Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/713

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


palma
678



s.f. Ⓜ palmes
vittoria, premio, ricompensa onorevole (gad.) Ⓘ palma Ⓓ Siegespalme ◇ a) Düc compagns aldedaincö, / Spo contënt tla palma piede / Che s’aspeta en Cil lassö. Duttg’ compag’ns al dè da incoù, / Spo cunteint t’ la palma piede / Che s’ aspetta in Ceil lassoù DeclaraJM, MëssaGrossrubatscher1865:1 (Badia).

palma (gad., Badia, grd., fas., bra., fod., amp., LD) ↦

palma.

palo (amp.) ↦ pel2.

palonbora (amp.) ↦ paromola.

palpà (col., amp.) ↦ palpé.

palpar (bra., moe.) ↦ palpé.

palpé Ⓔ PALPĀRE (EWD 5, 149) 6 1763 palpè ‘palpo’ (Bartolomei1763-1976:91)
gad. palpé mar. palpé Badia palpè grd. palpé fas. palpèr bra. palpar moe. palpar fod. palpé col. palpà amp. palpà LD palpé
v.tr. Ⓜ palpa
toccare insistentemente con la mano aperta, esercitando una leggera pressione (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ palpare Ⓓ betasten ◇ a) ma danz che no é auter, che sta vacia. Tone la cunscidra, dant y do, aut y bas, la pelpa, y la mesura. ma dànz che non hè àuter, che stà vàtgia. Tone la cunŝidra, dànt y dò, àut y bàs, la pèlpa, y la mësura. VianUA, JanTone1864:198 (grd.).

palpé (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ palpé.

palpè (Badia) ↦ palpé.

palpèr (fas.) ↦ palpé.

palsada (gad., Badia) ↦ pausseda.

palsé (gad., mar.) ↦ paussé.

palsè (Badia, MdR) ↦ paussé.

palù Ⓔ PALŪS (EWD 5, 185) 6 1763 na parù ‘palus’ (Bartolomei1763-1976:91)
gad. parü mar. parü Badia parü grd. paluch fas. paluf moe. palù fod. palù col. paluf amp. parù LD palù
s.m. Ⓜ palus
tratto di terreno depresso di solito ricoperto di acqua stagnante e poco profonda (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ palude Ⓓ Sumpf ◇ a) Al ess dormí inc’ ite en Parü, / Che ess pa chësc cherdü? Al ës dormì ing ët’ eng parü, / Chë ës pa cas chërdü? PescostaC, SonëtCoratBadia1852:3 (Badia).

palù (moe., fod., LD) ↦ palù.

paluch (grd.) ↦ palù.

paluf (fas., col.) ↦ palù.

