Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/699

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


orghen
664


un bôn toc. / Perchö sönò diventö mat / Ö mi pörö ôrgen strac. ZacchiaGB, CianzonSonador1858-1995:164 (bra.).

orghen (fod., col., LD) ↦ orghen.

òrghen (fas., bra., moe.) ↦ orghen.

orghenist Ⓔ dtir. Orgenist (EWD 5, 116) 6 1813 orghenist (PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61)
grd. orghenist fas. orghenist bra. orghenist LD orghenist
s.m.f. Ⓜ orghenisć, orghenista, orghenistes
suonatore di organo (grd., fas. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ organista Ⓓ Organist ◇ a) Mi caro bon amich, / Orghenist de San Durich! / Ie te dëss gratulé. Mi karo bon amik, / Orghenist de San Durik! / Ie te dës gratulè. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61 (grd.); b) Voi orghenist sonà su ben! Voi orghenist sonà su beng! BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:244 (bra.).

orghenist (grd., fas., bra., LD) ↦ orghenist.

orghin (caz., amp.) ↦ orghen.

orgo (mar.) ↦ orghen.

orgun (grd.) ↦ orghen.

orido Ⓔ it. orrido 6 1878 orrida f. sg. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:13)
gad. orido Badia orido
agg. Ⓜ oridi, orida, orides
che provoca un senso di orrore, di repulsione o di angosciosa paura (gad.) Ⓘ orrido Ⓓ grauenhaft ◇ a) ragio de sorëdl o lominus de löna degun, en modo che la figöra de chë orida abitaziun comparî ciamó plü confusa y malinconica raggio de sored’l o luminùs de luna degung, in modo, che la figura de chell’ orrida abitaziung comparì ciamò plou confusa e malinconica DeclaraJM, SantaGenofefa1878:13 (Badia); b) te chësc lüch orido este destiné de gní al monn te chesc’ luc orrido ēste destinè de gnì al mon DeclaraJM, SantaGenofefa1878:16 (Badia)
avv.
in modo orrido (gad.) Ⓘ orridamente Ⓓ grauenhaft ◇ a) Mo la de vëgn cun angosces nöies: al ê na doman scöra döt en ciarü, le post ërt, imbosché orido, döt en crëp, che spuntâ, plëgn de vedli pëc fosc, de roi y trognores de jenier. Mo la dè vengn’ cung angoscies nouies: el ē na dumang scura dutt in ciarù, ‘l post ert, imboschè orrido, dutt in crepp, che spuntā, plengn’ de vedli pecc’ fosc’, d’rōs e trŏgnores de snìure. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:32 (Badia).

orido (gad., Badia) ↦ orido.

orir (fas., caz.) ↦ daurì.

orir † (moe.) ↦ daurì.

orloi (fas.) ↦ orloio.

orloio Ⓔ trent. orloi (Elwert 1943:236) 6 1873 arlòe pl. (Anonim, TosesCortina1873-1938:30)
fas. orloi caz. orloio moe. relòeo amp. arloio
s.m. Ⓜ orloi
strumento di misurazione del tempo, con l’indicazione delle ore (fas. DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, amp. Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002) Ⓘ orologio Ⓓ Uhr ☝ ora1oroloi pianta erbacea delle violacee (viola arven- sis m.) (amp. Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986) Ⓘ viola campestre Ⓓ Acker- Stiefmütterchen ◇ a) Ades ci àres betù su / Arloe e mantelines / I guadagnes de sta nines / I é dute intor el…. Ades ci hares betù su / Arlòe e mantelines / I guadagnes de sta nines / Iè dute in tor el…. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.).

orloio (caz.) ↦ orloio.

ormai Ⓔ it. ormai 6 1873 ormai (Anonim, Monumento1873:1)
grd. urmei amp. ormai
avv.
1 a questo o a quel punto, per esprimere il compimento di un processo (grd. L 1933; F 2002; DLS 2002, amp.) Ⓘ ormai Ⓓ bereits ◇ a) Duncue ades ormai saé, / Intanto ió scomenzarei: / "Sarae ben ora", dijaré, / "Te m’as fato spetà assei!" Dunque adés ormai savé, / Intanto jó scomenzarei: / "Sarae ben ora", digiaré, / "Te m’as fatto spettá assei!" Anonim, Monumento1873:1 (amp.); b) Se conosce dute ormai / De sto uzel ra proprietà / Che de dì el non é mai / E di note, el và in ca e in là. Se conosce, dute ormai / De sto uzel ra proprietà / Che de dì el no ne mai / E di note, el và in cà e in là. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:33 (amp.)
2 esprime rassegnazione (grd. L 1933; F 2002, amp.) Ⓘ ormai Ⓓ nunmehr ◇ a) Da i dì cuaji canaes; - / Ma r’é ormai suzeduda!… Dai dí quagi canaes; - / Ma r’ é ormai succeduda!… Anonim, Monumento1873:3 (amp.).

ormai (amp.) ↦ ormai.

ormon (Calfosch) ↦ vermon.

orna (fas., amp.) ↦ ourna.

ornament Ⓔ it. ornamento ‹ ORNĀMENTU (EWD 5, 119) 6 1856 ornament (PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:266)
gad. ornamënt mar. ornamont Badia ornamënt grd. urnamënt fas. ornament bra. ornament fod. ornament amp. ornamento LD ornament
s.m. Ⓜ ornamenc
abbellimento ottenuto con elementi decorativi (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ decorazione, ornamento Ⓓ Verzierung, Ornament ◇ a) En lejia o en procescion / Ogne bel confalon / L’é n bel ornament. In lesia o in Processiong / Ogni bel confalong / Le un bel ornament. PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:266 (bra.).

ornament (fas., bra., fod., LD) ↦ ornament.

ornamënt (gad., Badia) ↦ ornament.

ornamento (amp.) ↦ ornament.

ornamont (mar.) ↦ ornament.

oro (amp.) ↦ or.

orogla (fod.) ↦ oredla.

oror (fas., fod.) ↦ orour.

orour Ⓔ it. orrore 6 1878 orror (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:28)
gad. orur Badia orur fas. oror fod. oror
s.m. Ⓜ orours
1 forte sensazione di ribrezzo, moto di repulsione; reazione di spavento, di paura (gad., fas. R 1914/99; DILF 2013, fod. Ms 2005) Ⓘ orrore Ⓓ Grauen ◇ a) Coche les rames se moscëda cun sënn; döta la natöra desmostra orur a odëi sacrifican l’inozënt, insciö se fajarára dagnora spavënt! cocche les rames sè mosceda cung senn; dutta la natura demostra orror a udei sacrificang l’innozente, ingsceou sè faralla dagnara spavent! DeclaraJM, SantaGenofefa1878:28 (Badia)
2 cosa che desta spavento, raccapricciante (gad., fod. Ms 2005) Ⓘ orrore Ⓓ Grauen ◇ a) Os ëis condüt mi om sann dala vera, ëis fat gní a löm mia inozënza, m’ëis delibré dai orurs dla porjun y dala mort Os ais condutt mi om san dalla verra, ais fatt gnì a lum mia innozenza, m’ais deliberè d’ai orrori d’la p’rjung e dalla mort DeclaraJM, SantaGenofefa1878:95 (Badia).

orp (grd., bra.) ↦ orbo.

ort (fas., bra.) ↦ ourt.

ortié (gad., Badia, LD) ↦ vertié.

Ortijei (fas., caz., fod.) ↦ Urtijëi.

Ortisei (amp.) ↦ Urtijëi.