Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/972

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


spo
937


spizous (fas.) ↦ spizous.

spizus (gad., mar., Badia) ↦ spizous.

splanté (fod.) ↦ desplanté.

spligazion Ⓔ it. spiegazione (EWD 6, 367) 6 1873 spiegazion (Anonim, ManageriaComunal1873-1973:31)
gad. spligaziun Badia spligaziun grd. spligazion, spiegazion fas. spiegazion fod. spiegazion amp. spiegazion LD spligazion
s.f. Ⓜ spligazions
l’atto, il fatto e il modo di rendere chiaro ciò che è oscuro e difficile da comprendere (gad. P/P 1966; DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ spiegazione Ⓓ Erklärung ◇ a) Che de ciacola ‘l é bon / El concorso straordinario / El pó fei ra spiegazion. Che de ciaccola le bòn / El concorso straordinario / El pò fei ra spiegaziόn. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:31 (amp.).

spligazion (grd., LD) ↦ spligazion.

spligaziun (gad., Badia) ↦ spligazion.

splighé Ⓔ it. spiegare ‹ EXPLICĀRE (EWD 6, 367) 6 1833 spiega 6 (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:266)
gad. splighé mar. splighé Badia splighé grd. spieghé, splighé fas. spieghèr bra. spiegar fod. spieghé col. spiegà amp. spiegà LD splighé MdR spieghé
v.tr. Ⓜ spliega
rendere comprensibile qualcosa di oscuro, complesso; far capire, chiarire (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ chiarire, spiegare Ⓓ erläutern, erklären ◇ a) i lî dant le Vangele, e le spiega, e i racomana con na bona picera perdica la virtù e la moralité i lì dant le Vangele, e le spiega, e i raccomana coǹ ‘na bonna picćera perdica la virtù e la moralité DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:266 (MdR); b) I discepuli, che no ntendova sta parabula, à prià si Maester, ch’ël la ulëssa spieghé. I discepoli, chë no intendòva sta paràbola, hà prià si Maester, ch’ël la ulëss spieghè. Vian- UA, SumënzaSëna1864:195 (grd.); c) E anche i me spiegaa / Cie che ‘l é Constituzion, / Dei dirite che ra me daa / De podé dì ra so rejon. E anche i me spiegava / Cié che l’é Constituzion, / Dei diritte ca me dava / De podé dí ra só reson. Anonim, Monumento1873:1 (amp.); d) Al ne se lascia splighé la morvëia y le spavënt a chëstes parores El n’sè lascea spieghè la morvouia e ‘l spavent a chestes parores DeclaraJM, SantaGenofefa1878:98 (Badia).

splighé (gad., mar., Badia, grd., LD) ↦ splighé.

spluma Ⓔ *SPLŪMA (Gsell 1999b:232) 6 1763 spluma ‘spuma’ (Bartolomei1763-1976:100)
gad. spluma † grd. spluma fas. spiuma fod. spluma col. spiuma amp. spiuma LD spluma
s.f. sg.
aggregato di piccole bolle che si forma alla superficie dei liquidi (gad. B 1763, grd. L 1933; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ schiuma Ⓓ Schaum ◇ a) Chera spiuma, co Ventura / ‘l é śù in ciasa col bilieto/ ‘l à sapù fei ra fegura / da conosce, se ‘l é dreto Chera spiuma, co Ventura / l’e zu in ciaza col biglieto / l’a sapù fei ra fegura / da conosce, se l’e dreto DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:115 (amp.).

spluma (grd., fod., LD) ↦ spluma.

spluma † (gad.) ↦ spluma.

