Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/797

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


prest
762


tu prëst zeder, / Damanda po: percie pa no? PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:58 (grd.); c) Portede prësc adalerch la plü bela iesta, y vistile Portéde prast addarlerc la plü bella vìeshta, e vistile HallerJTh, FigliolProdigoBAD1832:140 (Badia); d) l’à lascià jù al più picol mago. Chest l’é jit bon en ju ma prest l’à scomenzà a zigar che l’à freit e che se lo tirasse su. la lassà schu al più picol mago. Chöst lö schit bon un schu mô pröst la scomenza a zigàr, chö la freit ö chö se lo tirassö su. ZacchiaGB, Filamuscia1858*:8 (bra.); e) Chëla che toma sula streda ie chëi, che la scota su, ma prëst do vën l malan, y i la tol dal cuer Chëlla chë toma sulla strèda jè chëi, chë la scota su, ma prëst dò vëŋ ‘l malàŋ, y jë la tol dal cuer VianUA, SumënzaSëna1864:195 (grd.)
3 fra poco, entro breve tempo (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ presto Ⓓ bald ◇ a) Po dirala: cëla vé / Chësc dij prëst de maridé. / Lasceme inant unì! / Posse pa bën mo te l dì. Po dirala: ciëla ve / Kësh dish prëst de maridè. / Lasheme inant unì! / Posse pa bën mo tel di. PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:56 (grd.); b) Ma se ra và coscì, me par che presto / calche spegazo in sto paes se sente… Ma se ra va coscí, me par che presto / calche spegažo in sto paeš se sente… DegasperF, TenpeAdes1862-1974:474 (amp.); c) Mo ci fejon pa cui üs? te l’odaras prësc; intan ciara do gonot cun atenziun, mo aziché n’i poste pa mai. Mo ci fejung pa cui ūs? Tl’ udaras presc’; intang ciara dō gonot cung attenziung, mo azzichè n’i poste pa mai. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:49 (Badia)
4 velocemente, rapidamente (gad. A 1879; A 1895, grd. A 1879, fas. A 1879; R 1914/99, fod. A 1879; DLS 2002, amp. A 1879; C 1986, MdR) Ⓘ in fretta Ⓓ schnell ◇ a) Oh, chëstes vedles à pa na pel stranciosa ëles; ëles ne mör pa insciö prëst. O, questes vedles ha pa ‘na pél stranćiosa ëlles; ëlles ne meur pa insce[u] prëst. DeRüM, NozaSignuraSo1833-1995:239 (MdR); b) l é caminé prëst ju per la sciala, e i’ và ncontra l’è caminè prast giu per la sala, e gli va incontra DebertoM, FiProdigoFOD1841-1986:260 (fod.); c) Primo d’an ‘l é presto ca Primo d’an l’e presto ca DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:111 (amp.); d) l sgola n toch più prest che l’ègua. el sgola un tok più prest ke l egua. BrunelG, Cianbolpin1866:14 (caz.); e) No ve lascio coscì presto / Ve lo śuro, nolafé No ve lascio cosci presto / Velo zuro, no la’ fè Anonim, ManageriaComunal1873-1973:38 (amp.); f) Cun chëstes osservaziuns liarëise prësc saurí döt le liber. Cung chestes osservaziungs liereise presc’ saurì dutt ‘l liber. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:IV (Badia); g) Dui ciavaliers mená dal Re porta chësta noela col comando rigorus, de pié ia bele en chësta nöt, por arjunje l’armada plü prësc ch’al é poscibl. Dui cavalieri menà dal Re porta chesta novella col comando rigurùs, de piè ia belle in chesta noutt, pur arjunje l’armada plou presc’ ch’el è possibile. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:7 (Badia)
interiez.
incitamento a fare in fretta (fas., amp.) Ⓘ presto Ⓓ schnell ◇ a) Mo zirolave! Voi velgiac / Troà mo cà la ciamejela / Bruna o verda; prest, metéla; / Lascià ch’i grigne i joegn mac. Mo tzirolave! Voi velgiatg / Troà mo cà la tgiameṡela / Bruna o verda; prest, mettela; / Lassà ch’i grigne i xoegn matg. BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:246 (bra.); b) Presto anpezane ch’el pioan ‘l é ca Presto Ampezzane ch’el Piovan l’é cà DegasperF, AgostinoCostantini1860:1 (amp.); c) Presto Bepe da ra scora / Bete in moto el canpanon Presto Beppe da ra scòra / Bete in mòto el campanòn Anonim, ManageriaComunal1873-1973:28 (amp.)
bel prest (grd.) Ⓘ in fretta Ⓓ schnell ◇ a) Po diral: puere mut. / Dì bel prëst y ne fé tan giut! - / Sci, seniëur, l foss lier dì, / Ma dirëis’a bën de sci? Po diral: puere mut. / Di bel prëst i ne fe tan giut! - / Shi, seniëur, l foss liër di, / Ma dirëisa bën de shi? PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:59 (grd.).

