Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/74

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


arbandoné
39


fa1878:12 (Badia).

apostat (gad., Badia, grd.) ↦ apostat.

apostol (fod.) ↦ apostul.

apòstol (fas.) ↦ apostul.

apostolo (col., amp.) ↦ apostul.

apostul Ⓔ it. apostolo ‹ APOSTOLUS ‹ ἀπόστολος (EWD 1, 124) 6 1864 apostoli pl. (VianUA, LaurancVinia1864:194)
gad. apostul mar. apostul Badia apostul grd. apostul fas. apòstol fod. apostol col. apostolo amp. apostolo LD apostul
s.m. Ⓜ apostui
ognuno dei dodici discepoli scelti da gesù cristo a diffondere il vangelo (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ apostolo Ⓓ Apostel ◇ a) N patron, dijova n di Gejù a si Apostuli, ova na vinia, y ie jit ora abenëura a crì lauranc per i mandé te si vinia Uŋ patroŋ, dis̄ova uŋ di Ges̄u a si Apostoli, òva na vigna, y jè s̄it òra a bon’ ëura a cri lauràntg per i màndè te si vigna VianUA, LaurancVinia1864:194 (grd.); b) Chësc ó l’Apostul, canch’al dij: La parora d’Idî abitëies en abon-danza en os. Chesc’ ò l’Apostólo, cang ch’el disc’: La pa-rora d’Iddì abiteie in abbondanza in os. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:41 (Badia).

apostul (gad., mar., Badia, grd., LD) ↦ apostul.

apotecar (MdR) ↦ apotecher.

apotecher Ⓔ dt. Apotheker (EWD 1, 124) 6 1833 Apotécari pl. (DeRüM, BunDéJanDomëne1833-1995:242)
gad. apotecher Badia apotecher grd. apotecher LD apotecher MdR apotecar
s.m.f. Ⓜ apotecheri, apotechera, apotecheres
laureato in farmacia che vende medicinali e, tal-volta, li prepara (gad. P/P 1966; DLS 2002, grd. L 1933; F 2002; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ farmacista Ⓓ Apotheker ◇ a) N’ëise pa mai aldì dijan, che la bela aria frësca é plü ütile por nosta sanité, che tütes les medejines di doturs, e di apotecari? N’ëise pa mai aldì diŝaǹ, che la bell’ aria frësca é plü ütile por nosta sanité, che tüttes les medeŝines di Dotturs, e di Apotécari? DeRüM, BunDéJanDomëne1833-1995:242 (MdR).

apotecher (gad., Badia, grd., LD) ↦ apotecher.

apratà (amp.) ↦ praté.

apraté (gad.) ↦ praté.

apratè (Badia, MdR) ↦ praté.

aprijé Ⓔ deriv. di priesc ‹ PRETIUM (Gsell 1992b:226) 6 1878 apprijè (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:38)
gad. aprijé mar. aprijé Badia aprijé grd. aprijé, prijé fas. aprijièr bra. aprijiar fod. aperjié LD aprijé
v.tr. Ⓜ aprijeia
valutare positivamente, stimare (gad. A 1879; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ apprezzare Ⓓ schätzen ◇ a) cotan mac, chi che ne sá aprijé n te bëgn cutang mattg’, chicche nè sa apprijè ‘ng te bengn’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:38 (Badia).

aprijé (gad., mar., Badia, grd., LD) ↦ aprijé.

aprijiar (bra.) ↦ aprijé.

aprijièr (fas.) ↦ aprijé.

aprofità (amp.) ↦ profité.

aprofité (gad.) ↦ profité.

apunto Ⓔ it. appunto 6 1878 appunto (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:67)
gad. apunto Badia apunto
avv.
proprio, precisamente (gad.) Ⓘ appunto Ⓓ genau, eben ◇ a) Vëigheste chësc anel d’or, ch’i porti tl dëit? Al é apunto na scincunda de to pere. Veigheste chesc’ anell d’or, ch’i porte t’l deit? El è appunto na sincunda da to pere. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:67 (Badia) ☝ apon-

tin.

apunto (gad., Badia) ↦ apunto.

aragn Ⓔ ARĀNEUS (EWD 1, 128) 6 1763 ragn ‘araneus’ (Bartolomei1763-1976:94)
gad. aragn mar. aragn Badia aragn grd. arani fas. aregn caz. aren, ragn bra. aran moe. ragn fod. aragn col. aragn LD aragn
s.m. Ⓜ aragns
artropode della classe degli aracnidi (gad. B 1763; A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; G 1923; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; G 1923; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ ragno Ⓓ Spinne ◇ a) l ricevitor semper su la fenestra co la mira a la stanga a vede, se un passa o urta laite, propio come l aragn, che spia da la sua tana il ricevitor semper sulla fenestra colla mira alla stanga a vede, se un passa o urta la ite, propio come l’aragn, che spia dalla sua tana AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.).

aragn (gad., mar., Badia, fod., col., LD) ↦ aragn.

araldo Ⓔ it. araldo 6 1878 araldo (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:84)
gad. araldo Badia araldo
s.m. Ⓜ araldi
messaggero, banditore (gad.) Ⓘ araldo Ⓓ Bote ◇ a) Rové ala porta dl ciastel cun süa compagnia le grof dá or-din al araldo, trombetier, de soné le corn R’vè alla por-ta d’l ciastell cung sua compagnia ‘l grof dà ordine all’ araldo, trombettiěr, d’sonè ‘l cŏr DeclaraJM, SantaGenofefa1878:84 (Badia).

araldo (gad., Badia) ↦ araldo.

aran (bra.) ↦ aragn.

arani (grd.) ↦ aragn.

araspé Ⓔ it. arraspare x raspé (EWD 5, 472) 6 1878 arrasp’la 3 invers. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:78)
gad. araspé Badia araspè
v.tr. Ⓜ araspa
fare incetta di beni (gad. P/P 1966) Ⓘ arraffare Ⓓ raffen
araspé adum fig. (gad.) Ⓘ raccogliere Ⓓ sammeln ◇ a) Iló araspera ciamó dötes les forzes adöm Illò arrasp’la ciamò duttes les forzes adum DeclaraJM, SantaGenofefa1878:78 (Badia)
raspé.

araspé (gad.) ↦ araspé.

araspè (Badia) ↦ araspé.

arbandonà (col.) ↦ arbandoné.

arbandonar (bra., moe.) ↦ arbandoné.

arbandoné Ⓔ it. abbandonare ‹  frz. abandonner (da fränk. * ban) (EWD 1, 129) 6 1763 abbandonè ‘relinquo’ (Bartolomei1763-1976:68)
gad. arbandoné mar. arbandoné Badia arbandonè grd. arbanduné fas. arbandonèr bra. arbandonar moe. arbandonar fod. arbandoné col. arbandonà amp. abandonà LD arbandoné MdR abandonè
v.tr. Ⓜ arbandoneia
1 lasciare definitivamente luoghi o persone (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ abbandonare Ⓓ verlassen ◇ a) Iö mësse jì desëin. / Co? Vorëise bele m’abandonè? / I à ćiamò tröpes cosses da fà chëst danmi-