenê, khal nêbenê; hata qýyamete wes u war manenê!‹ Hama nayinu gosê xo nay vi jükek a dare ser, vengê velg u vaþi nêhesnêne. Eve na tore, ez çewres roze býrr u týrru ra fetelnune. Axýri peyniye de a rastê a dare amey. Rastê a dare ke bi; dare amê ra zu, vake: »Kamo ke velgê mýra aðwe vezeno, keno býnê lýngunê xora, o deryay sero xýþt beno, sono; pýro nêgýneno!« Hêvetunê sabiyaiþi ra Xocey nêzona ke se býkero. Desýnde velgê dare ruçhýkna, kerd çüalu. Çüali kerdi pýrr, cêra ra mý, mýra vake: »De beso, karê ma ame hurê! Endi to verdame ra!«  Mý va: »Madem ke sýma mý verdanê ra, balê mý hata welatê mý berê ke tenê xêrê sýma ki mý reso!«  Neyse, ez berdune nejdiyê welatê mý.. Se ke qapaðê kupi kerd ra, mý çýnga teveri da, cýra vêjiyune. Vêjiyu ke çý bývêni! Uyo bino ke lewe dero ki Belxiyao! Mý zona ke ademza tým bêbexto; coru cýrê tivar nêbeno. Oncia ki cêrune ra cý, mý vake: »Sýma bêrê na sewda morê Sultan Sýlemani ra vaz bê, o mor sýmarê nasýv nêbeno! Sýmarê gunawa! Cêncênia xo telef mekerê! Nia dê, ma nata ke þime honde velg u vas, dar u ber ame ra zu, dermanê xo vake, sýma reê gos naro ser? Nêê! Vasê vake, ›aðwa mý ke býsýmê, nêwes nêbenê, khal nêbenê; hata qýyamete wes u war manenê!‹ Sýma qe gos naro na qesey ser? Oncia nêê!..«

Bado, endi çýxaþi ke xoci vake, ›hadê, bê peyser þime lewê i vaþi‹ falan, mý gos pa nêkuya, ez xorê þine, i ki xorê... Camýsani vake: »Ya Saê mý! Ma, ni þi, morê Sultan Sýlemani fiþt xo dest, ya nê?« »Nine velgê dare kerd býnê lýngunê xora, xo na pa, deryay sero xýþt bi, þi. Zaf þi, kêm þi, þi verê mýðarey de vêjiay. Niada ke dormê xo gul u khulilýko. Her ca ra boa miskê amberi yena. Xocey hemen kýtav kerd ra, dua de ismê azemi7 wende, kot zere. Hama ke niþtane bêçýka Sultan Sýlemani ra vezo, ejdayirê vêjiya, fekê xora kýle voznê ser. Xocey dua wende, adýrê ejdayiri cýrê kar nêkerd. Cenavê Heqi Civrayil rusna, vake: »So výreniye kuye, Xoce morê Sýlemani xo dest mefiyo!«  Civrayil ame, zýrça pa, o xof ra Seymur xocey dua ismê azemi xo vira kerde. Xo vira ke kerde, kýla ejdayiri voz diye ser, Xoce vêsa, bi wela adýri. Belxiyay peyser voz da, ame, xeleþiya. Nia de, ey riyê ›axýr zemani pêxamberi‹ nêdi, tý çýtur dina roþti vênena? Bê, a dawa ca verde!«  Camýsani reyna pers kerd: »Ma, Belxiya se bi?« Vake: »Belxiyay velg kerd býnê lýngunê xora, xo na pa, uza ra þi, kot düri. Ame mergê de vêjiya. Hêniyê sero oroþiya ra. Bi tari u muðurve, uza merediya ra ke hewna þêro. Tenê ke mend, niada ke taê morr u mýlawýni i dormu de vêjiay werte. Tersu ver vêjiya gýlê dara de azgêliye ser, uza xo dard we. Morr u mýlawýni merge de bi top. Her jüyê jü almoste výrte ra, dorme bi roþti, i ki roþta almostu de merge de çerdi. Se ke sýpêdi est, bi sodýr; werte ra bi vindi, þi. Belxiya ki dare ra ame war, dest u riyê xo þüti, tekýt þi, koê de vêjiya.

