Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/910

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


secont
875


drì / Massa [d’] graǹ speranzes, nò! DeRüM, GroßeHoffnungen1833-1995:291 (MdR); e) là da ra gran fame el se deśideraa pì otes, chel che magnaa i porziei ma negun no ghin dajea là dara gran fame el se desiderava pi votes, chel che magnava i porcièi ma negun no ghin dageva ConstantiniM, FiProdigoAMP1841-1986:255 (amp.); f) Ai oress aldí na storia / por se mëte a memoria / coch’ al vëgn le bau, / ci ch’al fej le diau. Ai uress aldì na stôria / pur se mëte a memôria / coch’ al vëgn el bàu, / ćich’ al fêj el diàu. PiccolruazA, Scassada1848-1978:69 (Badia); g) Sce Dio mo fajess cösta grazia, dij l’amaré, te chël ch’al s’ oj vers n compagn, fossi sogü de ne morí mai. Ŝe Dio mo facéss quèsta grazia, diŝ l’amarè, ’te quèl ch’ël s’og’ vers ’ŋ compagn, fossi segù de nè morì mai. PlonerM, Erzählung5MAR1856:26 (mar.); h) Ma a Leisach se presenta n bel cuadro Ma a Leisach se presenta un bel quadro AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.); i) Y se derzan sö, al dijô ala fomena: Fomena! Olá é pa chi, che t’ á acusé? E se derzang sö, al dischó alla fomena: Fomena! Olà é pa chi, che t’ ha accusé? HallerJTh, MadalenaBAD1832:154 (Badia); j) e che anzi chiunque aeva ricevù calche tort, con calche enjuria e svergognada, el se lo sfogava sora del Re e che anzi chiunque avea ricevù calche tort, con calche ingiuria e svergognada, el ze lo sfogava zora del Re SommavillaA, DecameronIXMOE1875:639 (moe.)
5 forma atona che concorre alla declinazione del pron. di 1ª pl., utilizzata nella coniugazione dei verbi riflessivi e intransitivi pronominali (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd.) Ⓘ ci Ⓓ uns ◇ a) Y n chël di che tu es la noza, / Se n buvons pa na boza! I n kel di ke tu es la noza, / Se n buonse pa na boza! PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:60 (grd.); b) A l’odëi tan sann y intun / Se goduns’ ch’al é tan bun. Al odai tang san ë intung / Së godons ch’Al ë tang bung. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:1 (Badia)
6 pronome impersonale (grd., fas. A 1879; DLS 2002, fod., amp. A 1879; DLS 2002) Ⓘ si Ⓓ man ◇ a) a la ciera se podëssa pensé / che fosse sté de not pro fuoch alla Ciera se podas pense / che fosse ste di not pro fuoc PezzeiJF, TTolpei1805-2010:189 (fod.); b) No se ciapa nia da magnar. No se chiappa nia da magnar. GiulianiGB, Gespräch1812-2014:59 (bra.); c) Pilato ala mort cundana a tort, / Gejù! sentënza aricëula, che ne se po dì de plu. Pilato alla mort condanà à tort, / Giesu! sentenza aricœula, kœ nœ sœ pò di de plù. RungaudieP, LaStacions1813-1878:89 (grd.); d) dime non éelo un doer de fei un bon disnà e de stà alegre, perché s’à ciatà sto to fardel san e salvo, che se ‘l credea pardù e morto dime non èvelo un dover de fei un bon disnà e de sta allegre, perchè s’ ha ciatà sto to fradel san e salvo, che s’ el credeva perdù e morto ConstantiniM, FiProdigoAMP1841-1986:256 (amp.); e) Con ste bujìe se fasc spaent / Ai peres bec, e po la jent / Ne disc che sion gregn asenogn. Con ste buxie se fas spavent / Ai peress betc, e po la xent / Ne dìs che siong gregn asenogn. BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:250 (bra.); f) Se dijeva de avè patì per mancanza de piova. Se diseva de avè patì per mancanza de piova. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.).

se (gad., mar., Badia, grd., fas., caz., bra., moe., fod., col., amp., LD, MdR) ↦ se.

se (moe.) ↦ seit.

se (gad., Badia) ↦ sel.

