Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/913

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


segnal
878


rum ◇ a) Vegnì inpò a me ciatà, el disc el pare, / Ce mai segnal! non se ve vede mai!… Vegní impò a me ciatà, el dish el pare, / Ce mai segnal! non se ve vede mai!… DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472 (amp.).

segnal (gad., mar., bra., moe., amp., LD) ↦ segnal.

segnar (bra., moe.) ↦ segné.

segné Ⓔ SIGNĀRE (EWD 6, 246) 6 1763 signè ‘signo’; segnè ‘obsigno’ (Bartolomei1763-1976:98; 99)
gad. signé mar. signé Badia signé grd. senië fas. segnèr bra. segnar moe. segnar fod. signé, segné col. segnà amp. segnà LD segné MdR signé
v.tr. Ⓜ segna
1 fare il segno della croce (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ fare il segno della croce Ⓓ bekreuzen, bekreuzigen ◇ a) Spo l’ára signé cola crusc, abracé y bajé Spo l’àla signè colla crusc’, abbraccè e bajè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:79 (Badia)
2 impartire la benedizione liturgica aspergendo con acqua lustrale o tracciando con la mano il segno della croce (gad. V/P 1998, grd., fas. R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013, fod., amp., LD, MdR) Ⓘ benedire Ⓓ segnen ◇ a) N’aldeste pa, che signur Curat canch’ël sëgna a le tëmp, prëia dagnora, che le Signur Idie nes traverde da la peste, da la fan, e da la vera? N’aldeste pa, che Signur Curat quaǹch’ ël sëgna a le tëmp, prëÿa dagnòra, che le Signur Iddie nes travèrde da la peste, da la faǹ, e da la vèrra? DeRüM, BunDéBerbaTone1833-1995:259 (MdR)
3 mettere un segno su qualcosa perché lo si possa riconoscere o distinguere (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ segnare, segnalare Ⓓ markieren, kennzeichnen ◇ a) E par fei pì presto / Come anche r’é stada; / Parché a segnà el resto / Aea aiutà r’aga. E par fei pí presto / Come anche r’ é stada; / Parché a segná el resto / Avea ajutá r’ aga. Anonim, Monumento1873:3 (amp.); b) olach’ al vá debojëgn, gnará le vocal stlüt signé cun ’, le davert cun -. ullac ch’el va dè busengn’, gnarà ‘l vocal stlutt signè cung ’ l davert cung -. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:III (Badia)
4 prendere nota di qualcosa, annotare, registrare (amp.) Ⓘ segnare Ⓓ aufschreiben ◇ a) El contrato parlaa / De segnares alolo, / Parché ’es no caraa / E par fei un conto solo El contratto parlava / De segnares allollo, / Parché es no carava / E par fei un conto solo Anonim, Monumento1873:3 (amp.)
p.p. come agg. Ⓜ segnés, segneda, segnedes
che ha ricevuto la benedizione secondo il rito della chiesa (grd. F 2002) Ⓘ benedetto Ⓓ gesegnet ◇ a) Les prueta sun Bulacia, / Fajëi mé n pue la ciacia. / Mustrëi vosc puni senià, / Udëis pa che les va! Les prueta sun Bulacia, / Faſhëi me m pue la ciacia. / Mustrëi vosh puni senià, / Udëis pa ke les va! PlonerM, CuraziansBula1828-1915:65 (grd.)
se segné (gad. P/P 1966, grd. G 1879, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, amp.) Ⓘ farsi il segno della croce Ⓓ das Kreuzzeichen machen, sich bekreuzen, sich bekreuzigen ◇ a) ne stede a le temëi, sc’ al ves ó tramonté! / Signesse y tolede, sce podëis, l’ega santa ne stede a l’temëi, sc’al ves ô tramentè! / Signésse y tolede, sce podês, l’ega santa PescostaC, OrcoIocl1858-1994:231 (Badia); b) Mo sëgn ci oste fá? Oh sëgnete la frunt! Mo śëgn ć’ ôste fá? Oh sëgn’te la frunt! PescostaC, OrcoIocl1858-1994:235 (Badia).

segné (fod.) ↦ signé.

segnèl (fas.) ↦ segnal.

segnèr (fas.) ↦ segné.

segnificat (fas.) ↦ significat.

segnifiché (mar.) ↦ significhé.

segnifichèr (fas.) ↦ significhé.

segno (mar.) ↦ segn.

segnor (fas., caz., bra., moe.) ↦ signour.

segnora (fas.) ↦ signoura.

segnorìa (fas.) ↦ signoria.

segonder Ⓔ it. secondo (Lardschneider 1933:330) 6 1811 segunde (les circunstanzes) (CostadedoiJM, InomReBaira1811-2013:158)
Calfosch segunde grd. segonder
prep.
stando a, conformemente a, nel modo richiesto, voluto, prescritto, o indicato da (grd. L 1933; F 2002) Ⓘ secondo Ⓓ gemäß ◇ a) Sta tumeda à purtà a Jan na malatia, y ie jita tan inant, ch’ël messova sté a liet. Segonder l’usanza dl paesc jiva tost l un tost l auter a l crì, y purtova la pucia. Sta tumèda hà purtà a S̄àŋ na màlattia, y jè s̄ita tàŋ inànt, ch’ël muessòva stè a liött. Seconder l’usanza del pàis s̄iva tòst l’uŋ tòst l’àuter al cri, y purtova la puĉa. VianUA, JanAmalà1864:199 (grd.) ☝ aldò.

segonder (grd.) ↦ segonder.

segondo (grd.) ↦ segont1.

segont (grd.) ↦ secont.

segrenc Ⓔ ? apadan. soventri (REW 7838) ? Ma da dove il -gr- ? Formazione locale? Quale modello? (GsellMM) 6 1844 segrèntes (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:112)
amp. segrentes
s.m. pl.
residuo della macinazione del grano, costituito da scagliette larghe e ben distinte (amp. Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988) Ⓘ semola grossolana, crusca Ⓓ Kleie ◇ a) Ma de duta chera armentes / tolon fora ‘l Begontina, / che là pede chi segrentes / s’el pó dì fior de farina. Ma de duta cher’armentes / tolón fòra ‘l Begontina, / che la pède chi segrèntes / s’ el po di fiór de farina. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:112 (amp.) ☝ tamejons.

segrentes (amp.) ↦ segrenc.

segret (fod.) ↦ socrët.

segretario (caz.) ↦ secretario.

segretèr (fas.) ↦ secretèr.

seguità (col., amp.) ↦ seghité.

seguité (fod.) ↦ seghité.

seguito (amp.) ↦ seghit.

segunde (Calfosch) ↦ segonder.

segur Ⓔ SĒCŪRUS (EWD 6, 247) 6 1763 seghu ‘tutus’ (Bartolomei1763-1976:98)
gad. sigü mar. sogü Badia sigü grd. segur fas. segur caz. segur bra. segur fod. segur col. segur, sigur amp. seguro LD segur MdR sigü
agg. Ⓜ segurs, segura, segures
1 convinto e certo delle proprie opinioni o previsioni (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ certo, sicuro Ⓓ sicher ◇ a) inlaota speta ciamó trëi dis, spo, sigü de mia mort […] arbandonëia pö ma chësc desert illaota spetta ciamò trei dis, spo, sigù d’mia mort […] arbandona pouma chesc’ deſert DeclaraJM, SantaGenofefa1878:64 (Badia)
2 che non presenta pericoli o rischi (gad. B 1763; A