Ey Camýsan! Belxiya hirêsey serro ke fetelino. Kýnc u kol pa nêmendo. Hawt deryau sera vêrd ra, þi þindorê iklimê Khalsemi8 de hetê Ýstivatori9. Þi welatê melekunê horiyu. Xeyle ke þi, rastê jü baxçey ame. Niada ke tey hazar u jü meyve esto. Çýmê xo gýna ra sae, vake ›cýra keri, jüyê buri!‹ Se ke destê xo kerd ra derg, saêre amê ra zu, vake: »Saa mý cýra meke! Tý ki cýsnê ademzay rawa! Heq u Talay pilê sýma Adem ceneti ra tever nêkerd? Meyvunê ma ancax hori-meleki kenê cýra! Sýma nê!« Belxiya sas bi, uza ra hevêna ke þi, rastê jü horiye ame. »Ma ve xêrdi!« vake. Vake: »Xêr mênde ve, ya beni adem! O çý thono tý kota cý, çý þifeto!« Belxiyay pers kerd, va: »Tý kama? Ýta çý pina?« Hori-meleke va: »Heq u Talay ez tayin kerdu ke, kamci heti rê jêdaiye, kamci heti rê çinêbiyaiye lazýma, cýdine. Belxiyay vake: »Çond serri tora þiyê?« Vake: »Dýsey serre esta!« Vake: »Tý qe namê ›axýr zemani pêxamberi‹ heþiya pê?« »Nêê, hata nýka ez nameo de henen nêheþiyu pê! Zaf ke wazena, so falan ca, uza waê da mý esta, aera çarsey serre þiya, belka a heþiya pê, tora vazo.«

Belxiyay cýra xatýr wast, tekýt þi. Zaf þi, tum þi, nêoz’ çýxaþ þi... Velasýl, þi koo de berz de vêjiya. Niada ke horiyêwa. Eke ke destê xuyo jü asmen dero, jü ki hard dero. Va, ›Ma ve xêrdi! Xêr mênde ve!‹  Hal-demê jümini ke perskerd, Belxiyay vake: »Tý ita çý pina? Serr u sýrrê to çýkê?« Vake: »Ez ’ve emrê Heqi ita nowete con. Thamara dinawa hazare mý dest dera. Dýmê pukelek u guveleke pê con ke, zerar mederê dina u dare. Gorê ca ve cay, vao têjüane vay dan. Bereketê dina ken jêde, ken kêm. Karê mý ki nuyo.«  Belxiya na hekmete rê ki sas bi: ›Hew! Hala na cerevunê Heqi rê niade!‹ vake. Horiye destê xo asmen ra na ro: »Ya Belxiya, Heq u Tala, dina alem de hona zaaf-zaf çi rê wayiro ke ademza hona cýra bêveng u bêvazo. Hawt qati ser u býnê dina de çý esto, çý çino ison pê nêzoneno. Na hawtemêna ser u býnê dina, destê made jê hevýkê sae axsenê. Qudretê cenavê Heqi nayine hewa ra výndarneno. Wertê na hawt qatunê ser u býnê dina de new çerxefeleki estê. Newemêna çerxefeleki dewranê xode çerexinê. Dina sýma ki nayinu ra jü saêka de sura. Serrunê mý ke persena, çarsey serre mýra þiya.« Belxiyay va: »Tý namê ›axýr zeman pêxamberi‹ coru hêþiya pê?« Vake: »Nêê, ez pê nêheþiyu. Oncia ki, bê-so, falan ca de waê da mý esta, ae ra sessey serre þiya, belka a býzono.« Belxiya uza ra ki býrriya ra, þi. Þi, jü mekan de vêjiya. Niada ke her ca khulilýko, dar u ber reng ve rengo, perr ve perro. Býnê jü dare de niþt ro, xo-xode vake: ›aceba no mekanê kamio!‹ O sýre de vengê de theyre ame ve gos. Avoro dare ro niada ke, theyra de rýndeka. Eke ke niþta ve gýlê dare ra, habire zerre ra wanena. Hên neqeþiayiya ke, tý qayila ke motê cý bê! O tewr de theyre amê ra zu, sýlam da jümini. Belxiyay pers kerd, va: »Tý sene theyra de býmbareka!«  Theyre vake: »Ez horiya Tawýzewune.«  »Ýta mekanê kamiyo, nia rýndeko?« »Mekanê Xýzýr Nebiyo. Nýka waxto ke vêjiyo, bêro!« Vake. Belxiyay pers kerd: »Tý çýra honde zerre ra wanena?« Vake: »Derdê mý ki esto ke, zerre ra wanon! Çýke cenet ra vetu, estu ita. Cenet itau ra tayêna jêde rýndek vi.« Belxiyay qesê horiya Tawýze nêbýrna. »Ez gegane çêverê ceneti ra biyêne tever, xorê hên feteliyêne. Son ke bi, cêrêne ra, peyser þiyêne. Rozê, oncia ke çêverê ceneti ra bine tever ke xorê býfeteli, jü ame lewê mý, vake: ›Wiy! Tý çý theyra de rýndeka! Hên tek-teyna mefeteliye, mýrena haa!« Mý merax kerd, va: »Merdene çýka?« Ey va: »Merdene çýka? Merdene: Tora roê to vêjino, tý 've xo sona hard, namê to peyde maneno; merdene awa.« »Ma, tý kama?« Va: »Ez Feriþteu, wazon þêri cenet bývêni. Tý ke mý bena zere, to sero wanon, o waxt, tý ne bena khal u kokým, ne bena nêwes, ne ki mýrena.«  Mý va: »No, karê destê mý niyo! Ez nêþikin to beri cenet. Hama beno ke morr to bero zere. Balê, þêri, ey de qalê to býkeri!«  Xýtamqese cêrune ra, þine cenet. Uza, mý morri de qalê Feriþtey ard ra. Bado morri rê beno qurdesan, no sono çêverê ceneti de i Feriþtey vêneno. Meger ke o Feriþte çýk biyo, çýk nêbiyo? Guvelek10 ve xo biyo. Xo morri rê eskera nêkerdo. Guvelek -çêverê ceneti de- kuno býnê zonê morri, hên kuno cenet. Gurê morri ki çýko? Ana Hewa rê ra u olaðe salýxdaena.

