Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/986

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


strabacé
951


memoria / De sta nobil sezion. E canche un busc de stories / Natural i mandaròn / Par’ chè reste una memoria / De sta nobil Seziòn. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:24 (amp.); c) I tëgni d’i fá n plajëi cun nia püch ütl a mi bugn patrioc cuindi a i presenté chiló la bela y edificanta storia de S. Genofefa stampada en ladin. I tegne d’i fa ‘ng plajei cung nia puc ut’l a mi bongn’ patriotti quindi a i presentè chilò la bella ed edificante storia de S. Genofefa stampada in lading. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:IV (Badia)
2 faccenda, questione (gad. V/P 1998, amp.) Ⓘ storia Ⓓ Angelegenheit ◇ a) Y os jënt, ch’ëis odü chësta storia, / ponsede a os instësc y ne n’ede tanta boria! Y os jë[i]nt, ch’ês odü chësta storia, / pensede a os stësc y ne n’[a]éd’ tanta boria! PescostaC, OrcoIocl1858-1994:235 (Badia); b) Aré zerto anche vos / de sta storia cognizion / ma ió taje no no pos, / e se parlo éi ben rajon Avaré zèrto anche vos / de sta storia cognizion / ma io taje nò no pos, / e se parlo éi ben rajon DegasperF, CodaBadiote1860-2013:471 (amp.)
3 seguito di vicende personali (gad., fas.) Ⓘ storia Ⓓ Lebensgeschichte ◇ a) l’era i pèstres de la feides de Cianacei e Gries, e a chisc l ge l’à contèda duta la storia co che la ge é jita l era i pestres de la feides de Čanačei e Gries, e a kiš el ğe l a kontada duta la storia, ko ke la ğe ʒ̉ita BrunelG, Cianbolpin1866:24 (caz.); b) Düc inoms de gran memoria / Che laldun delá dai vis, É so vire na bela storia / De bëgn fat, de piciá impedis. Duttg’ inomts de grang memoria / Che laldung de là da i vìs, / È so vir’ na bella storia / De bengn’ fatt, d’piccià impedìs. DeclaraJM, MaringSopplà1878:3 (Badia); c) Chësta é la storia ordinara de nos düc: por tribolaziuns en paziënza ala santité, por meso dla crusc ala gloria. Chesta è la storia ordinaria de nos duttg’: pur tribulaziungs in pazienza alla santitè, purmezzo d’la crusc’ alla gloria. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:128 (Badia).

storia (gad., mar., Badia, grd., fas., caz., fod., amp., LD) ↦ storia.

storje Ⓔ EXTORQUERE (EWD 6, 443) 6 1763 stort ‘obliquus, distortus’ (Bartolomei1763-1976:101)
gad. storje mar. storje Badia storje grd. storjer fas. storjer caz. storjer moe. storjer fod. storje amp. storze LD storje
v.tr. Ⓜ storj, storjon, stort
rendere curvo un oggetto, alterandone la linearità, curvare (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ storcere, piegare Ⓓ biegen
p.p. come agg. Ⓜ stort, storc, storta, stortes
1 non diritto (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ storto Ⓓ krumm, gebogen, schief ◇ a) Mirete, y sce tu cunësces y tu ses de vester bel, / No te lauré cun vic, o cun purté aut y stort l ciapel. Miratë, y ŝë tu cunës̄es y tu ses de vöster böll, / No të laurè con viĉ, o con purté aut y stòrt ‘l tgiapöll. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); b) Vegnì avanti adagio, adagio / Col col storto, e con finzion. Vegnì avanti, adagio, adagio / Col còl storto, e con finziόn. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:34 (amp.); c) Pere, da ulà vëniel pa che valgun strames ie stortes ju per tiera, ma autri tën l cë suvier? pę́rę, da̤ ulá vá̤nyę-l pa̤ kę va̤lgúŋ štrámęs íe štǫ́rtęs žu pę̆r tiá̤ra̤, ma̤ áutri ta̤ŋ l txa̤ súvier? RifesserJB, Spies1879:108 (grd.)
2 fig. che ostenta o esprime disprezzo o insolenza (gad.) Ⓘ spezzante Ⓓ abfällig ◇ a) Ël s’infidâ impó apëna ai ciaré tl müs, y dijô: Ince n reflun ne, gnanca na storta parora? El singfidā impò appena ai ciarè t’ l mus, e dijō: Incie ‘ng refflung nè, nianca na storta parora? DeclaraJM, SantaGenofefa1878:93 (Badia)
se storje (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. F 2002, fas. DILF 2013, fod. Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ piegarsi Ⓓ sich biegen ◇ a) söl urt dl prezipize se storjô n lëgn sciöche n chirbis soull’ urt d’l prezipizio sè storjōva ‘ng lengn’ sceoucche ‘ng chirbis DeclaraJM, SantaGenofefa1878:33 (Badia).

