Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/872

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


sapient
837


cun süa vita y dotrina t’á mostré nè jì mai fora d’les strades santes, ch’ ‘l Signur cung sua vita e dottrina t’ ha mostrè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:4 (Badia).

sant (gad., mar., S. Martin, Badia, grd., col., LD, MdR) ↦ sant.

sánt (fod.) ↦ sant.

Sant Scimun (MdR) ↦ San Scimun.

santarel Ⓔ it. santa-, santerello (GsellMM) 6 1828 santarella f. (PlonerM, VedlaMuta1828*-2013:142)
gad. santarel mar. santarel Badia santarel grd. santarel fod. santarel
s.m.f. Ⓜ santariei, santarela, santareles
persona che ostenta un atteggiamento di religiosità e devozione profondo o d’umiltà per nulla corrispondente al suo comportamento pratico (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. F 2002, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005) Ⓘ santerello Ⓓ Scheinheilger ◇ a) Ja, per me ne n’iel plu vela! / me faré tost santarela, / chësc sarà per me unëur, / plu che fé cun vo l amor. Gia per me, ne n’iel plu vella! / me faré tost santarella, / chest sarà per me Uneur, / plu che fé cun vo l’amor. PlonerM, VedlaMuta1828*-2013:142 (grd.).

santarel (gad., mar., Badia, grd., fod.) ↦ santarel.

santiscem (caz.) ↦ santiscim.

santiscim Ⓔ nordit. santiscimo (EWD 6, 37) 6 1813 santisimi m. pl. (RungaudieP, LaStacions1813-1878:89)
gad. santiscimo mar. santiscimo Badia santiscimo grd. santiscim, santiscimo fas. santìscim caz. santiscem, santiscimo bra. santìscim fod. sántiscimo col. santissimo amp. Santiscimo LD santiscim
s.m. sg.
santissimo sacramento, ostia consacrata esposta nell’ostensorio (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013, fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ Santissimo Ⓓ Allerheiligstes ◇ a) Amez alté le Santiscimo, por cianté le Tantum ergo Amez ältè l’Santissimo, per tgiangè l Tantum ergo PescostaC, MëssaPescosta1879:4 (Badia).

santiscim (grd., LD) ↦ santiscim.

santìscim (fas., bra.) ↦ santiscim.

santiscimo (gad., mar., Badia, grd., caz., amp.) ↦ san-

tiscim.

sántiscimo (fod.) ↦ santiscim.

santissimo (col.) ↦ santiscim.

santità (grd., fas., col.) ↦ santité.

santité Ⓔ it. santità 6 1878 santitè (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:128)
gad. santité Badia santité grd. santità fas. santità fod. sántité col. santità LD santité
s.f. Ⓜ santités
il carattere di perfezione spirituale attribuito, dalla teologia cattolica, all’essenza stessa di dio e, in via subordinata, alla madonna e quindi alle persone che riproducono in parte la perfezione divina informando a quella la propria vita (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ santità Ⓓ Heiligkeit ◇ a) Chësta é la storia ordinara de nos düc: por tribolaziuns en paziënza ala santité Chesta è la storia ordinaria de nos duttg’: pur tribulaziungs in pazienza alla santitè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:128 (Badia).

santité (gad., Badia, LD) ↦ santité.

sántité (fod.) ↦ santité.

santo (amp.) ↦ sant.

santolé Ⓔ deriv. di sant (EWD 6, 37) 6 1848 santurè (Piccol- ruazA, Scassada1848-1978:72)
gad. santoré mar. santoré Badia santurè
v.intr. Ⓜ santoreia
non lavorare a causa di un giorno festivo (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998) Ⓘ fare un giorno festivo Ⓓ einen Feiertag machen ◇ a) I ó pa dër lauré, / mai plü santoré! I ô pa dër laurè, / mai plö santurè! PiccolruazA, Scassada1848-1978:72 (Badia).

santoré (gad., mar.) ↦ santolé.

santú (gad., mar., Badia) ↦ santù.

santù Ⓔ SANCTŌRUM (EWD 6, 37) (GsellMM: la fonetica corrisponde, ma la semantica? Evt. derivato da santolé) 6 1763 fa santù ‘ferior’; santù ‘festum’ (Bartolomei1763-1976:80, 96)
gad. santú mar. santú Badia santú
s.m. Ⓜ santus
giorno di festa dedicato alla celebrazione di una solenne ricorrenza religiosa o civile (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998) Ⓘ giorno festivo Ⓓ Feiertag, Festtag
da santus (gad. DLS 2002) Ⓘ festivo Ⓓ festlich ◇ a) por chësc ê ’ci vignun vistí da santus, desco les gran festes pur chesc’ ē ci vignung vistì da santūs, desco les grang festes DeclaraJM, SantaGenofefa1878:107 (Badia).

Sant’Ulgiana (moe.) ↦ Sènt’Uiana.

santurè (Badia) ↦ santolé.

saó (amp.) ↦ saour.

saor (fas., col.) ↦ saour.

saorí (mar.) ↦ saurì.

saour Ⓔ SAPŌRE (Gsell 1992b:228) 6 1878 saù (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:10)
gad. saú mar. saú Badia saú grd. sëur fas. saor fod. sou col. saor amp. saó LD saour
s.f. Ⓜ saours
sensazione, gradevole o sgradevole, prodotta da determinate sostanze sugli organi del gusto (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ sapore Ⓓ Geschmack ◇ a) smorjelé la ria saú dles medejines plü anties smorjelè la ria saù d’les medejines plou anties DeclaraJM, SantaGenofefa1878:10 (Badia); b) süa providënza á stlüt sot na scüscia antia tröc früc de saú bona ducia sua provvidenza ha stlutt soutt na scuscea antia troucc’ frutti de saŭ bona ducea DeclaraJM, SantaGenofefa1878:15 (Badia)
zenza saour (gad., grd. F 2002, amp. DLS 2002) Ⓘ insipido, insulso Ⓓ fad, geschmacklos ◇ a) ligrëzes alincuntra blot mondanes é zënza saú y mirit ligrezzes al’ ingcuntra blott mondanes è zenza saù e mérito DeclaraJM, SantaGenofefa1878:117 (Badia).

saour (LD) ↦ saour.

sapia Ⓔ it. sappia (cong. di sapere) 6 1866 sapia (BrunelG, Cianbolpin1866:6)
fas. sapia caz. sapia fod. sapia
s.f. sg.
arc. informazione relativa a una persona o un avvenimento perlopiù recente, appresa direttamente o tramite altri (fas. Mz 1976; DILF 2013) Ⓘ notizia Ⓓ Nachricht
savei sapia (fas. Mz 1976) Ⓘ aver notizia, sapere qualcosa Ⓓ irgendetwas wissen ◇ a) del pèster nesciugn no à mai più sapù sapia del pester nešugn no a mai più sapu sapia BrunelG, Cianbolpin1866:6 (caz.).

sapia (fas., caz., fod.) ↦ sapia.

sapient Ⓔ it. sapiente ‹ SAPIĒNS (EWD 6, 41) 6 1763 sapiant ‘sapiens vir’ (Bartolomei1763-1976:96)