Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/73

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


apetit
38


F 2002; DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002, fod. Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ buon appetito Ⓓ guten Appetit ◇ a) Areveder! Bun apetit! A revédr! Buǹ appetit! DeRüM, DonzelaComplimënt1833-1995:241 (MdR) 2 (fas.) Ⓘ buon appetito, scordatelo Ⓓ guten Appetit, vergiss es ◇ a) B. Se tu ves te n dae trenta toleres. A. Mo te l’é dit inant che n voi tren-tacinch e no demanco. B. Bonapetite (se n va) A. Mo tö lö dit inant chö n’voi trentôcinch ö no dö manco. B. Bonapöti-te (sin va) ZacchiaGB, DescorsFascegn1858*:3 (bra.).

apetit (gad., mar., Badia, grd., fas., bra., fod., LD, MdR) ↦ apetit.

apetito (fod.) ↦ apetit.

aplet Ⓔ ? (cfr. EWD 1, 122) 6 1878 appletta f. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:60)
gad. aplët mar. aplët Badia aplët fod. aplët
s.m.f. Ⓜ aplec, apleta, apletes
chi usufruisce di un bene preso in subaffitto (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005) Ⓘ subaffittuario Ⓓ Untermieter ◇ a) Y te mia contea él pö vigni aplëta la plü püra y stleta, ch’á döt chëst, y en chëstes ores dla sëra éra pro sües compagnes te na stüa cialda a firé E t’ mia contēa elle pou vigne appletta la plou pura e stletta, ch’à dutt chest, e in chestes ores d’la sera ělla pro suus compagnes tena stua cialda a firè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:60 (Badia).

aplët (gad., mar., Badia, fod.) ↦ aplet.

aplicazion Ⓔ it. applicazione (EWD 1, 125) 6 1833 applicaziuǹ (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:269)
gad. aplicaziun grd. aplicazion fas. aplicazion fod. aplicazion amp. aplicazion LD aplicazion MdR aplicaziun
s.f. Ⓜ aplicazions
concentrazione costante e prolungata in una de-terminata attività (MdR) Ⓘ applicazione Ⓓ Fleiß, Eifer ◇ a) Por imparè valch él trëi cosses assolutamënter nezesciaries, cioè: la capazité, l’aplicaziun e la paziënza. Por imparè valq él trëi cosses assolutamëntr necesŝaries, cioè: la capacité, l’applicaziuǹ e la paziënza. DeRüM, VigneOtaRajonèVos1833-1995:233 (MdR); b) Avun pö ejëmpi assà, che persones de la plü bassa condiziun é arivà col fà de le bëin, con l’aplicaziun e col savëi s’ en tó, tröp inant e é de-ventà de gragn signurs Avuǹ peu eŝempi assà, che perso-nes de la plü bassa condiziuǹ é arrivà col fa de le bëiǹ, coǹ l’applicaziuǹ e col savëi s’ eǹ tó, treup inant é [é] deventà de gragn Signurs DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:269 (MdR).

aplicazion (grd., fas., fod., amp., LD) ↦ aplicazion.

aplicaziun (gad., MdR) ↦ aplicazion.

apliché Ⓔ it. applicare ‹ APPLICĀRE (EWD 1, 123) 6 1878 applicā (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:113)
gad. apliché Badia apliché grd. apliché fas. aplichèr fod. apliché LD apliché
v.tr. Ⓜ aplicheia
impiegare, utilizzare qualcosa in una certa situa-zione (gad. P/P 1966; DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ applicare Ⓓ anwenden ◇ a) sciöch’ al foss ispiré da Idî ál scomencé a rajoné cun füch dla divina providënza, aplicâ a süa desgrazia le fat de Giacobe, ch’â pordü so fi Giusep-pe y indô ciafé cun ligrëza sceocch’ el foss inspirè da Iddì àle scomencè a rajonè cung fuc d’la divina provvidenza, applicā a sua desgrazia ‘l fatt d’Giacobbe, ch’ā purdù so fì Giuseppe e indò ceaffè cung ligrezza DeclaraJM, SantaGenofefa1878:113 (Badia).

apliché (gad., Badia, grd., fod., LD) ↦ apliché.

aplichèr (fas.) ↦ apliché.

apojé (gad.) ↦ pojé.

