Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/778

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


poejia
743


sione o intolleranza nei confronti di qualcosa o qualcuno (MdR) Ⓘ potere Ⓓ können ◇ a) Ne sëise forsce amante de les tragedies? De le tüt nia, iö ne les pò sofrì, iö vëighe plü gën valch da rì. Ne sëise forŝe amante de les tragédies? De le tüt nìa, jeu ne les pò soffri, jeu vëighe plü giaǹ valq da rì. DeRüM, OnurReverì1833-1995:234 (MdR)
a plu no pos (amp.) Ⓘ a più non posso Ⓓ was das Zeug hält ◇ a) E sci ch’a chesta caales / s’ i ra sona a pì no pos, / ma chi i tira su ra spales, / che i à fato soraos. E sci c’ a chesta cavales / s’ i ra sòna a pi no pos, / ma chi i tira su ra spales, / che i a fato sora òs. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:117 (amp.) ◆ ne podei vedei (gad.) Ⓘ non sopportare Ⓓ nicht ertragen ◇ a) I uomini dij p.e. ch’ai s’ó bun, intan ne se pói odëi: chësta é na baujia. Li uomini disc’ p.e. ch’ei sŏ bung, intang nè sè poi udei: chesta è na baujìa. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:67 (Badia) ◆ podei

ester (gad., amp., MdR) Ⓘ poter essere, poter darsi Ⓓ sein können ◇ a) mo prëia la uma ch’ara te fejes n pice fre, / spo pól ester, ch’ara vëgnes a [se] le dé! Ma preja la uma, ch’arra te fesche un pitsche frè, / Spo pol ëster, ch’arra vegne al dè! PezzeiJF, GTerza1819-2010:196 (Badia); b) Ad avëi na gran famëia ne pòla ester atramënter. Ad avëi ‘na graǹ famëja ne pòla estr atramëntr. DeRüM, BunDéJanDomëne1833-1995:242 (MdR); c) No pó esse, / ch’el descore ne ra so conversazios, / che se ‘l corpo ‘l é con lore, / el pensier ‘l é intor i bos. No po èse, / ch’el descore nera sò conversaz̄iós, / che se ‘l còrpo l’e con lore, / el pensiér l’e intór i bòs. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:114 (amp.) ◆ podei fora (gad.) Ⓘ potere uscire Ⓓ hinausgehen dürfen ◇ a) Söl finí dla frëida sajun, s’êl amaré le pice, y n pez ne n’âl plü podü fora Soul finì d’la freida sajung, s ēle amarè ‘l picce, e ‘ng pezz nen āle plou podù fora DeclaraJM, SantaGenofefa1878:44 (Badia) ◆ s’en podei mel (grd. F 2002, fas. DILF 2013, MdR) Ⓘ dispiacersi Ⓓ bereuen, bedauern ◇ a) Ie me n posse mel de vere cuer de duc mi picëi, davia che ie v’é ufendù vo, o mi bon Die je men possè mel de vöre cuer de dutg mi piciey, davia che je ve uffendu vò, o mi bon Diè RungaudieP, LaStacions1813-1878:88 (grd.); b) Iö m’en pò mal. Le tëmp é da zacotagn de dis incà tröp varius. Jeu m’eǹ pò mal. Le tëmp é da zacotagn de dis iǹ quà treup variùs. DeRüM, CiTëmp1833-1995:249 (MdR); c) Iö m’en pò dërt mal de ne podëi azetè vosta generosa invitaziun. Jeu m’eǹ pò dërt mal de ne podëi accettè vosta generosa invitaziuǹ. DeRüM, SëiseMiAmisc1833-1995:254 (MdR).

podei (fod., LD) ↦ podei.

podëi (gad., mar., Badia, MdR) ↦ podei.

poder (fas., caz., bra., moe.) ↦ podei.

poder Ⓔ dtir. pådεr (EWD 5, 332) 6 1858 poder (PescostaC, BonesEghes1858-1994:230)
gad. poder mar. poder Badia poder grd. poder fas. poder caz. boder fod. poder amp. podar
s.m. Ⓜ poderi
persona che anticamente fungeva da medico nelle zone rurali (gad. Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013, fod. T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp. Mj 1929; Q/K/F 1985; C 1986) Ⓘ medico, curatore Ⓓ Arzt, Heilpraktiker, Bader ◇ a) porcí [ch’] ai á dit nosc poder y nosc prou / che te bones eghes ne n’él ignó! porćî [ch’] ai á dit nosc poder y nosc prô / che te’ bone[s] eghes ne n’éle inió! PescostaC, BonesEghes1858-1994:230 (Badia).

