Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/989

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


strane
954



fas. stranech bra. stranech
agg. Ⓜ strani, strana, stranes
che è diverso dal consueto e dal normale (fas. R 1914/99; Mz 1976) Ⓘ bizzarro, strano Ⓓ merkwürdig, absonderlich ◇ a) Robes plu stranies - fossa mo fé manies / O gor jì en slita - po! na tèl vita Robes plu stranies - foss mo fè manies / O gor xi ‘n slitta - po! ‘na tel vita BrunelG, OccasioneNozza1860*-2013:368 (bra.) ☝ cert.

stranech (fas., bra.) ↦ strane.

straont (mar.) ↦ stravent.

straordenèr (fas.) ↦ straordinar.

straordinar Ⓔ it. straordinario ‹  EXTRĀORDINĀRIUS (EWD 6, 456) 6 1873 straordinaries (Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:20)
gad. straordinar Badia straordinar grd. straurdiner fas. straordenèr caz. straordinarie fod. straordinar, straordinario amp. straordinar LD straordinar
agg. Ⓜ straordinars, straordinara, straordinares
non ordinario, che esce dall’ordinario, dal solito, dal normale o dal comune (gad. A 1879; Ma 1950; DLS 2002, grd. A 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; DLS 2002, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ straordinario, formidabile Ⓓ außerordentlich, außergewöhnlich ◇ a) Par parsones ordenaries / Come chi outre, staa ben / Ma par besties straordinaries / Come chiste no convien! Par parsones ordenaries / Come chi outre, stava ben / Ma par besties straordinaries / Come chiste no convien! Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:20 (amp.); b) El to partito straordinario / Lieto apena, i s’à capì / El Apolonio, el vetrinario / Por macaco, i t’à tradì. El to’ partito straordinario / Lieto appena, i să capĭ / El’ Apollonio, el vetrinario / Por macaco i tà tradì. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:25 (amp.); c) Chëstes parores dl vecio religius y pio descedâ sö ti cörs de chi che ê iló le presentimënt de n "tocca straordinario" ch’aspetâ zënza dübe a Genofefa Chestes parores d’l veccio religioso e pio descedā sou ti courz de chicche ē illò ‘l presentiment deng "tocca straordinario" ch’aspettā zenza dubbio a Genofefa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:5 (Badia).

straordinar (gad., Badia, fod., amp., LD) ↦ straordi-

nar.

straordinarie (caz.) ↦ straordinar.

straordinario (fod.) ↦ straordinar.

strapacèr (fas.) ↦ strabacé.

strapaciar (bra., moe.) ↦ strabacé.

strapazà (amp.) ↦ strabacé.

strascignà (amp.) ↦ strasciné.

strascinar (bra., moe.) ↦ strasciné.

strasciné Ⓔ nordit. strassinar ‹ *TRAXINÄRE (EWD 7, 156) 6 1858 al sö straisina 3 (ZacchiaGB, ContieFasciane1858*:2)
gad. strasciné Badia strasciné grd. strasciné fas. strascinèr bra. strascinar moe. strascinar fod. strasciné amp. strascignà
v.tr. Ⓜ strascina
1 tirare dietro a fatica (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; Pz 1989; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; Q/K/F 1988) Ⓘ trascinare, trasportare Ⓓ schleppen
2 fig. avere, portare come conseguenza (grd. F 2002) Ⓘ trascinare fig.Ⓓ führen fig. ◇ a) L prim falamënt te purterà gran dann, ma ne te ruina, / Segur al mel t’usa l viz, y a perdizion te strascina. ‘L prim fallamënt të purterà graŋ dann, mo no të ruìna, / Segùr al mèl t’usa ‘l viz, y a perdizioŋ të stras̄ìna. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.)
se strasciné (gad., grd. F 2002, fas.) Ⓘ trascinarsi Ⓓ sich schleppen ◇ a) i l’à lascià ló più mort che vif. El se strascina sù e varda fora per fenestra. l la lassà lô piu môrt chö vif. Al sö straisina su ö varda fora per fönöstra. ZacchiaGB, ContieFasciane1858*:2 (bra.); b) apëna che düc ê indormedis, m’ái strasciné amarada fora de let appena, che duttg’ ē indormediis, m’ai strascinè amarada fora de lett DeclaraJM, SantaGenofefa1878:21 (Badia).