Apolonio 6 1873 Apollonio (Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:25)
amp. Apolonio
antrop.
(amp.) Ⓘ Apollonio Ⓓ Apollonius ◇ a) El to partito straordinario / Lieto apena, i s’à capì / El Apolonio, el vetrinario / Por macaco, i t’à tradì. El to’ partito straordinario / Lie-to appena, i să capĭ / El’ Apollonio, el vetrinario / Por ma-caco i tà tradì. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:25 (amp.).

Apolonio (amp.) ↦ Apolonio.

apontin Ⓔ nordit. a pontin 6 1858 aponting (ZacchiaGB, Filamuscia1858*:1)
grd. a puntin fas. apontin caz. apontin bra. apontin LD apontin
avv.
proprio; esattamente, giusto, precisamente (grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, LD DLS 2002) Ⓘ appunto, proprio Ⓓ genau, eben ◇ a) Era un pìcol bez che sbraiava. Chest va apontin polit, l’à dit, noi non n’aon bec, chest sarà un. Erô un picol bötz chö sbraiava. Köst va aponting polit, la dit, noi non naong bötz’s käst sara un. ZacchiaGB, Filamuscia1858*:1 (bra.); b) Na dì l ge rua e l’à vedù apontin olache chesta tousa o femena la é sin jita ite per na sfessa de la crepa. Na dì el ğe rua e l’a vedù apontin ola ke kesta tous̄a o femena la é sin ʒ̉ita ite per na sfesa de la kre-pa. BrunelG, Cianbolpin1866:3 (caz.) ☟ apunto.

apontin (fas., caz., bra., LD) ↦ apontin.

aposta Ⓔ it. apposta (EWD 5, 366) 6 1833 a posta (DeRüM, ImparèLinguaTaliana1833-1995:232)
gad. aposta mar. aposta Badia aposta grd. aposta fas. aposta fod. aposta amp. aposta LD aposta MdR aposta
avv.
con intenzione, di proposito (gad. A 1879; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ apposta Ⓓ absichtlich, eigens ◇ a) Ëla vëgn aposta por ćiarè, ći che nos fajun chilò. Ëlla vëgn a posta por çhiarè, çhi che nos faŝuǹ quilò. DeRüM, ImparèLinguaTaliana1833-1995:232 (MdR); b) Vënies ora oder no! sveela dessenëusa. Aposta no, dij l ost, percie ue udëi, chi ch’à da cumandé te cësa, ie oder tu! Vëgnes òra oder no! svèa la dössanousa. Apòsta no, diŝ l’òst, pertgë voi udëi, chi ch’hà da cumandè te tgèsa, jö oder tu! VianUA, OstFëna1864:196 (grd.); c) à dovù vegnì / Un comissario aposta; / Ma se ‘l aesse fenì! / Vardà vos cie ch’i costa! á dovù vegni / Un Commissario apposta; / Ma se l’avesse feni! / Varda vos cié ch’i costa! Anonim, Monumento1873:2 (amp.)
fé aposta (grd. L 1933; F 2002, fas. DA 1973; Mz 1976, fod. Ms 2005, amp.) Ⓘ fare apposta Ⓓ absichtlich tun ◇ a) Credo ben éi fato aposta / Par vosoutre macaroi / Me-ritaà una risposta / Ce laoro da stanpioi. Credo ben ei fat-to apposta / Par vosŏutre maccaroi / Meritaà una rispo-sta / Ce lavoro da stampiòi. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:23 (amp.).

aposta (gad., mar., Badia, grd., fas., fod., amp., LD, MdR) ↦ aposta.

apostat Ⓔ it. apostata / dt. Apostat 6 1878 apostato (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:12)
gad. apostat Badia apostat grd. apostat
s.m. Ⓜ apostac
chi commette apostasia; eretico (gad., grd. F 2002) Ⓘ apostata Ⓓ Apostat ◇ a) atira mënel n apostat al conte cun calunies plënes de baujies porsura la fomena at-tira menel ‘ng’ apostato al conte cung’ calunnies plenes de baujiis pur sura la fomena DeclaraJM, SantaGenofe-