(mar.) ↦ sel.

se sa che (amp.) ↦ sessache.

se sà che (fas.) ↦ sessache.

sear (bra.) ↦ sié.

seara (amp.) ↦ siala.

seben (fas., caz., bra., fod., amp.) ↦ sceben.

secà (col., amp.) ↦ sceché.

sech Ⓔ SICCUS (EWD 6, 177) 6 1763 gni saech ‘exareo’; sach ‘aridus, siccus’ (Bartolomei1763-1976:82, 95)
gad. sëch mar. sëch Badia sëch grd. sëch fas. sech fod. sëch col. sech amp. seco LD sech
agg. Ⓜ sec, secia, seces
1 privo o molto scarso di umori o di umidità; arido, asciutto (gad. B 1763; A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; G 1923; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; G 1923; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ secco Ⓓ dürr, trocken ◇ a) söl ur dl prezipize se storjô n lëgn sciöche n chirbis, les fëies ê sëces soull’ urt d’l prezipizio sè storjōva ‘ng lengn’ sceoucche ‘ng chirbis, les fouies ē seccies DeclaraJM, SantaGenofefa1878:33 (Badia); b) chi pecios pé oramai fosc, y i lëgns püch denant sëc y despiá fora chi p’cceōs pè uramai fosc’, e i lengn’s puc denant secc’ e despià fora DeclaraJM, SantaGenofefa1878:45 (Badia)
2 di persone o animali, vistosamente magro (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. L 1933; F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp. C 1986; Q/K/F 1988) Ⓘ secco, scarno, magro Ⓓ mager, hager, dürr ◇ a) Porfin i edli â pordü le vi, y stô sot, sot, y lapró la cira sëcia fora de mosöra â fat de chëra signura le retrat dla soma meseria. Purfing i oudli ā purdù ‘l vì, e stē sŏtt, sŏtt, e laprò la ceìra seccia for d’m’ſura ā fatt d’chella Signura ‘l retratt d’la somma m’ſeria. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:62 (Badia)
3 privo di vegetazione, spoglio, arido (gad., grd., fas., fod., amp., LD) Ⓘ brullo Ⓓ kahl ◇ a) Os ëis fat nasce da chësc crëp sëch por me na fontana frësca Os ais fatt nasce da chesc’ crepp secc pur mē na fontana fresca DeclaraJM, SantaGenofefa1878:35 (Badia).

sech (fas., col., LD) ↦ sech.

sëch (gad., mar., Badia, grd., fod.) ↦ sech.

seco (amp.) ↦ sech.

second (LD) ↦ secont.

secondo (fas.) ↦ secont1.

secont Ⓔ it. secondo ‹  SECUNDUS (EWD 6, 180) 6 1763 secondo ‘secundus’; la seconda vota ‘secunda vice’ (Bartolomei1763-1976:98)
gad. secundo mar. secundo Badia secundo grd. segont, segondo fas. secont, secondo bra. secont fod. secondo col. secondo amp. secondo LD second
num. Ⓜ seconc, seconda, secondes
corrispondente al numero due in una successione o in una classificazione (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ secondo Ⓓ zweiter ◇ a) V’adore pra chësta segonda Stazion. Gejù adulerà! Ciarià per amor de me cul pëis dla crëusc V’adore pra chàsta segonda Stazion. Giesu adulerà! ciarià per amor de me cul peis d’la crousch RungaudieP, LaStacions1813-1878:89 (grd.); b) La seconda ciasa nobile é chela del Savoi. La söcondö tschiasa nobilö ö chöllo del Savoi. ZacchiaGB, FamilieNobile1858*:1 (bra.); c) sul prinzipio i eva ben duc de la medesima pasta, e spetava el secondo Messia, Vittorio sul principio i eva ben dutg della medesima pasta, e spettava il secondo Messia, Vittorio AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.); d) impó incandenó rovada la secunda ota sö na gröpa impò ingcand’nò r’vada la secunda ōta souna grou-