Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/869

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


San Linert
834


2002, LD DLS 2002) Ⓘ San Leonardo Ⓓ St. Leonhard ◇ a) Chël signur da Coz ia San Linert / cola chestiana dl Brach á albü n bastert Ch’l signur da Coz ia San Linert / cola cherstiana dl Brach á abü n bastert PescostaC, BracunCoz1853-1994:225 (Badia).

San Linert (gad., Badia, grd., LD) ↦ San Linert.

Sán Linert (fod.) ↦ San Linert.

San Martin de Tor 6 1856 S. marting (DeclaraJM, TCazöla1850*-2013:266)
gad. San Martin de Tor Badia San Martin de Tor grd. San Martin de Tor fod. Sán Martin de Tor amp. San Martin de Tor LD San Martin de Tor
topon.
paese principale dell’omonimo comune nella val badia centrale (gad. DLS 2002, grd. F 2002, fod. Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ San Martino in Badia Ⓓ St. Martin in Thurn ◇ a) a Roma, da olach’ al á ince porté le corp de san Germano a S. Martin a Roma, da ullacch’ el à incie portè ‘l corp d’S. Germano a S. marting DeclaraJM, TCazöla1850*-2013:266 (Badia); b) Perles vies tla gherlanda: / Don Cortleiter en San Martin Perles vives t’ la gherlanda: / Don Cortleiter in San Marting DeclaraJM, MëssaGrossrubatscher1865:1 (Badia).

San Martin de Tor (gad., Badia, grd., amp., LD) ↦ San

Martin de Tor.

Sán Martin de Tor (fod.) ↦ San Martin de Tor.

San Scimun 6 1833 Sant Ŝimuǹ (DeRüM, BunDéBerbaTone1833-1995:258)
gad. San Scimun MdR Sant Scimun
topon.
frazione del comune di brunico, famosa per il suo mercato (gad., MdR) Ⓘ Stegona Ⓓ Stegen ◇ a) B. Sëise stè a marćé, n’él vëi, berba Tone? / A. Scé, scé; iö sun stè a marćé da Sant Scimun. B. Sëise stè a marçhié, n’él vëi, bärba Tonne? / A. Ŝé, Ŝé; jeu suǹ stè a marçhié da Sant Ŝimuǹ. DeRüM, BunDéBerbaTone1833-1995:258 (MdR).

San Scimun (gad.) ↦ San Scimun.

sanch Ⓔ SANGUIS (EWD 6, 31) 6 1763 sang ‘sanguis’ (Bartolomei1763-1976:96)
gad. sanch mar. sanch Badia sanch grd. sanch fas. sanch bra. sanch fod. sánch col. sanch amp. sango LD sanch MdR sanch
s.m. sg.
liquido che circola nel sistema arterio-venoso dei vertebrati (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ sangue Ⓓ Blut ◇ a) V’adore pra chësta nona Stazion, Gejù adulerà, blandà cun sanch trëi iedesc tumà a tiera V’adore pra chasta nona Stazion, Giesu adulerà, blandà cun sang trej jadesch tumà a tiara RungaudieP, LaStacions1813-1878:91 (grd.); b) Ëi me cuntava che na pert vëgn scorià con rötes fin a le sanch, sco Chëlbeldie sö la crusc. Ëi me cuntava che ‘na pärt vëgn scorià coǹ reutes fin a le sang, sco Quëlbeldie seu la cruŝ. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:267 (MdR); c) Le Pontac da Coz á la lancia tres fora / y dant y do i vá le sanch en malora. L’Pontać da Coz á la lancia tres fòra / y dant y daò i va l’sanch in malora. PescostaC, BracunCoz1853-1994:226 (Badia); d) vegn cater giganti, un più gran de l’auter, e scomenza a ge dar che l sanch sutaa ben aut vöng catter giganti, un più grang del auter ö scomönzô a ge dar chö l sanc sutaa beng aut ZacchiaGB, ContieFasciane1858*:2 (bra.); e) A chisc salta alerch döta la jënt dl ciastel, vëiga Genofefa döt smarida zënza parora dal spavënt, dan sü pîsc Draco mort te n lech de sanch A chisc’ salta allerc dutta la jent d’l ciastell, veiga Genofefa dutt smarida zeinza parora dal spavent, dang su pīsc’ Draco mort teng lec de sanc DeclaraJM, SantaGenofefa1878:12 (Badia)
spane sanch (gad. P/P 1966, grd. L 1933; F 2002) Ⓘ spargere sangue Ⓓ Blut vergießen ◇ a) I te prëii, che te m’ejaudësces, ch’iö ne n’ó porté al’eternité le minim rancur, y al ne vëgnes spanü ’ci na gota de sanch ne por mia gauja. ite preie, che t’ m’esaudesses, ch’iou nen ò portè all’ eternitè ‘l minimo rancore, e el nè vegne spanū ci na gotta de sanc nè pur mia gausa. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:23 (Badia); b) Sides ci ch’al ois, ne spanede sanch inozënt Sī cic ch’el oie, nè spanede sanc innozent DeclaraJM, SantaGenofefa1878:27 (Badia).

