Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/855

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


rogn
820


rogn (gad., mar., Badia, moe., LD) ↦ rogn.

rogna Ⓔ *RŌNEA ‹ (A)RĀNEA (+ RŌDERE) (EWD 5, 558) 6 1763 rogna ‘scabies’ (Bartolomei1763-1976:95)
gad. rogna mar. rogna Badia rogna grd. ronia fas. rogna fod. rogna amp. rogna LD rogna
s.f. Ⓜ rognes
malattia infiammatoria della cute (gad., grd. F 2002, fas. DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. T 1934) Ⓘ eczema Ⓓ Ekzem ◇ a) Tl müs i vëgnel na burta gran rogna, / al cridla y smociogna ch’al é na vergogna. Tl müs i vëgnel na burta gran rogna, / al cridla y smoćiogna ch’al é na vergogna. PescostaC, OrcoIocl1858-1994:237 (Badia).

rogna (gad., mar., Badia, fas., fod., amp., LD) ↦ rogna.

roina (gad., bra., moe.) ↦ ruina.

roìna (fas., amp.) ↦ ruina.

roinà (amp.) ↦ ruinà.

roinar (bra., moe.) ↦ ruiné.

roiné (fod.) ↦ ruiné.

roinèr (fas., caz.) ↦ ruiné.

rol (Badia, grd.) ↦ role.

role Ⓔ dtir. roll(ε) (EWD 5, 560) 6 1878 rŏi pl. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:2)
gad. role mar. role Badia rol grd. rol
s.m. Ⓜ roli
ciocca di capelli arricciata (gad.) Ⓘ ricciolo Ⓓ Locke ◇ a) cui ciavëis blancojins, che gnô en bi roi jö por les sciables coi ciaveis blancojings, ch’gnē in bi rŏi jou pur les sceables DeclaraJM, SantaGenofefa1878:2 (Badia).

role (gad., mar.) ↦ role.

Roma 6 1833 Roma (DeRüM, CorpSant1833-1995:276)
gad. Roma Badia Roma grd. Roma fas. Roma fod. Roma col. Roma amp. Roma LD Roma MdR Roma
topon.
città capitale d’italia e centro del cristianesimo cattolico (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ Roma Ⓓ Rom ◇ a) Le medemo và na ota a Roma e pëtla n corp sant, ch’ël porta a ćiasa per vëne. Le medemmo va ‘na óta a Roma e pëttla ‘ǹ corp sant, ch’ël porta a çhiasa per vënne. DeRüM, CorpSant1833-1995:276 (MdR); b) Cazöla, probabl deach’ al fô muradú - é pelegriné a Loret - a Roma Cazzoula, probabile dea, chal fó moradù - è pellegrinè a Lorett - a Roma DeclaraJM, TCazöla1850*-2013:266 (Badia); c) Roma, l 1. de jené 1587 Roma, ‘l 1. de S̄ënè 1587 PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); d) e popolo e clero i varde del bon vers, à la mira a Roma e popolo e Clero i varde del bon vers, ha la mira a Roma AgostiniM, Dialogo1870*-2013:433 (col.).

Roma (gad., Badia, grd., fas., fod., col., amp., LD, MdR) ↦ Roma.

romanisc Ⓔ dt. romanisch 6 1878 romanisch (PescostaC, MëssaPescosta1879:4)
gad. romanisc Badia romanisc
agg. Ⓜ romanisc, romanisc, romanisc
termine designante l’arte dell’europa occidentale dalla fine del sec. x al sec. xii (gad.) Ⓘ romanico Ⓓ romanisch ◇ a) Corvara y Calfosch anter crodes y munts / Pé n tëmpl fat: bel vërt él le funz, / Scürs de bosć i parëis, pilastri él les crodes, / Romanisc y gotisc y sön dötes les modes Corvara e Calfosc anter crodes e munts / Pè ng tempio fatt: bell vart elle l’funz, / Scürs de bosc i paráis, pilastri ell’ les crodes, / Romanisch e gothisch e song düttes les modes PescostaC, MëssaPescosta1879:4 (Badia).

romanisc (gad., Badia) ↦ romanisc.

romenada (gad., mar., Badia) ↦ remoneda.

