Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/807

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


protesta
772



energica dimostrazione di disapprovazione o di opposizione (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ protesta Ⓓ Protest ◇ a) l’à pensà de jirsene a portar le sove proteste davant dal Re l’ha penzà de sirzene a portar le zoe proteste d’avant dal Re SommavillaA, DecameronIXMOE1875:639 (moe.).

protesta (gad., fas., moe., fod., amp., LD) ↦ protesta.

protezion Ⓔ it. protezione (EWD 5, 402) 6 1878 proteziung (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:109)
gad. proteziun Badia proteziun grd. prutezion fas. protezion fod. protezion amp. protezion LD protezion MdR protezion
s.f. Ⓜ protezions
difesa, riparo da pericoli, danni e simili (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ protezione Ⓓ Schutz ◇ a) ara rengraziëia ciamó Idî por la deliberaziun mirabla, á ciamó orü odëi la vëdua y i fis de Draco por i assiguré de süa proteziun ella ringrazia ciamò Iddì pur la deliberaziung mirabile, à ciamò urù udei la vedoa e i fiis d’Draco pur i assigurè d’sua proteziung DeclaraJM, SantaGenofefa1878:109 (Badia).

protezion (fas., fod., amp., LD, MdR) ↦ protezion.

proteziun (gad., Badia) ↦ protezion.

protocol Ⓔ it. protocollo ‹ PRŌTOCOLLUM ‹ πρωτόκoλλoν (EWD 5, 403) 6 1865 protocoi pl. (DeclaraJM, MëssaGrossrubatscher1865:1)
gad. protocol Badia protocol grd. protocol fas. protocol fod. protocol amp. protocol LD protocol
s.m. Ⓜ protocoi
documento redatto da un segretario, persona di fiducia o pubblico ufficiale, allo scopo di attestare discorsi, dichiarazioni o fatti, con presunzione di veridicità (gad. Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod., LD DLS 2002) Ⓘ verbale Ⓓ Protokoll ◇ a) Coronëis incö le bel cor / De reverendi veci proi, / De nosta Patria ch’é le decor / De süa fortüna é i protocoi. Coroneis incoù ‘l bel Coro / D’Reverendi vecci Proi, D’nosta Patria ch’è ‘l decoro / D’sua fortuna e i protocoi. DeclaraJM, MëssaGrossrubatscher1865:1 (Badia).

protocol (gad., Badia, grd., fas., fod., amp., LD) ↦ pro-

tocol.

prou (gad.) ↦ preve.

prova (fod.) ↦ proa.