Rozê Guvelek oncia kuno býnê zonê morri, sonê lewê Ana Hewa. Heq u Talay dara genými Adem u Hewa rê kerdi vi tomete. Morr vano [yanê guvelek býnê zonê morri ra vano]: »Hewa Ana! Niade! Heq nêwazeno sýma na cenet de výnderê, coka dara genými sýmarê kerda tomete. Sýmara ravêr ey [Heqi] jü qul pêda kerdo, ey meyvê a dare werdo, hanýko hirêseyhazar serreo ke býnê a dare dero. Eke inam nêkena, sýkê to ke mýra esto; þime, tey qesey býke!«

Guvelek býnê zonê morri ra xýl beno, ine ra ravêr sono, kuno thonê khalê, býnê a dare de meredino ra. Ana Hewa yena býnê a dare, niadana ke khalê hao uzaro. »Tý kama, çýka, çývawa?« cýra pers kena. Khal [guvelek] vano: »Ezý ki qulê de Heqiyu! Hirêseyhazar serre ra ravêr Heqi ez pêda kerdu. Pêdakerdene rê pêda kerdune hama, meyvê na dara reze ki mýrê kerdi vi tomete. Hama, mý se kerd? Mý gos ro tometiya dey ser nêna, na meyve tham kerd. Hao hondae serreo ke mýrê thawaê nêbeno.«

Ana Hewa ki xapiye. Ae ki meyvê a dare tham kerd. Cýrê ke thawa nêbi, þiye lewê Ademi, aqýlê dey kerd tari, ›illa ke tý ki bêrê, na meyve ra burê!‹ vake. Adem ki xapiya. Ame, ey ki o meyve ra tham kerd. Se ke werd, tazê sari perra, sare ra þi. Heq u Tala hêrs bi; Adem çêverê tovey ra, Ana Hewa ki çêverê rame ra, Guvelek ki çêverê naleti ra, Morr ki çêverê xýsmi ra, ezý ki çêverê ðedevi ra; ma pêro eþtime tever. Nýka ki ita xorê na mekanê Xýzýr Nebi pinu. A, hona qesê xo nêxelesno, uza de Xýzýr Nebi vêjiya. Belxiya þi ve dest u lýngu. Cêra vero, derdê xo cýrê jü ve jü vake. Xýzýri gos naro ser, dýma va: »So serê ha koê serê made bonê esto, çar çêvero. Vaze ›Ya Heq!‹ hora ke ceremê to ke qediyo, çaremêna çêveri torê têdýma benê ra. Tý yena, ez to bon resnon welatê to; wertê qom u qewulê to. Nê-nê ke ceremê to nêqediyo; torê çêveri ra nêbenê. Tý gereke hondaêna þêrê býfeteteliyê, bêrê.«

Belxiya uza ra býrriya ra, gýna ro ko, þi. Eke ke vêjiya gýlê koy, niada ke bono de çar çêvero, uza gýlê koy ra çýley tey vêsenê. Þi, vake, ›ya Heq!‹ dest est çêver, çaremêna çêveri game ve game têdýma bi ra, Belxiya þi zere. Þi ke zere, uza xeyle mend... Xeyle ke mend, ame, destê xo da 'ra Xýzýri. Xýzýri no est phoþtia astorê xuyê qýrri, da ve ra. Belxiyay çýmê xo kerdi ra -dayi ca, welatê Xorasani de vêjiya. Ya Camýsan! Belxiyay honde êjat di; ma, tý çýturi dina roþti bývênê!«