pan Ⓔ PĀNIS (EWD 5, 153; http://www.atilf.fr/DERom/entree/’pan-e) 6 1763 pagn ‘panis’ (Bartolomei1763-1976:90)
gad. pan mar. pan Badia pan grd. pan fas. pan caz. pan fod. pán amp. pan LD pan MdR pan
s.m. Ⓜ pans
alimento che si ottiene cuocendo al forno un impasto di farina (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; G 1923; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; G 1923; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ pane Ⓓ Brot ◇ a) Es assé, dinei y mitli, / Canche te es 5, 6, 7 pitli? / Canch’i vën svaian, bradlan: / Tata! Mama! - ie ue pan!? Es assè, dinei y mittli, / Cànche t’ es, 5. 6. 7. pittli? / Càn’ chi ven’ g svajan’g, bradlan’g: / Tatta! Mama! - jê voi pan’g!? PlonerM, VedlMut1828-1997:351 (grd.); b) Cotan de servitú en ciasa de mi pere á pan dessurora, y iö me möri chiló da fan. Cotang de servitu in tgiasa de mi père ha pang d’sorora, e iö me möre chilò da fang. HallerJTh, FigliolProdigoBAD1832:139 (Badia); c) tan d’aureies te cësa de mi pere, che à pan plu che assé; y ie more tlo da fam tang d’auréjes in te tschiésa de mi pére, che han pang peu che assé; y je more tló da fam HallerJTh, FigliolProdigoGRD1832:141 (grd.); d) cotenc de urees che à en cèsa de mi père massa pan, e gé more chiò da fam coteng de urées che ha in tgiesa de mi pére massa pan, e jé more cgló da fam HallerJTh, FigliolProdigoCAZ1832:144 (caz.); e) Ince de Moidele mia so, / ál dit chël sior degan / Ara l’á dadio pö orü tó / Chël Jan dal Pech co ne fej pan. Ingiö dö Miodölö mia só / Al ditt chel sior Dögang / Ara la da dio pō orü tō, / Chel Schang dal pöch co nö fösch pang. AgreiterT, ConLizonza1838-1967:130 (mar.); f) cuanta servitù a ciasa de me pare à pan che ghin vanza e ió son ca che moro da ra fame! quanta servitù a ciasa de me pare ha pan che ghen vanza e iò son ca che moro dara fame! ConstantiniM, FiProdigoAMP1841-1986:255 (amp.); g) Cotánta de jent forestiera n cesa de mio pere i n à pán, che i’ n vánza, e mi son chilò che muore da fam. Cotanta de zent forestiera ‘n cieŝa de mio père i n’ha pang, che i ne vanza, e mi son chilò che muore da fam. DebertoM, FiProdigoFOD1841-1986:260 (fod.)
s.m. sg.
1 nutrimento, mezzo di sostentamento, in quanto il pane è l’alimento principale e più comune, considerato indispensabile e insostituibile (grd., fas. R 1914/99) Ⓘ pane, sostentamento Ⓓ Brot, Lebensunterhalt ◇ a) Ël fova n artejan, / Se vadaniova l pan / Cui lëures de si man. El foa n arteſhan, / Se vadaniova l pan / Kui lëures de si man. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61 (grd.)
2 una delle due specie eucaristiche (gad.) Ⓘ pane Ⓓ Brot ◇ a) Ne l’ëise aldí incö ciantan / Can’ al ofrî dl Cil le pan, / N prou ch’ais na te usc / Olá n él? Sun ma susc. Në laissë aldì incö tgiantang / Cang Al offrì dël Tsil ël pang, / En Pro ch’ai na te us / Ollà n’ëllë? Sung ma sus. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:2 (Badia); b) Al Ofertorio, al ofrí le pan y boanda / I porta la uma al primiziant la gherlanda All’ Offertorio, all’ offrì l’pang e boánda / I porta la uma al primiziant la gherlanda PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia)
pan de forment (gad. V/P 1998; DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ pane bianco Ⓓ Weißbrot ◇ a) Stüf de chëst, dij le pere n dé: "Dìme mo, porćì voste pa jì a studié?" - "Oh, por podëi mangé vigne dé pan de formënt", fô la resposta! Stüff de quëst, diŝ le père ‘ǹ dé: "Dime mó, porçhi voste pa ĝî a studié?" - "Oh, por podëi mangé vigne dé paǹ de formënt", fô la resposta! DeRüM, Studié1833-1995:278 (MdR) ◆ pan fosch (gad. V/P 1998; DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ pane nero Ⓓ Schwarzbrot ◇ a) De y nöt se lasciâra jö sön n gröm de stran, da na pert êl n boché de tera plëgn d’ega, y n pü’ de pan fosch ê süa spëisa. Dè e noutt sè lasceala jou sounung grum de strang, da na pert elle ‘ng bocchè de terra plengn’ d’ěga, e ‘ng pude pang fosc’ ē sua speiſa. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:13 (gad.).

pan (gad., mar., Badia, grd., fas., caz., amp., LD, MdR) ↦ pan.

pán (fod.) ↦ pan.

pancia (gad.) ↦ panza.

páncia (fod., col.) ↦ panza.