storje (gad., mar., Badia, fod., LD) ↦ storje.

storjer (grd., fas., caz., moe.) ↦ storje.

stornedöra (mar.) ↦ sternedura.

storpiar (bra.) ↦ storpié.

storpié Ⓔ ven. strupiar ‹ *EX-TURPIĀRE (Gsell 1991a:155; 1996b:247) 6 1833 stroppié (DeRüM, Mercadant1833-1995:286)
gad. storpié mar. storpié Badia storpié grd. sturpië fas. storpièr bra. storpiar, strupiar fod. strupié amp. stropià LD storpié MdR stropié
v.tr. Ⓜ storpieia
rendere storpio, provocare una grave deformazione spec. degli arti inferiori (gad. A 1879; Ma 1950, grd. F 2002, fas. R 1914/99; DILF 2013, fod. Ms 2005, amp. C 1986; Q/K/F 1988, MdR) Ⓘ storpiare Ⓓ verkrüppeln
p.p. come agg. Ⓜ stropiés, stropieda, stropiedes
che è deforme nelle braccia e nelle gambe (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; DA 1973; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ storpio Ⓓ verkrüppelt ◇ a) I piesc davant pê bugn ëi, mo chi de dô ne me plej, anzi le ciamp me pê stropié. I pi[e]ŝ davant pè bugn ëi, mó chi de dò ne me pläŝ, anzi le ćiamp me pè stroppié. DeRüM, Mercadant1833-1995:286 (MdR)
se storpié (MdR) Ⓘ storpiarsi Ⓓ sich verstümmeln ◇ a) chi che, por ne messëi deventè na ota soldas, se trascürëia, se stropiëia e gonot se mütilëia se stësc chi che, por ne mëssëi deventè ‘na óta soldas, se trascürëja, se stropiëja e gonót se mütilëja sè stëŝ DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:268 (MdR).

storpié (gad., mar., Badia, LD) ↦ storpié.

storpièr (fas.) ↦ storpié.

storze (amp.) ↦ storje.

strabacé Ⓔ it. strapazzare / dtir. strapeziern, ma spiegazione della -č- ? (Gsell 1996b:248) 6 1862 strapažà (DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472)
gad. strabacé mar. strabacé Badia strabacè grd. strabacé fas. strapacèr bra. strapaciar moe. strapaciar fod. strabacé amp. strapazà LD strabacé
v.tr. Ⓜ strabacia
1 trattare in malo modo (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988, LD DLS 2002) Ⓘ strapazzare, maltrattare Ⓓ misshandeln ◇ a) rovada a Cipro éra gnüda vilanamënter strabaciada da valgügn omi scelerati ro̮ada a Cipro̮ ẹlla gnüda villanamåintr strabaććidada da valgügn o̮mi scẹlẹrati PescostaC, DecameronIXBAD1875:652 (Badia)
2 fig. disapprovare, biasimare a voce o per iscritto (amp. Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988) Ⓘ rimproverare Ⓓ schelten ◇ a) L é in verità un costume che me piaje / Inze par ra funestres de craià, / de dì roba da forcia a chi che taje / o calche galanton de strapazà! L’é in verità