Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/815

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


pueret
780


Un gran sfardor el s’ ha ciapà de petto. DegasperF, AgostinoCostantini1860:1 (amp.); b) Ce sai lore poerete / D’interesse de comun / I stà ferme agnó ch’i bete / I no s’ intriga con negun. Ce sai lóre poerete / D’interesse de comun / I sta ferme agnò chi bette / I nò s’ intriga con negun. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:36 (amp.)
s.m.f. Ⓜ puerec, puereta, pueretes
chi non ha denaro, chi dispone di scarsi beni di sussistenza, dello stretto necessario (fas. R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013, fod., amp. C 1986) Ⓘ povero Ⓓ Armer ◇ a) śoentù e vece, sobre e inbriagoi, / poerete e riche, duto un batiboi. zoventù e vece, sobre e imbriagoi, / poerete e riche, duto un batiboi. DegasperF, TenpeAdes1862-1974:474 (amp.).

pueretin Ⓔ it. poverettino 6 1878 pŏrtina f. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:62)
gad. portin Badia portin
agg. Ⓜ pueretins, pueretina, pueretines
di persona, situazione e simili, che è afflitto da sciagure spirituali e materiali tali da suscitare il compatimento altrui; disgraziato, infelice, miserabile (gad.) Ⓘ misero Ⓓ ärmlich, armselig ◇ a) "I sun amarada, mi fi, y möri zënzater", dijera portina. "I sung amarada, mi fì, e moure zenz’ at’r", disc’la pŏrtina. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:62 (Badia); b) düc saltâ fora de sües üties portines, cun gran lamentaziuns duttg’ saltā fora d’suus ūties poortines, cung grang lamentaziungs DeclaraJM, SantaGenofefa1878:83 (Badia).

puerom Ⓔ comp. di puere + om 6 1844 poeròn (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:116)
amp. porom, poron
s.m. Ⓜ pueromi
chi non ha denaro, chi dispone di scarsi beni di sussistenza, dello stretto necessario (amp.) Ⓘ povero Ⓓ Armer ◇ a) Che se calche poron / sode a inpresto el i domanda, / par che see ra tentazion, / el s’in và da r’outra banda. Che se calche poeròn / sòde a inpresto el i domanda, / par che see ra tentaz̄ión, / el s’ in va da r’ z̄òutra banda. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:116 (amp.); b) Non é cajo, ch’i ghe tome / chi lanpantes da ra mas, / el sodisfa i porome / con boldoi e zigar asc. Non e cagio, ch’i ghe tome / chi lanpantes dara mas, / el sodisfa i poeròme / con boldói e z̄igaràsc. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:116 (amp.).

puertà (bra.) ↦ poertà.

pugn Ⓔ PUGNUS (EWD 5, 415) 6 1763 da degn pugn ‘pugnis excipere’ (Bartolomei1763-1976:76)
gad. pügn mar. pün Badia pügn grd. puni fas. pugn bra. pugn fod. pugn amp. puign, puin, pugn LD pugn
s.m. Ⓜ pugns
1 la mano chiusa con le dita piegate e fortemente strette sulla palma, generalmente per afferrare e stringere qualche cosa (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ pugno Ⓓ Faust ◇ a) Les prueta sun Bulacia, / Fajëi mé n pue la ciacia. / Mustrëi vosc puni senià, / Udëis pa che les va! Les prueta sun Bulacia, / Faſhëi me m pue la ciacia. / Mustrëi vosh puni senià, / Udëis pa ke les va! PlonerM, CuraziansBula1828-1915:65 (grd.); b) Sce, achiló, olach’i sun sdraié, sön chësc salajëi, ch’i bati cui pügns, ê zacan Genofefa sentada Sé, a chilò, ullacch’ i sung sdraiè, soung chesc’ salajei, ch’i batte cui pungn’s, ē zaccang Genofefa sentada DeclaraJM, SantaGenofefa1878:124 (Badia); c) Se batunse cun le pügn trëi otes al cör Se battungse col pügn trei ottes al cör PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia)
2 la quantità di materiale o di piccoli oggetti che si può tenere in un pugno (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ pugno, manciata Ⓓ Handvoll ◇ a) E ce tirà sora ch’ ’es farà / Parcé che i tosc vade là. / E canche i s’à sposades / I à un puin de bacalà. E ce tirà sora ches farà / Parcé che i tos vade là. / E canche i sa sposades / I’ ha un puin de baccalà. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.)
3 colpo dato con violenza a qualcuno con il pugno (grd. F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. Ms 2005) Ⓘ pugno, cazzotto Ⓓ Kinnhaken, Faustschlag ◇ a) Al mago va a tor al manz per i corgn, ge dasc n pugn sul nas e lo maza. Al mago va a tôr al manz per i chorn gö dasch un puin sul nas ö lo mazza. ZacchiaGB, Filamuscia1858*:5 (bra.)
peté de pugns (amp.) Ⓘ tirare pugni Ⓓ Faustschläge geben ◇ a) ci de pugnes petaa, ci d’un len ci de pugnes petaa, ci d’un len DegasperF, TenpeAdes1862-1974:474 (amp.).

pugn (fas., bra., fod., amp., LD) ↦ pugn.

pügn (gad., Badia) ↦ pugn.

pugnon (amp.) ↦ opignon.

puign (amp.) ↦ pugn.

puin (amp.) ↦ puign.

pulam (Badia, grd.) ↦ polam.

pulëinta (Badia) ↦ polenta.

pulënta (grd.) ↦ polenta.

pulí (gad., Badia) ↦ pulì.

pulì Ⓔ it. pulire 6 1878 pulì 6 imperf. (DeclaraJM, MaringSopplà1878:2)
gad. pulí Badia pulí
v.tr. Ⓜ pulesc
purificare, liberare dal peccato, da una colpa e sim. (gad.) Ⓘ nettare, mondare Ⓓ reinigen, läutern ◇ a) Nosta picera patria rica / Fô dagnora de bugn proi: / Nos savun sëgn cun ci trica, / Ch’ëi pulî nüsc spiric groi: / Por nes abiné düc canc / Glorioji en Cil tra i Sanc. Nosta picc’ra patria ricca / Fo’ dagnara de bongn’ Proi: / Nos savung sengn’ cung ci tricca, / Ch’ei pulì nousc’ spir’ti groi: / Pur nes abbinè duttg cantg’ / Gloriosi in Ceil tra i Santg’. DeclaraJM, MaringSopplà1878:2 (Badia).

pulicia (grd.) ↦ pelicia.

pulito (gad., Badia) ↦ polito.

pultron (grd.) ↦ poltron.

pum Ⓔ onomat. 6 1856 pum (BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:244)
gad. pum grd. pum fas. pum bra. pum fod. pum amp. pum
onomat.
voce che imita il rumore degli spari (fas. R 1914/99) Ⓘ bum Ⓓ bum ◇ a) Pum, pum, pum, pum - Sbarà pardiane! / L’é n piovan nef, e l’é sèn Jan. Pum, pum, pum, pum - Sbarà par Diane! / L’è ‘n piovang nef, e l’è sen Xang. BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:244 (bra.).

pum (gad., grd., fas., bra., fod., amp.) ↦ pum.

pumpa (gad., mar., Badia) ↦ pompa.

pün (mar.) ↦ pugn.

puni (grd.) ↦ pugn.

puní (gad.) ↦ punì.

punì Ⓔ it. punire 6 1875 punì (SommavillaA, DecameronIXMOE1875:640)
gad. puní fas. punir fod. punì LD punì
v.tr. Ⓜ punesc
sottoporre a una pena, a un castigo (gad. DLS 2002,