Tenê ke mend, Camýsani vake: »Ya Saê mý! Niade, çar çêveri cýrê bi ra, ze ke Belxiya þi zere, cemalê ›axýr zeman pêxamberi di!‹ Çaê vana ke, ›..tý çýtur dina roþti bývênê!?‹ Tora mýneta mýna, tý mý vezê dina roþti!« Tesela Saê Morru ke kute, vake: »Týya ke cýsnê ademzay rawa, torê ne tivarê mý esto, ne ki tora xelasa mý! Tý ke sondi wena, tove kena ke suke de mevýndê, hemam de aðwe xoro mekerê, ez to vezon dina roþti!« Camýsani vake: »Kýtavê Pili sero sondi wen, tove ken ke, ne suke de výnderi, ne ki hemam de aðwe xoro keri!«

Saê Morru va: »Býzone ke, canê to -jê ma- biyo phalangýn, têde belekýno. Tý ke suke de ronisê, þêrê hemam de aðwe xoro kerê, jüyê nê jüyê to vêneno. Ademzay ke to nia phalangýn diya, caê ma rew-herey dos keno. O waxt sýma qulê Heqi dest xelasa ma çina!« Saê Morru axýri ame comerdiye. Venga çutê morru da, amey, Camýsan lona kupi ro berd, vet dina roþti.

Camýsan tekýt, þi çê. Þi ke, maa xuya kokýme merax u qýsawete ra biya korre. Výrare fiþte jümini ra. Maa xo pê lazê xo biye sa. Cênýke çaê sa mebo ke! Camýsan tam hawt serriyo ke vindibiyaiyo. Tenê ke mend, Camýsani maa xora vake: »De daê, mevýnde! Cýl-corê xo arêde, ma ita ra þime!« Mae va: »Nê býko, ma ve na feqiriye kata þime?« Vake: »Tove bo, ez endi na hardu de nêvýndon! Bê, barkerime þime ko!« Vake u hurdýmine bar kerd, þi. Þi, koê de xorê wareê výrast, koti cý. Camýsani xorê lê de aðwe nêne ro ser, kerdêne germ, çaxe de kerdêne xoro. Taê zaman uza hên weþiya xo ramýte. Veng u vazê çinê bi.

Rozê padisaê a suke de derd u marazê vêjiya. Khul u rýþi lesa padisay guret ra xo ver. Padisay rê derman bi hesrete. Nêçe doxtor u cerru ra feteliya ki, tey çare nêdi.

›Seymur‹ vatêne, xoceyê bi; ey kýtavê ilmê hekmete wendêne. Kýtav de caê wend ke, marazê padisay rê goþtê Saê Morru rýnd yeno. Kýtav guret, ame saraiya padisay, vake: »Padisaê m', derdê torê derman esto! Goþtê Saê Morru khul u marazunê to keno wes! O ke nêbo, torê wesbiyaene çina!« Padisay va: »Ma, Saê Morru koti bývênime?« Va: »Ma, o zoro çýko! Venga mýleti de, biya, têdine býrusne hemam, va aðwe xoro kerê. Canê kami ke phalangýn u belekýn bi, dêmeke o hurêndia Saê Morru zoneno!« Padisay telal da pýro, caê kes nêverda, ard hemam. Hemam de aðwe dê ve pýrokerdene, hama keso de phalangýn u belekýn nêdi. Va: »Kam mendo, kam nêmendo?«  Vake: »Filan koê de, falan lazek mendo.«  Mordemi rusnay dýme, Camýsan da ardene, vake: »Tý gereke bêrê hemam de aðwe xoro kerê!« Camýsani vake: »Mý sondi werdo, tove kerdo ke, ez hemam de aðwe xoro mekeri! Xorê lê de aðwe nan ser, kon germ, çaxe de konu xoro. Ez hemam-memam de coru aðwe xoro nêkon!«