poder (gad., mar., Badia, grd., fas., fod.) ↦ poder.

podestá (gad.) ↦ podestà.

podestà Ⓔ it. podestà (EWD 5, 368) 6 1873 Podestá (Anonim, Monumento1873:2)
gad. podestá Badia potestá grd. podestà fas. podestà fod. podestà amp. podestà, potestà
s.m. Ⓜ podestas
il capo dell’amministrazione comunale, in particolare durante il regime fascista (gad. P/P 1966, grd., fas. DILF 2013, fod. Ms 2005, amp.) Ⓘ podestà Ⓓ Amtsbürgermeister ◇ a) Co ‘l à vedù el Podestà / Che cuaji cuaji vencea / El responde ben stizà: / "Chesto gnanche par idea!" Co l’á vedú el Podestá / Che quagi quagi vincea / El responde ben stizzá: / "Chesto gnanche par idea!" Anonim, Monumento1873:2 (amp.); b) Intanto ra por’ śente, / Che i se vorea lagnà, / I solite maltratamente / I aea dal Potestà. Intanto ra por zente, / Che i se vorrea lagná, / I solite maltrattamente / I avea dal Potestá. Anonim, Monumento1873:2 (amp.).

podestà (grd., fas., fod., amp.) ↦ podestà.

podl Ⓔ PĒDUCULUS (EWD 5, 275) 6 1845 poie (BrunelG, MusciatSalin1845:7)
grd. podl fas. poie caz. poge bra. polie moe. polge
s.m. Ⓜ podli
nome comune di insetti anopluri della famiglia pediculidi, parassiti esterni dell’uomo e delle scimmie (grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; G 1923; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013) Ⓘ pidocchio Ⓓ Laus ◇ a) Da la una de not i se n part / Ogneun lo veit, ben tart / Verscio Pera i se n va da desperé / Coran sche n poie su n paré. Da la una de not i se n part / Ognun lo veit, beng tart / Veršo Perra i se ‘n va da desparè / Koráng ske n polje su n parè. BrunelG, MusciatSalin1845:7 (bra.); b) E canche te sarès pa famèda / E ence polit stracèda / E ju per la tia bassa schena / śiran i poies, che remena. Ö chan chö ti saräs pô famäda / Ö entschö polit stratschäda / Ö super la tô bazza scäna / Schiran i poies, chö römöna. ZacchiaGB, CianzonValDeSora1858*-1995:167 (caz.).

podl (grd.) ↦ podl.

podlous Ⓔ deriv. di podl (EWD 5, 276) 6 1856 pojous (BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:252)
grd. pudlëus fas. poious bra. polious moe. polgios
agg. Ⓜ podlousc, podlousa, podlouses
pieno di pidocchi (grd. L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013) Ⓘ pidocchioso Ⓓ verlaust ◇ a) Voi pare e mare! da valenc, / Vardà vesc fantolins poiousc / Famé, stracé e snariliousc Voi pare e mare! da valentg, / Vardà vis fantolins pojous / Famè, straccè e xnarilious BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:252 (bra.).

poejia Ⓔ it. poesia 6 1873 poesia (Anonim, ManageriaComunal1873-1973:38)
gad. poesia grd. poejia fas. poejìa fod. poejìa, poijia col. poesia amp. poesia LD poejia
s.f. Ⓜ poejies
1 la produzione letteraria in versi riferibile ai limiti di una classificazione storica o estetica o di una attribuzione individuale (gad. DLS 2002, grd. L 1933; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ poesia Ⓓ Gedicht ◇ a) Par ra me manegeria / Na risposta el me vó dà / Con un’outra poesia / Da fei propio strabalà. Par a me Manegeria / Na risposta el me vo dà / Con un’ outra poesia / Da fei propio straballà. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:38 (amp.)
2 l’arte di produrre composizioni verbali in versi, cioè secondo determinate leggi metriche, o secondo altri tipi di restrizione (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ poesia Ⓓ Poe-