Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/856

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


ros
821


fora en leghermes y scraiâ: Guai a me! chella maniera umile mai aspettada i ā firì ‘l cour tang soutt, ch’el ē rott fora in legrimes e scraiā: Guai a mè! DeclaraJM, SantaGenofefa1878:87 (Badia); b) cuindi s’injenedlëiel jö dlungia, y rump fora en leghermes y sospiri quindi s’ injenedleiel jou d’lungia, e rump fora in legrimes e sospiri DeclaraJM, SantaGenofefa1878:79 (Badia) ◆ se rompe (gad., fod. Ms 2005) Ⓘ spezzarsi Ⓓ zerbrechen ◇ a) Ël s’á dé forza, che le cör ne s’é rot dal dolur, Ël se conzed ’ci la forza, ch’al ne vais en toc ala gran consolaziun. El s’ à dè forza, che ‘l cour nè s’ è rott dal dulur, El sè conzede ci la forza, ch’el nè vade in tocc’ alla grang consolaziung. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:114 (Badia)
rompì.

rompe (gad., fod., LD) ↦ rompe.

romper (grd., fas.) ↦ rompe.

rompì Ⓔ RUMPERE (EWD 5, 580) con cambio di coniugazione 6 1763 rompì, rumpì ‘rumpo, frango’; rompì il ciè ‘caput frangere’; roti n’toc ‘allido’ (Bartolomei1763-1976:95)
gad. rumpí mar. rumpí Badia rumpí grd. rumpì fas. rompir bra. rompir LD rompì MdR rumpì
v.tr. Ⓜ romp, rompon/rompion, rot
dividere in due o più pezzi qualche cosa che offre una certa resistenza (gad. B 1763; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, LD DLS 2002) Ⓘ spezzare, rompere Ⓓ zerschlagen, brechen, zerbrechen ◇ a) e el ge à dat un colp che al ge a rompì duc i cinch ciaves. al gö sampà ö öl gö a dat un kolp chö al gö a rompi dutsch i tschink tschiaves. ZacchiaGB, Filamuscia1858*:9 (bra.)
rompì su (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DILF 2013) Ⓘ rompere, frantumare Ⓓ aufbrechen, zerbrechen ◇ a) sc’i graní é massa dürs, él chi, ch’i rump sö y i smorjelëia s’ i granì è massa durz, elle chi, ch’i rump sou e i smorjeleia DeclaraJM, SantaGenofefa1878:51 (Badia) ◆

se rompì (gad., grd. F 2002, fas. DILF 2013) Ⓘ rompersi Ⓓ brechen, sich brechen ◇ a) Cognon jir co le crapele; e amò l’é perìcol de se rompir le giame. Cognon schir colle carpelle: e a mò l e pericol de se rompir le giame. GiulianiGB, Gespräch1812-2014:59 (bra.); b) na novera tan alta, che les rames plü stersces di lëgns d’aica y de pëc se rumpî sot al pëis na nevera tang alta, che les rames plou stersces di lengn’s d’aica e d’pecc’ se rompia soutt’ al apeis DeclaraJM, SantaGenofefa1878:61 (Badia)
rompe.

rompì (LD) ↦ rompì.

rompir (fas., bra.) ↦ rompì.

romú (gad., mar., Badia) ↦ rumour.

romú (mar.) ↦ vermon.

romun (gad., Badia) ↦ vermon.

ronda Ⓔ it. ronda 6 1870 1870 (AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432)
fas. ronda fod. ronda col. ronda
s.f. Ⓜ rondes
l’andare in giro in una zona determinata allo scopo di perlustrare, esplorare, ispezionare (fas. R 1914/99; DA 1973; DILF 2013, fod. Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ ronda Ⓓ Streife
en ronda (fod.) Ⓘ in ronda Ⓓ auf Streife ◇ a) Le guardie de la finanza di e not in ronda come se no fossa auter che ladri a Col e Vinaulonch Le guardie della finanza dì e nott’ in ronda come se non fossa auter che ladri a Coll e Vinallongo AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.).