romëter (mar.) ↦ remete.

romí (mar.) ↦ romita.

römié (mar.) ↦ rumié.

romié (gad., fod.) ↦ rumié.

romit (fas.) ↦ romita.

romita Ⓔ it. romito, -a (GsellMM) ‹ EREMĪTA ‹ ἐϱεμίτης (EWD 3, 166) 6 1878 romita (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:128)
gad. romita mar. romí Badia romita grd. eremit fas. romit, eremit fod. eremit amp. eremita LD eremit
s.m.f. Ⓜ romitesc, romitessa, romitesses
chi, specialmente per motivi religiosi, vive solitario in luoghi remoti o deserti (gad. A 1879; Ma 1950; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ eremita Ⓓ Eremit ◇ a) chiló gnôl decontin tröpa jënt; y le romita i mostrâ y spligâ vigni cossa chilò gnēle d’conting trouppa jent; e ‘l romita i mostrā e spiegā vigne cosa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:128 (Badia); b) Cun Os ói scomencé a vire solitara da romitëssa te chësta sëlva Cung Os oi scomencè a vire solitaria da romitessa te chesta selva DeclaraJM, SantaGenofefa1878:36 (Badia).

romita (gad., Badia) ↦ romita.

romonada (MdR) ↦ remoneda.

rompe Ⓔ RUMPERE (EWD 5, 580; http://www.atilf.fr/DERom/ entree/’rUmp-e-) 6 1866 rot p.p. m.sg. (PeskollerJB, Landsturmlied1866-1998:288)
gad. rompe mar. rumper Badia rumpe grd. romper fas. romper fod. rompe amp. ronpe LD rompe
v.tr. Ⓜ romp, rompon, rot
1 dividere in due o più pezzi qualche cosa che offre una certa resistenza (gad. A 1879; P/P 1966; V/P 1998, grd. L 1933; Ma 1953; DLS 2002, fas. DA 1973, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ rompere, spezzare Ⓓ zerbrechen, zerschlagen, brechen ◇ a) ‘L à vorù ronpe anche sto voo / Par esse tra i pì grei. L’á vorrú rompe anche sto vovo / Par esse tra i pí grei. Anonim, Monumento1873:2 (amp.); b) ara la rump en dui toc desvalis ella la rump in dui tōc’ desvalīs DeclaraJM, SantaGenofefa1878:36 (Badia)
2 non rispettare, infrangere (gad. A 1879; P/P 1966; V/P 1998) Ⓘ rompere Ⓓ brechen ◇ a) Chiló ói resté, deach’ i sun obliada por joramënt. Bëgn vëi ch’i podess afermé, ch’i sun stada sforzada a le dé por tëma dala mort, mo chësc ne n’é rajun sufiziënta por le rumpe Chilò oi restè, dea ch’i sung obbliada pur jurament. Ben vei ch’i pudess’ affermè, ch’i sung stada sforzada al dè pur tema dalla mort, mo chesc’ nen è r’jung suffizienta pur ‘l rùmpe DeclaraJM, SantaGenofefa1878:57 (Badia)
p.p. come agg. Ⓜ rot, roc, rota, rotes
non più integro (gad. A 1879; V/P 1998; DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ rotto Ⓓ zerbrochen, defekt ◇ a) Scizeri assá cun Sach und Brot / Scizeri assá cun so ronz (Brotsack) rot / Scizeri assá cun so bun prou Schitzeri assa kon Sock und Broot / Schitzeri assa kon so Ronz (Brotsack) rot / Schitzeri assa kon so bung Pro PeskollerJB, Landsturmlied1866-1998:288 (Badia); b) Finalmënter alza le grof süa usc rota: Nobli ciavaliers, servi fedei ponsede, (dijel) Finalment’r alza ‘l grof sua usc’ rotta: Nobili cavalieri, servi fedeli pungsede, (disc’l) DeclaraJM, SantaGenofefa1878:98 (Badia)
rompe fora (gad., fas. DLS 2002, fod. P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ scoppiare, erompere Ⓓ ausbrechen ◇ a) chëra manira umila mai aspetada i â ferí le cör tan sot, ch’al ê rot