Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bar

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search


[ 100 ]Bar, m. nadetatowe w pow. mohylowskim, gub. podolskiej, o 100 w. od Kamieńca Podolskiego, nad niskim brzegiem rz. Rowu. Pierwotnie nazywał się Rów. W 1752 r. Tatarzy spalili go i starostę Reja Stogniewa z żoną pojmali. Za Zygmunta I-go były to stołowe dobra królowej Bony; należało do nich 5 miasteczek i 38 wsi. Nazwisko Bar nadała miastu Bona na pamiątkę dziedzicznego księztwa swego Bari we Włoszech; wykupiła je Bona od Stanisława Odrowąża i wzmocniła jako pograniczną twierdzę. Miasto otrzymało liczne przywileje i wkrótce stało się handlowem i bogatem, zwłaszcza będąc komorą celną na wołoskiej granicy. Pierwszym starostą z ramienia Bony był Wojciech z Białobok Starzechowski, podkomorzy lwowski, starosta drohobycki, który z rozkazu królowej wzniósł zamek, opasał go wałami i opatrzył w działa. Jednocześnie w murze umieszczono tablicę mosiężną, przekazującą pokoleniom imię założycielki. Po Starzechowskim nastąpił bohater Podola Bernard Pretficz, następnie Herburt i Buczacki. Po jego śmierci warownia barska powierzana tylko była dygnitarzom rzplitej; byli wiec starostami: Golski wojewoda kijowski, Stanisław Żółkiewski (między 1610—1614 założył on w B. kolegium jezuitów, które 1781 przeszło pod zarząd bazylianów a 1782 liczyło 553 uczniów), Mikołaj Potocki i Stanisław Potocki, wszyscy hetmani. Ostatnim starostą był Bohusław Radziwiłł. W czasie wojen kozackich Bar uległ zniszczeniu (1648 r.); zdobyli go kozacy pod wodzą Krzywonosa, mieszkańcy w pień wycięci. Następnych lat Bar kilkakrotnie był zajmowany przez Polaków, Kozaków i Hana Tatarskiego. W 1659 r. ziemia barska oddana w dziedzictwo Janowi Wyhowskiemu, wojewodzie kijowskiemu, i za jego czasów miasteczko znowu podźwignęło się, wrócili franciszkanie, a Jan Kazimierz, odpoczywając tu w 1663 r., w czasie wyprawy za Dniestr, darował im wieś Szersznie. W 1698 r. syn wojewody Wyhowskiego Eustachy sprzedał Bar Jerzemu Lubomirskiemu. Po zajęciu Podola przez Turków, Bar oddany został w dziedzictwo renegatowi tatarowi litewskiemu bejowi Kryczyńskiemu. Chociaż w 1674 r. Sobieski zdobył Bar, jednak znowu go Turcy zajęli i trzymali załogę do 1699 r. W 1768 r. 9 lutego zawiązała się tu konfederacya barska; 9 czerwca t. r. bitwa pod miastem z jenerałem Kreczetnikowem, a 30 czerwca msto B. szturmem wzięte przez Apraksina. Od Lubomirskich kupił go Adam Poniński; dziś B. należy do rządu. Bar miał klasztor dominikanów, dziś na farę zamieniony, fundowany w 1607 r. Po klasztorze franciszkańskim pozostały gruzy; bazylianie mieścili się w murach po jezuickich; dziś w tych murach jest szkoła prawosławna. Kościół karmelitów, założony przz głośnego ks. Marka — niedokończony. Herb Baru: B. S. (Bona Sforza). Dziś B. ma 8277 mk., wtem blisko 5000 izraelitów, 703 domy, 114 sklepów, handel nieznaczny, kantor pocztowy 4-ej klasy, kilka garbarni; 12 jarmarków, 2 cerkwie; sławne są tu błota na wiosnę i w jesieni; gruzy kościołów i zamku świadczą o jego przeszłości. Parafia barska liczy 5374 dusz. Do miasta B. należy nieosiedlonej ziemi 2280 dz. Paraf. kościół kat. ś. Mikołaja, z muru 1811 wzniesiony przez dominikanów. (Parafia katol. dek. mohylowskiego: dusz 5374, filia w Wołkowińcach; dawniej też kaplica w Mytkach). W B. urodził się poeta Henryk Jabłoński. Dr. M. [ 101 ]Bar, wś, pow. grodecki, o milę od Sądowej Wiszni, o 2 mile na zachód od Gródka położona, liczy 446 mieszkańców, z tych 60 rzym. kat., 371 gr. kat., 15 izraelitów; rzym. kat. parafią ma w oddalonych o pół mili Rodatyczach, gr. kat. w Dołhomościskach.

Bar, inaczej Zbiór, potok powstający z połączenia potoków Hrysznego, Radyczowa i Szumówki w obrębie gm. Uniatycz, w pow. drohobyckim. Płynie on łąkami podmokłemi, ciągnącemi się w kierunku północno-wschodnim aż do Wacowic, między dwoma pasmami wzgórz; mija gminę Lisznią, poza którą z prawego brzegu przyjmuje potok Terptów a z lewego potoki Dubieński i Śniatynkę; tworzy granice między gminą Śniatynką a Starą wsią; przepływa tę gminę i przechodzi w obręb gminy Wacowic, gdzie, opłynąwszy północne stoki wzgórza Kogucika, zwraca się łagodnie na wschodnio-południowy wschód, dostaje się w obręb gminy Rychcic, a wreszcie, płynąc na wschód, ustawicznie podmokłemi łąkami, uchodzi w obrębie gm. Michałowic do Tyśmienicy dopływu Dniestru. Ujście leży 275 m. npm. Długość biegu od połączenia się trzech potoków w Uniatyczach czyni przeszło dwie mile, a spad 25 metrów. Br. G.


#licence info
Public domain
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]

This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home.


Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.

PD-US-1923-abroad/PL Public domain in the United States but not in its source countries false false