ronda (fas., fod., col.) ↦ ronda.

rondení (gad.) ↦ ringhiní.

rondenì Ⓔ RETINNĪRE (EWD 5, 537) 6 1879 rendennáss 3 (PescostaC, MëssaPescosta1879:5)
gad. ringhiní, rondení mar. rondení Badia ringhiní grd. rundenì fas. rendenir bra. rendenir LD rondenì
v.intr. Ⓜ rondenesc
di suono o rumore, diffondersi ripetuto per effetto dell’eco (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, LD DLS 2002) Ⓘ echeggiare, risuonare Ⓓ widerhallen ◇ a) Al Vangele les crodes dal stlopeté rondenësc Al Vangele les crodes dal stloppetè rendennáss PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia)
engherdenì.

rondenì (LD) ↦ rondenì.

rone (grd.) ↦ rogn.

ronia (grd.) ↦ rogna.

ronpe (amp.) ↦ rompe.

ronz Ⓔ dtir. rånz(ε) (EWD 5, 562) 6 1866 ronz (PeskollerJB, Landsturmlied1866-1998:288)
gad. ronz mar. ronz Badia ronz grd. ronzen fod. ronz
s.m. Ⓜ ronc
borsa di materiale vario e munita di spallacci per essere trasportata sulla schiena (gad. A 1879; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998, grd. A 1879; L 1933; F 2002, fod. A 1879; Ms 2005) Ⓘ cartella, borsa del pastore Ⓓ Ranzen, Hirtentasche, Felleisen ◇ a) Scizeri assá cun Sach und Brot / Scizeri assá cun so ronz (Brotsack) rot Schitzeri assa kon Sock und Broot / Schitzeri assa kon so Ronz (Brotsack) rot PeskollerJB, Landsturmlied1866-1998:288 (Badia).

ronz (gad., mar., Badia, fod.) ↦ ronz.

ronzen (grd.) ↦ ronz.

Rorei 6 1856 Roveré (PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:266)
grd. Rurëi fas. Roveré bra. Roveré
topon.
città del trentino (grd. F 2002, fas.) Ⓘ Rovereto Ⓓ Rovereto ◇ a) Mo ence a Roveré / Perché daperdut i ge le struta sù / E se ge le mana jù / Segur n’é. Mo ence a Roveré / Perché daperdut i je le struta su / E se ge le mana sgiu [= ju] / Segur ne. PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:266 (bra.).

ros Ⓔ RUSSUS (EWD 5, 569) 6 1763 ross ‘ruber’ (Bartolomei1763-1976:95)
gad. ros mar. ros Badia ros grd. ros fas. ros caz. ros bra. ros fod. ros amp. ros LD ros MdR ros
agg. Ⓜ rosc, rossa, rosses
1 di colore simile a quello della buccia delle castagne (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ marrone, bruno Ⓓ braun ◇ a) Prüma ne me plej bele nia chëst corù blanch e ros. Iö l’oresse o tüt blanch o tüt ros, in soma d’un corù. Prüma ne me pläŝ bel[e] nia quest corù blanc e ross. Jeu l’oresse o tüt blanc o tüt ross, iǹ somma d’uǹ corù. DeRüM, Mercadant1833-1995:286 (MdR)
2 che è del colore del sangue vivo, della porpora, del rubino e simile (gad. B 1763; A 1879; A 1895, grd. A 1879, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002) Ⓘ scarlatto, rosso Ⓓ scharlachrot, rot ◇ a) Nosc Canonich ch’á pordiché / Tan tröp s’ál insigné! / […] / Signurs che vá vistis de ros / Vëigon cis dainré pro nos. Nos Canonic ch’ha perdichè / Tang tro̊p s’ al insignè! / […] / Signurs chë va vistis dë ròs / Vaighën sis dainrë pro nòs. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:3 (Badia); b) Ou! mena cà per chel gramial / Bianch; sora l ciaf! e sora l piet, / Sot’amba! A