Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/718

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


parèr
683


T 1934; DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ parete Ⓓ Felswand ◇ a) Scürs de bosć i parëis, pilastri él les crodes, / Romanisc y gotisc y sön dötes les modes Scürs de bosc i paráis, pilastri ell’ les crodes, / Romanisch e gothisch e song düttes les modes PescostaC, MëssaPescosta1879:4 (Badia).

parei (fas., fod., LD) ↦ parei1.

parei2 Ⓔ PARĒRE (EWD 5, 174) 6 1763 parù ‘scaturio’ (Bartolomei1763-1976:91)
gad. parëi mar. parëi Badia parëi grd. parëi fas. parer caz. parer bra. parer fod. parei col. paré amp. paré LD parei MdR parëi
v.intr. Ⓜ per, parù
1 dare l’impressione (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ sembrare, parere Ⓓ scheinen, Eindruck machen ◇ a) Ursula Dapoz / l per, che la feje na ciera n puoch da soz. Ursula da Potz / al pèr, che la fesse una Ciera un puoch da Soz. PezzeiJF, UDapoz1816-2013:427 (fod.); b) I piesc davant pê bugn ëi, mo chi dedô ne me plej, anzi le ciamp me pê stropié. I pi[e]ŝ davant pè bugn ëi, mó chi de dò ne me pläŝ, anzi le ćiamp me pè stroppié. DeRüM, Mercadant1833-1995:286 (MdR); c) Odëis le monn aldedancö: / Al é na fetra moda! / Al pö che döt oi sö, / Al vá ince döt en broda! Odöis lö mon al dö dang cō / Ale na fettra moda, / Al pō chö dōt oi sō / Al vá intgiö dott ‘ng broda. AgreiterT, ConLizonza1838-1967:134 (mar.); d) Tan bel nes ál parü, / Che cherdôn che le monn foss nü. Tang bël n’es al parü, / Chë chërdong ch’ël mon fos nü. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:4 (Badia); e) A jir te lejia e a n pech de messa, / N pech de vida la ge volessa, / Se no paron tenc deslaibé. A xir te lesia e a ‘n pe de messa, / Un pe de vida la e volessa, / Se no parong tentg deslaibè. BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:246 (bra.); f) Al á odü l’Orco daimpró da cortina / ch’al i parô impröma le ciaval dl Fujina. Al á odü l’Orco damprò da cortina / ch’al i parô imprüma l’ćiaval dl Fojina. PescostaC, OrcoIocl1858-1994:231 (Badia); g) Ve l diré chiar - a mi me par / Che cò i vel duc - far i vedli muc / Se arà po dans - vedla mutans Vel dirè chiar - a mi me par / Che co i vel dutg - fé i vedli mutg / Se arà po dans - vedla mutans BrunelG, OccasioneNozza1860*-2013:368 (bra.); h) e po el scomenza, ma a ra moda soa / a ciacolà ch’el me parea na roa… e po el scomenža, ma a ra moda soa / a ciacolà ch’el me parea na roa… DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472 (amp.); i) Ah, cumpere, ncuei me per, che no stajëis nia mel Ah, cumpère ëncoi më pèr, che no stas̄ëis nia mèl VianUA, JanAmalà1864:200 (grd.); j) Ert y termënt rie te parerà tl prim l fé dl bën, / Ma canche te ies n iede usà, l fares drët saurì y gën. ’Ert y termënd rië të parerà tel prim ‘l fè del bëŋ, / Ma caŋchë t’ jës uŋ jèdë usà, ‘l farès drèt saurì y gëŋ. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); k) A Cianbolfin ge parea ben che fossa un gran pez che l’era ló A Čanbolfin ge parea ben ke fosa un gran peʒ, ke l era lò BrunelG, Cianbolpin1866:7 (caz.); l) Bela diferenza da chisc e chi dei nuosc vijign a Caprile, Alie e Zenzenie, che par tanc de sbiri e fioi de Belial. Bella differenza da chis e chi dei nuos vising a Caprile, Allie e Zenzenie, che par tantg de sbirri e fioi de Belial. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.); m) Nüsc bugn Vedli te cortina / Incö me pél, ch’alzes le ce Nousc’ bongn’ Vedli te cortina / Ingcou m’pele, ch’alze ‘l ciè DeclaraJM, MaringSopplà1878:2 (Badia); n) s’â atira fat coraje, y metü man a la inzertié; y chësc parôl ch’i savess bun ala cerva s’ ā attira fatt coraggio, e mettù mang alla inzertiè; e chesc’ parōle ch’i savess’ bung alla cerfa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:34 (Badia); o) "Sce l dajëssa pu for surëdl!" nsci dijova i mutons n di tëurbl y da vënt y plueia. Parova prëst de suzeder chël che dejidrova. "šę l da̤žá̤sa̤ pu fort surá̤dl!" ŋši dižǫ́a̤ i mutóns n di tóurdl i da̤ va̤nt i plúeia̤. pa̤rǫ́a̤ pra̤št dę sutsédę̆r ka̤l kę dęžidę̆rǫ́a̤. RifesserJB, SurëdlPlueia1879:107 (grd.); p) chël ch’Idie manda ie bën minà, bënché l nes per datrai autramënter ka̤l k’ idíe mánda̤ íe ba̤ŋ miná, ba̤ŋ k’ l nęs pęr da̤trái outra̤má̤ntę̆r RifesserJB, Plueia1879:107 (grd.); q) La tiera zitrova sot i piesc dl mut spaurì, y l i à parù de sté dut n fuech. la̤ tiá̤ra̤ tsitrǫ́a̤ sot i píeš d’l mut špourí, i l i a pa̤rú dę štę dut ŋ fúek. RifesserJB, Tëune1879:108 (grd.)
2 apparire opportuno, giusto, conveniente (grd.) Ⓘ sembrare Ⓓ scheinen ◇ a) sce uei dé a chisc tan che a vo, son patron de fé coche me plej y per s̄e voi dè a chiŝ tàŋchè a vo, soŋ patron de fè cochè më plès y pèr VianUA, LaurancVinia1864:195 (grd.).