prest (fas., caz., bra., moe., col., LD) ↦ prest.

prëst (grd.) ↦ prësc.

presto (amp.) ↦ prest.

presume Ⓔ it. presumere 6 1873 presume 3 (Anonim, Monumento1873:2)
amp. presume
v.tr. Ⓜ presum, presumon, presumù
supporre, ritenere, credere in base a determinati elementi o indizi (amp.) Ⓘ presumere, supporre Ⓓ vermuten, meinen ◇ a) Ma ades ‘l é duto outro, - / ‘L é tornà capocomun; - / E se firma tropo un outro / Par el, che ‘l no presume. Ma adés l’é duto autro, / - L’é torná Capo Comune; / - E se firma troppo un autro / Par el, ch’el no presume. Anonim, Monumento1873:2 (amp.).

presume (amp.) ↦ presume.

pretënde (Badia, MdR) ↦ pretene.

pretende (fod.) ↦ pertende.

preténder (moe.) ↦ pretene.

pretene Ⓔ it. pretendere ‹ PRAETENDERE (EWD 5, 381) 6 1833 pretënd 6 (DeRüM, BevundeBozaVin1833-1995:244)
gad. pretëne mar. pretëne Badia pretënde grd. pertënder fas. pertener caz. pertender bra. partener moe. preténder fod. pertende, pretende amp. pratende LD pertene MdR pretënde
v.tr. Ⓜ preten, pretenon, pretenù
1 volere con decisione qualcosa di cui si ritiene di avere diritto (gad. A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ pretendere Ⓓ beanspruchen, verlangen ◇ a) E agnó el pretende, / I disc, anche doa otes, / El pagamento, s’intende, / Par zerta so fotes. E agnó el pretende, / I disc, anche doa óttes, / El pagamento, s’ intende, / Par certa só fottes. Anonim, Monumento1873:4 (amp.)
2 sostenere, asserire qualcosa che contrasta con la realtà (MdR) Ⓘ pretendere Ⓓ behaupten ◇ a) Na pert dij che ël é por dè instruziuns inte le Mercantile, atri pretënd, ch’ël pënsa de fà n viade inte l’Ostindia. ’Na pärt diŝ ch’ël é por dè instruziuǹs inte le Mercantile, atri pretënd, ch’ël pënsa de fà ‘ǹ viade inte l’Ostindia. DeRüM, BevundeBozaVin1833-1995:244 (MdR).

pretëne (gad., mar.) ↦ pretene.

pretura Ⓔ it. pretura 6 1858 Pröturo (ZacchiaGB, DescrizionFascia1858*:3)
gad. pretura grd. pretura fas. pretura bra. pretura fod. pretura
s.f. Ⓜ pretures
organo giudiziario retto dal pretore; uffici e sede di tale magistratura (gad. A 1879; Ma 1950, grd. A 1879, fas. A 1879; Mz 1976; DILF 2013, fod. A 1879; Ms 2005) Ⓘ pretura Ⓓ Amtsgericht ◇ a) se rua a Vich, al più bel scito de Fascia, l’à cent ciase e la pretura sö ruo a Vic, al più bel schito dö Fassa la tschent tschiasö ö la Pröturo ZacchiaGB, DescrizionFascia1858*:3 (bra.).

pretura (gad., grd., fas., bra., fod.) ↦ pretura.

preve Ⓔ PRAEBITER (invece di PRESBYTER) ‹ πϱεσβύτεϱος (EWD 5, 397) 6 1763 prou ‘sacerdos’ (Bartolomei1763-1976:94)
gad. prou mar. preo Badia prô grd. preve fas. preve caz. preve bra. preve moe. preve fod. preve col. preve amp. pree LD preve