sanch (gad., mar., Badia, grd., fas., bra., col., LD, MdR) ↦ sanch.

sánch (fod.) ↦ sanch.

sáncia (col.) ↦ zanca2.

sandé (gad., Badia) ↦ sandì.

sandì Ⓔ SANCTUS + DIES (EWD 6, 37) risp. comp. di sant + di (GsellMM) 6 1878 sandè (DeclaraJM, MaringSopplà1878:2)
gad. sandé Badia sandé grd. sandì LD sandì
s.m. Ⓜ sandis
giorno di festa dedicato alla celebrazione di una solenne ricorrenza religiosa o civile (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ giorno festivo Ⓓ Feiertag, Festtag ◇ a) Ci mai él, che al lomina / Te San Ciascian n te bel sandé? Ci mai elle, ch’el lumina / T’ Sang Ciassiang ‘n te bell Sandè? DeclaraJM, MaringSopplà1878:2 (Badia); b) Sc’ al é i morc che se descëda, / Y s’ la god en chësc sandé / Nos, che sun vis, ne sarun de crëda Sel è i mortg’ che sè desceda, / E sla god in chesc’ Sandè / Nos, ch’sungvis, n’sarung de creda DeclaraJM, MaringSopplà1878:3 (Badia).

sandì (grd., LD) ↦ sandì.

sangiot (fas.) ↦ soiot.

sango (amp.) ↦ sanch.

sangrestia (mar.) ↦ sacrestia.

sanità (grd., fas., col., amp.) ↦ sanité.

sanité Ⓔ it. sanità ‹ SĀNITĀS (EWD 6, 34) 6 1833 sanité (DeRüM, Poste BëinDormì1833-1995:257)
gad. sanité mar. sanité Badia sanité grd. sanità fas. sanità fod. sanité col. sanità amp. sanità LD sanité MdR sanité
s.f. sg.
stato di pieno benessere fisico e psichico dell’uomo (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ salute Ⓓ Gesundheit ◇ a) Ël él che nes dà la sanité, mo ël é inć’ ël che nes lascia pro les maraties e les averscitês. Ël él che nes dà la sanité, mó ël é inçh’ ël che nes lascia prò les maraties e les avverŝités. DeRüM, Poste BëinDormì1833-1995:257 (MdR); b) Ël te darà talënt y sanità n abundanza, / Y mo plu, sce tu mantënies sun ël bona fidanza. Ël të darà talënt y sanità in abbundanza, / Y mò plù, ŝë tu mantëgnes suŋ ël bòna fidanza. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); c) le scomovimënt y i rimorsi intardiâ la sanité ‘l scommoviment e i rimorsi intardivā la sanitè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:82 (Badia).

sanité (gad., mar., Badia, fod., LD, MdR) ↦ sanité.

sanjoze (amp.) ↦ soglot.

sanlascé Ⓔ comp. di sanch + lascé (EWD 6, 32) sull’esempio di nordit. salassar ‹  SANGUINEM LAXĀRE 6 1833 sanglascè (DeRüM, OhAmico1833-1995:256)