Peyniye de mordemu zor kerd, Camýsan guret berd hemam. Kýnc u koli cýra kerdi. Kerd rut u rupal ke canê xo jê morru phalangýn u belekýno. Seymur Xoce ame, vake: »To ke Saê Morru koti diyo, gereke þêrê biyarê! Nêana sa, výlê to dame pýro! Gostê Saê Morru ke mebo, padisaê ma wes nêbeno!« Camýsani se ke kerd, xo dest ra nêxelesna ra. Berd ke výle pýrodê, sarê xo vera sýrrê xo da cý. Camýsani Seymur Xoce u taê mordemi gureti, berdi kupi ser. Va ke: »Ez na lona kupi ro [týro] þiyo, mý Saê Morru diyo. Sýma ki ita ro þêrê, Saê Morru bývênê, biyarê!« Xoce Seymur kýtav ard, na ve ro. Qulva kupi sero wend, wend, wend! Honde niada ke Saê Morru cêro gýra-gýra oncia ame ser. Eke vêjiya ser, Camýsani voz da peyê dare. Saê Morru vake: »Camýsan, xo peyê dare mesane! To sondi werd ke, namê mý medê, nýka ki çaê voz dana peyê dare? Tý bêrê, gunê mý phoþti kerê!«

Camýsan peyê dare ra vêjiya, ame, berva. Axýri Saê Morru kerd phoþti, -hêþtiri çým de- hên taê ca berd. Saê Morru rae ra dýzdêni vake: »Ez zonen ke to sarê xo vera sýrrê xo do. Nýka ke ez berdu, mý sare býrrnenê. Tora vanê, ›bê sare býbýrrne, ma ki býpojime‹ Nêbo nêbo, tý mý sare býbýrrnê! Vaze ›mý hondaê ca kerdo phoþti ardo, sýma ki sare býbýrrnê!‹ Xoce mý sare býrrneno, o waxt o beno qetil, ez ki bon seyid. Mý keno xað ve xaði, nano ro ser, gireneno. Sorvýka výrene dano to, tý nêbo býsýmê! Výnde Seymur Xoce ve xo býsýmo. Kefo výren aðuyo. Kefo peyen ki dermano; kam ke býsýmo, dina pêro yena ra çýmu ver; beno jê Loqman Hekimi.«

Saê Morru guret, berd... Seymur Xocey Camýsani ra vake: »Bê, sare býbýrrne!« Vake: »Nêê. Mý Saê Morru hata ita kero phoþti ardo, sýma ki gunê sare býbýrrnê!« Teseliya Xoci kote. Xoci berd, Saê Morru sarebýrrna, kerd hirê xaði, est ve zerê lêy. Eke kel ame ve pýro, giriya; kefo výren kerd tasýke, da Camýsani. Camýsani vake: »Hona suro. Uza rone, bado sýmon!« Xocey kefo peyen ki guret, kerd tasýke. Uza na ro, 'ke serdýn bo, xafýlde jü ame, [Xocey rê] vake: »Padisa venga to dano!«  Seymur Xoce ust ra, þi lewê padisay, va hala se vano. Camýsan rest, a tasýka peyene gurete kerde xo serde, bi jê Loqman Hekimi. Dina têde amê ra çýmu ver; her çi axsa, cýrê bi ayan...

Bado Xoce ame. Ame, se ke tase kerde xo ser de; hên hurêndia xode mosa, taþêle bi. Xoce ke taþêle bi, Camýsan goþtê Saê Morru berd, da padisay, aðwe ki kerde pýro, padisa bi wes. Padisa ke bi wes, her heti rê sýlaiye rusnê. Mýlet ame qorr ve qorr niþti ro, werd, sýmýt. Camýsan ki eve haletu, eve zern u þêmu kerd pýrpang, kerd dewleti. Padisay: »Tý ke çý wazena, xorê ey dýma so!« vake, Camýsan verda ra, kerd serbest u serveroz. Camýsan bi jê Loqman Hekimi, her çi verê çýmu de bi eskera. Taê çimi-mimiyê xo guret, tekýt ame çê. Ame ke çê, maa xora vake: »Daê, o kýtavo ke mýrê piyê mýra mendo, hala ey mýrê biya!«  Mae þiye, kýtav vet ard, da cý. Camýsani kýtavê piyê xo ke wend, taêna ilmê hekmete cýrê bi eskera... Endi ser u býnê hardi zonýtêne. Dar u ber, velg u vas cýrê amêne ra zon, kamci derdi rê dermanê, eve xo cýrê vatêne.

Camýsan gundê xode hên bi vi alimo de henen ke; ilmê simya, ilmê kimya, ilmê hekmete u remili rýnd zonýtêne. Namê xo vêjiay vi dina-homete. Hama peyniye de ey ki dina xo vurnê, þi axrete. Eve xo þi, hama namê xuyo namdar mend.

Sanýke þiye xoro, sýma ki býmanê marê!

Çımey

http://zazacaweb.blogspot.com/2015/03/sae-morusah-maran-zazacasi.html?m=1