prové Ⓔ PROBĀRE (EWD 5, 359) 6 1813 purvé (PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:62)
gad. porvé mar. proé Badia porvè grd. purvé fas. proèr caz. proèr bra. proar moe. proar fod. prové, proé col. proà amp. proà LD prové MdR porvè, provè
v.tr. Ⓜ prova
1 fare una prova, un tentativo (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ provare, tentare Ⓓ probieren, versuchen ◇ a) É n iede ulù purvé, / Sce te ies bon da me giapé. E n jëde ulù pruvè, / She t’ies bon da me giapè. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:62 (grd.); b) É purvà pra 100 perdieja: / y son corsa tant a dlieja: / Sant Antone n’à judà E’ prova pra 100 per diesa: / y son corsa tant A dliesa: / Sant Antone n’a schudà PlonerM, VedlaMuta1828*-2013:141 (grd.); c) Cotant da inré pò n pere se consolè de tüć sü mütuns, scemia, ch’ël à porvè de dè a tüć la medema bona educaziun? Còtant da inré pò ‘ǹ père se consolè de tütg sü müttuǹs, ŝemìa, ch’ël ha porvè de dè a tütg la medemma bonna edücaziuǹ? DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:264 (MdR); d) I madiés via de daante / de tuoi al Chino i à śà proà I madiés via de davante / de tuói al Chino i a za provà DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:111 (amp.); e) Ben, se no te crees te proarès canche l’é chisc dis che vegn. Ben, se no te crees te proares, kan ke le kiš dis, ke ven. BrunelG, Cianbolpin1866:14 (caz.); f) Ma par i fei un sarvijo / E par i voré adulà; / Ch’el saea preziso, / Ch’el no ‘l podea proà. Ma par i fei un sarviso / E par i vorré adulá; / Chel savea preziso, / Ch’el nol podea prová. Anonim, Monumento1873:1 (amp.); g) Debann porvâ la bona Genofefa de defëne le büsc dla spelunca dala nëi D’ban purvā la bona Genofefa de defenne ‘l busc’ d’la spelunca dalla nei DeclaraJM, SantaGenofefa1878:61 (Badia); h) porvede de fá a öna cun Idî purvede d’fa a una cung Iddì DeclaraJM, SantaGenofefa1878:120 (Badia)
2 sottoporre qualcosa a una o più prove per saggiarne proprietà e caratteristiche; verificare (MdR) Ⓘ provare Ⓓ probieren ◇ a) Sënza me paréssel ch’ël ne jiss nia mal in calés; a raité ne l’ài inćiamò provè. Sënza me paressl ch’ël ne ĝiss nia mal iǹ calés; a rëité ne l’hai inçhiamò provè. DeRüM, Mercadant1833-1995:286 (MdR)
3 sondare il carattere, i sentimenti, le inclinazioni di qualcuno (gad.) Ⓘ provare Ⓓ versuchen ◇ a) Mo dijon chësc orôi le porvé, por le podëi acusé. Mo dishang cast oró’ i ‘l porvé, por ‘l podai accusé. HallerJTh, MadalenaBAD1832:154 (Badia)
4 sperimentare personalmente, conoscere per esperienza diretta (gad., fod., amp.) Ⓘ provare Ⓓ erleben ◇ a) Nlo l à prové tánta fam, che plu de n viade l assa mangé chël, che mangiáva i porciei En lò l’ha provè tanta fam, che plù d’en viade l’assa mangiè cal, che mangiava i porciei DebertoM, FiProdigoFOD1841-1986:260 (fod.); b) L’á pa iö porvé! / Na compagna trascassada / mai, no mai m’é gnüda dada! L’à pa iö purvè! / Na compagna trascassada / mai, no mai m’é gnüda dada! PiccolruazA, Scassada1848-1978:72 (Badia); c) E senza dazio no se passa, provéla, che starè fresch. E senza dazio non se passa, provela, che starè fresco. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.); d) Proarè sti galantome / El seralio proarè Proarè sti galantóme / El séraglio proarè Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:21 (amp.); e) de se stravardé da gelosia, de n’i dé mai amënt a ries lënghes, che chir de desturbé la pesc y concordia; che ara l’â pömassa porvada, ci che pó na lënga baujorona a desturbé i matrimoni de sè stravardè da gelosia, d’ni dè mai a ment a ries leinghes, che chir d’desturbè la pesc’ e concordia; che ella l’ā poumassa porvada, cicche po na leinga baojorona a desturbè i matrimoni DeclaraJM, SantaGenofefa1878:121 (Badia)
5 riferito a un cibo o una bevanda, prenderne un po’ per valutarne il sapore (MdR) Ⓘ provare Ⓓ kosten ◇ a) Provunde mo na ota chëst vin de Spagna. Provunde mo ‘na óta quest viǹ de Spagna. DeRüM, TütParecé1833-1995:255 (MdR)
prové cialà (gad. P/P 1966; V/P 1998) Ⓘ sperimentare, collaudare, provare Ⓓ erproben, ausprobieren ◇ a) Beat chël che tëgn fora la proa, tantosc ch’al sará porvé ciará, arál la corona dla vita impormetüda da Idî a chi che l’ama y i sorvësc Beato chel che tengn’ fora la prova, tantosc’ ch’el sarà porvè cearà, arrāle la corona d’la vita impormettuda da Iddì a chicche l’ama e i serv DeclaraJM, SantaGenofefa1878:117 (Badia) ◆ se prové (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, fod. P/M 1985; Ms 2005, amp.) Ⓘ impegnarsi, sforzarsi Ⓓ sich bemühen, sich anstrengen ◇ a)