Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/803

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


probabile
768


probabile (Badia, caz., fod.) ↦ probabel.

probabl (gad.) ↦ probabel.

probàbol (fas.) ↦ probabel.

proca Ⓔ ahd. prugga (EWD 5, 391) 6 1878 procca (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:2)
gad. proca mar. proca Badia proca fod. cropia col. crupa
s.f. Ⓜ proches
mobile con o senza schienale, a uno o più posti, che serve di sedile, utilizzato in chiesa (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005) Ⓘ banco di chiesa Ⓓ Kirchenbank ◇ a) y ê iló injenedlada dan alté te na proca curida cun plomac de scarlat ed ē illò ingjenedlada dang Altè tena procca curida cung plumatc’ de scarlat DeclaraJM, SantaGenofefa1878:2 (Badia); b) süa proca ne n’ê mai öta al tëmp di divins ofizi, anzi, ch’ara ê ’ci domisdé valgünes ores iló sora en oraziun sua procca nen ē mai outa al temp di divini uffizi, anzi, ch’ella ē ci domisdè valgunes ores illò sora in oraziung DeclaraJM, SantaGenofefa1878:10 (Badia).

proca (gad., mar., Badia) ↦ proca.

procescion (fas.) ↦ prozescion.

procurà (col., amp.) ↦ procuré.

procurar (bra.) ↦ procuré.

procuré Ⓔ it. procurare ‹ PRŌCŪRĀRE (EWD 5, 391) 6 1833 procuré (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:269)
gad. procuré Badia procuré fas. procurèr bra. procurar fod. procuré col. procurà amp. procurà LD procuré MdR procuré
v.tr. Ⓜ procureia / procura
seguito da che o di, fare in modo, sforzarsi, ingegnarsi per conseguire uno scopo (amp., MdR) Ⓘ procurare Ⓓ sich bemühen ◇ a) Prümadetüt procureràl de se tegnì con de bones persones, de converscè coi bugn, e de fugì i ri e coroć. Prüma de tüt procureràl de se tegni coǹ de bonnes persones, de converŝè coi bugn, e de fugì i rì e corrotg. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:265 (MdR); b) Ël n’é vendëta / Plü benedëta / Che chëla che sëmper cüra / De fà bëin / A chi [che] de fà mal procüra. Ël n’é vendëtta / Plü benedëtta / Che quëlla che sëmpr cüra / De fa beiǹ / A chi [che] de fà mal procüra. DeRüM, NützlicheRache1833-1995:290 (MdR); c) Ma procura de fei meo / De fei algo manco mal Ma procura de fei meo / De fei algo, manco mal Anonim, ManageriaComunal1873-1973:39 (amp.)
se procuré (MdR) Ⓘ procurarsi Ⓓ sich verschaffen, sich beschaffen ◇ a) gran premüra de se procuré les nezesciaries conoscënzes e capazitês che posse trà a se l’atenziun di superiori graǹ premüra de se procuré les necesŝaries conoscënzes e capacités che posse trà a sè l’attenziuǹ di superiori DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:269 (MdR).

procuré (gad., Badia, fod., LD, MdR) ↦ procuré.

procurèr (fas.) ↦ procuré.

proé (mar., fod.) ↦ prové.

proebì (amp.) ↦ proibì.

proede (amp.) ↦ provede.

proeder (mar.) ↦ provede.

proèr (fas., caz.) ↦ prové.

profes Ⓔ it. professo 6 1873 professo (Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:23)
amp. professo
agg. Ⓜ profesc, professa, professes
definito da un’indiscussa evidenza (amp.) Ⓘ manifesto Ⓓ offensichtlich ◇ a) Un’outra sorte de prozesso / Se te vos te dago iό / Te vedaras che ‘l é professo / Te darei… ma come el sen. Unoutra sorte de processo / Se te vos te dago iò / Te vedaras che le professo / Te darei… ma come el sen. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:23 (amp.).

professëur (grd.) ↦ professour.

professo (amp.) ↦ profes.

professor (fas., bra., fod., amp.) ↦ professour.

professour Ⓔ it. professore ‹ PROFESSOR (EWD 5, 393) 6 1858 Professòr (ZacchiaGB, SiorProfessor1858*:1)
gad. professur Badia professur grd. professëur fas. professor bra. professor fod. professor amp. professor LD professour
s.m.f. Ⓜ professours, professoura, professoures
chi esercita l’insegnamento in istituti di istruzione secondaria e all’università (gad. A 1879; DLS 2002, grd. A 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ professore Ⓓ Professor ◇ a) Ades Sior Professor no volesse nia auter che assade la bontà de vegnir da Pasca Ades Siòr Professòr no volösö niô auter chö assadö la bontà dö venir do Pasco ZacchiaGB, SiorProfessor1858*:1 (bra.); b) bones porsones se confortâ, de ciafé por man dl M. R. S. Micurá de Rü - Bacher - ch’ê inlaota Professur tl I. R. Istitut militar a Milan, la vita de S. Genofefa stampada te nosc lingaz ladin. bones persones sè confortā, de ceaffè pur mang d’l M. R. S. Micora de Ru - Bacher - ch’ē illaota Professòr t’l I. R. Instituto militare a Milang, la vita d’S. Genofefa stampada te nosc’ lingaz lading. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:IV (Badia).

professour (LD) ↦ professour.

professur (gad., Badia) ↦ professour.

profetisé Ⓔ it. profetizzare 6 1878 profetizè (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:15)
gad. profetisé Badia profetisé
v.tr. Ⓜ profetiseia
preannunciare per ispirazione divina (gad.) Ⓘ profetizzare Ⓓ weissagen, prophezeien ◇ a) Chësta é aduncue la fortüna, che m’ëis profetisé, chësc carzer m’aspetâ duncue do le portun forní en flus. Chesta è adunque la fortuna, che m’ais profetizè, chesc’ carzer m’aspettā dunque dō ‘l portung fornì in flus. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:15 (Badia).

profetisé (gad., Badia) ↦ profetisé.

profità (col.) ↦ profité.

profitar (bra.) ↦ profité.

profité Ⓔ it. profittare (EWD 5, 394) 6 1833 profité (DeRüM, TütParecé1833-1995:255)
gad. profité, aprofité Badia profité, aprofité grd. prufité fas. profitèr caz. profitèr bra. profitar fod. profité col. profità amp. aprofità LD aprofité MdR profité
v.intr. Ⓜ profiteia
valersi di una situazione o condizione per conseguire un vantaggio, giovarsi (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; Pellegrini 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ approfittare Ⓓ ausnutzen, profitieren ◇ a) Dè de chël che ves orëis dè tant de bria, vói profité de vosta bontè. Dè de quël che ves orëis dè tant de bria, voi profité de vosta bontè. DeRüM, TütParecé1833-1995:255 (MdR).

profité (gad., Badia, fod., MdR) ↦ profité.

profitèr (fas., caz.) ↦ profité.

proibí (gad., mar., Badia) ↦ proibì.

proibì Ⓔ it. proibire ‹  PROHIBĒRE (EWD 5, 395) 6 1763 proibi ‘prohibeo’ (Bartolomei1763-1976:93)
gad. proibí mar. proibí Badia proibí grd. pruibì fas. proibir bra. proibir fod. proibì amp. proebì LD proibì MdR proibì
v.tr. Ⓜ proibesc
ordinare d’autorità che una cosa non si faccia (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013,