spo Ⓔ EX POST (Gsell 1992b:227) 6 1811 po (CostadedoiJM, InomReBaira1811-2013:157)
gad. spo mar. spo Badia spo grd. po fas. po caz. po bra. po fod. spò, po col. po amp. po LD spo MdR spo, po
avv.
in seguito, in un tempo o in un momento successivo (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DA 1973; DLS 2002, fod. A 1879; Pe 1973; DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ poi Ⓓ darauf, dann, hernach ◇ a) Sce Sant Ujep trajova n scibl, / Po laurovel bele tribl. She Sant’ Uſhep traſhova n shibl, / Po lëurovel bele tribl. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61 (grd.); b) Tö sas scrí ince bel plan plan / Y po: chësc me plej dër cotan. Tö saas scrí intgé bell plang plang / Ë po: käscht me plesche där cotang PezzeiJF, GMiribung1819-2010:199 (Badia); c) Po sauti ite ala proza. / Y dì: Can ulons’ a fé la noza? Po sauti it ala proza. / I di: Kan ulonsa fe la noza? PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:58 (grd.); d) A te Jan dal Pech, mio bun cogné, / Te diji desco a mio fre: / Confida en Dio da de a de, / Al t’ aiütará spo vigne de. A tö Schang dal pöch bung cügnö! / Tö dischi desco a mio frö, / confida ‘ng Dio da dö ang dö, / Al tajutara spo vignödö. AgreiterT, ConLizonza1838-1967:132 (mar.); e) e chëst so pere per l contenté i’à fat fora le so pert de chël tánt, che l ava, e spo ie l’à dada e cast so père per l’contenté gli ha fatt’ fora le so pèrt de cal tant, che l’ava, e spò glie l’ha data DebertoM, FiProdigoFOD1841-1986:258 (fod.); f) L quinto po ben Luisi / Con chi bie eies griji L’quinto pa beng Luisi / Kon ki bie éjes griži BrunelG, MusciatSalin1845:5 (bra.); g) Süa uma spo dijô: / Taca sö la camejöla / y les cialzes da ciampanela! S’ ioma spo dijô: / Taca sö la camijela / y les ćialzs da ćiampanela! PiccolruazA, Scassada1848-1978:70 (Badia); h) Ah! lasciamelo zento ane! / E po outro no voron. Ah! lassamelo cento ane! / E po outro no voron! ZardiniB, Rudiferia1852:1 (amp.); i) Prearon po Sènt Antone, / Che l ne lasce maridèr. Prearon po’ Sent Antone, / Ke l ne laše marider. ZacchiaGB, GardeneraE1858*-1995:175 (caz.); j) propio come l aragn, che spia da la sua tana, se na mossa và a se picà nte la tela, e po fora, sauta al pelo propio come l’aragn, che spia dalla sua tana, se una mossa va a se piccà ‘nte la tela, e po’ fora, ʃauta al pelo AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.); k) Pröma a Dî, spo al mi fedel capo de ciasa ái confidé tüa porsona Pruma a Dio, spo al mi fedel capodeciaſa ai confidè tua persona DeclaraJM, SantaGenofefa1878:8 (Badia)
particella
particella grammaticale che esprime meraviglia (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. Mz 1976, fod. Pe 1973; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ dunque, allora Ⓓ also ◇ a) El Segnor. No vegne auter. / Le creature. Po perché pa no? / El Segnor. No se ciapa nia da magnar. El Segnor. Nò vegne auter. / Le creature. Pò perche pa nò? / El Segnor. No se chiappa nia da magnar. GiulianiGB, Gespräch1812-2014:59 (bra.); b) Iö sun chilò, respogn Adamo. D. Po ći feste pa? A. Nia ne feji. Jeu suǹ quilò, respogn Adamo. D. Pó çhi feŝte pa? A. Nia ne feŝi. DeRüM, Perdicadù1833-1995:282 (MdR); c) Per l amor de Die, chi t’à po dit chësc? dij l maester. Per l’amor di Die, chi t’ hà po ditt chëst? diŝ ‘l maester. VianUA, MaesterSculé1864:196 (grd.)
spo che (gad., MdR) Ⓘ dopo che Ⓓ nachdem ◇ a) Insciö podunse pa sperè, che le Signur Idie nes done indô la sanité, che nos stimarun certamënter de plü, spo ch’avun a nostes spëises inće imparè a conësce la süa perdita. Insceu podunse pa sperè, che le Signur Iddie nes donne indò la sanité, che nos stimaruǹ certamëntr de plü, spo ch’avuǹ a nostes spëises inçhié imparè a connësce la süa