parei (fod., LD) ↦ parei2.

parëi (gad., mar., Badia, grd., MdR) ↦ parei1.

parëi (gad., mar., Badia, grd., MdR) ↦ parei2.

parëmola (fod.) ↦ paromola.

parent Ⓔ PARĒNS (EWD 5, 176) 6 1763 parenc (c rom.) ‘affinis’ (Bartolomei1763-1976:91)
gad. parënt Badia parënt grd. parënt fas. parent caz. parent fod. parent amp. parente LD parent
s.m.f. Ⓜ parenc, parenta, parentes
chi è unito ad altra persona da vincoli di parentela (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ parente Ⓓ Angehöriger, Verwandter ◇ a) l’à vedù che no l’à più parenc ne amisc l a vedù, ke no l à più parenč ne amiš BrunelG, Cianbolpin1866:9 (caz.); b) Mi parënc ne sá nia de mia mala sorte Mi parentg’ nè sà nìa de mia mala sorte DeclaraJM, SantaGenofefa1878:14 (Badia); c) Y berbesc y mëdes n tanc de parënc, / Ai pita y trëma mo impó dër contënc E berbess e mádes n tagn de paráintg, / Ai pitta e tráma ma impò der containtg PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia).

parent (fas., caz., fod., LD) ↦ parent.

parënt (gad., Badia, grd.) ↦ parent.

parente (amp.) ↦ parent.

parentela Ⓔ it. parentela (EWD 5, 176) 6 1866 parentela (BrunelG, Cianbolpin1866:8)
gad. parentela mar. parontela Badia parentela grd. parentela fas. parentela caz. parentela fod. parentela amp. parentèla LD parentela
s.f. Ⓜ parenteles
vincolo di sangue che unisce persone discendenti l’una dall’altra o da un ascendente comune (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ parentela Ⓓ Verwandtschaft ◇ a) Zacan l’à troà sul Cianton de Bertol doi veies, che i se recordèa zeche, che chi egn i contèa che l’é jit n pèster perdù, mo che de chela jent e parentela i é jà morc fora duc. Zacan l a troà sul Čanton de Bertol doi vejes, ke i se recordea zeke, ke ki egn i kontea ke l è ʒ̉it un pester perdù, mo ke de kela ʒ̉ent e parentela i é ʒ̉à morč fora duč. BrunelG, Cianbolpin1866:8 (caz.).

parentela (gad., Badia, grd., fas., caz., fod., LD) ↦ pa-

rentela.

parentèla (amp.) ↦ parentela.

parer (fas., caz., bra.) ↦ parei2.

parèr (fas., caz.) ↦ paré.