strasciné (gad., Badia, grd., fod.) ↦ strasciné.

strascinèr (fas.) ↦ strasciné.

straurdiner (grd.) ↦ straordinar.

stravaganza Ⓔ it. stravaganza 6 1873 stravaganzes pl. (Anonim, Monumento1873:3)
fod. stravagánza amp. stravaganza
s.f. Ⓜ stravaganzes
atto, comportamento o discorso stravagante, strano, bizzarro (fod. Ms 2005, amp.) Ⓘ stravaganza Ⓓ Über spannt heit, Extravaganz ◇ a) Ma sentì stravaganzes! / Vien fora un a dì: / Che s’à biśoign di marcantes, / E che ‘l é massa coscì Ma senti stravaganzes! / Vien fora un a dí: / Che s’á bisogn di Marcantes, / E che l’é massa cosscí Anonim, Monumento1873:3 (amp.).

stravaganza (amp.) ↦ stravaganza.

stravagánza (fod.) ↦ stravaganza.

stravardé Ⓔ comp. di stra + vardé (EWD 7, 267) 6 1631 travarde 3 cong. pres. (Proclama1631-1991:156)
gad. stravardé mar. stravardé Badia stravardè grd. stravardé fas. stravardèr fod. stravardé LD stravardé MdR travardé
v.tr. Ⓜ straverda
salvare, tenere lontano, da pericoli fisici o danni morali, mediante difese, accorgimenti e interventi opportuni (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. DILF 2013, fod. Ms 2005, MdR) Ⓘ preservare Ⓓ bewahren ◇ a) Mo mineste tö che, pro i soldas, degügn ne ćiare sura la joventù, l’amonësce e la traverde? Mò mineste teu che, prò i soldas, degügn ne çhiare sura la ĵoventù, l’amonësce e la traverde? DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:265 (MdR); b) Chëst é sëmper na prô, ch’i superiori ćiara con atenziun sö la joventù, e prô de la travardè da le mal. Quëst é sëmpr ‘na prô, ch’i superiori çhiara coǹ attenziuǹ seu la ĵoventù, e prò de la travardè da le mal. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:266 (MdR); c) Prëii ch’Idî nes al conserves / Y de le perde al nes straverdes / ch’al i dais dër vita lungia / ch’al sides ai gragn, ai pici dlungia. Prai ch’Iddi n’es El conserve / E d’Al perdë al n’es straverde / ch’Al i dì dar vita lungia / ch’Al sì ai grain, ai pitsi dlungia. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:2 (Badia)
se stravardé (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, MdR) Ⓘ cautelarsi, guardarsi da Ⓓ sich hüten, sich versehen ◇ a) mascima a se travardè da le s’inćiochè, da le joié, - via, a se travardè da vigne bur vize masŝima a se travardè da le s’ inçhiocchè, da le ĵoÿé, - via, a se travardè da vigne burt vize DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:266 (MdR); b) ai pröms i racomanâra cialdamënter de mantigní la pesc y l’amur, de se stravardé da gelosia, de n’i dé mai amënt a ries lënghes ai prumts i raccomanāla cialdament’r d’mantignì la pesc’ e l’amur, de sè stravardè da gelosia, d’ni dè mai a ment a ries leinghes DeclaraJM, SantaGenofefa1878:121 (Badia)
svardé.

stravardé (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ stravardé.

stravardè (Badia) ↦ stravardé.

stravardèr (fas.) ↦ stravardé.

stravent Ⓔ comp. di stra + vent (EWD 7, 292) 6 1878 stravventg pl. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:41)
gad. stravënt mar. straont Badia stravënt fas. stravent