Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/697

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


ordinar
662



agg. Ⓜ ordinars, ordinara, ordinares
1 che rientra nell’ambito della norma, della consuetudine (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ ordinario Ⓓ üblich, gewöhnlich ◇ a) Chësta é la storia ordinara de nos düc: por tribolaziuns en paziënza ala santité, por meso dla crusc ala gloria. Chesta è la storia ordinaria de nos duttg’: pur tribulaziungs in pazienza alla santitè, purmezzo d’la crusc’ alla gloria. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:128 (Badia)
2 dozzinale, di poco pregio (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; DLS 2002, fas. A 1879; DLS 2002, fod. A 1879; DLS 2002, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ ordinario Ⓓ gewöhnlich ◇ a) Par parsones ordenaries / Come chi outre, staa ben / Ma par besties straordinaries / Come chiste no convien! Par parsones ordenaries / Come chi outre, stava ben / Ma par besties straordinaries / Come chiste no convien! Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:20 (amp.); b) Ciari a to fi, frësch y vi, cun les massëdles rostes, sciöche na porpora, sann y gaiert, cun spëisa daldöt ordinara y aria sana. Ciari a to fì, fresc e vī, colles masselles rostes, sceoucche na porpora, san e gaiert, cung speiſa d’l dutt ordinaria e aria sana. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:96 (Badia).

ordinar (gad., grd., LD) ↦ ordinar.

ordinariamenter Ⓔ it. ordinariamente 6 1833 ordinariamëntr (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:268)
MdR ordinariamënter
avv.
abitualmente, di solito (MdR) Ⓘ ordinariamente Ⓓ gewöhnlich ◇ a) Ël suzed bëin, ch’an à le maiù riguard sön chisc, dè de chël ch’ëi vëgn ordinariamënter bele da pici nudris aladô, e per chëst possedi les nezesciaries capazitês e cualitês. Ël succed bëiǹ, ch’an ha le majù rigúard seu ‘ǹ quiŝ, dè de quël ch’ëi vëgn ordinariamëntr bel[e] da picći nudris a la dò, e per quëst possed[i] les necesŝaries capacités e qúalités. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:268 (MdR).

ordinariamënter (MdR) ↦ ordinariamenter.

ordinario (Badia, fod.) ↦ ordinar.

ordine (Badia, fod., col., MdR) ↦ orden.

ordiné Ⓔ it. ordinare 6 1631 (cazzador) ordenato p.p. m.sg. (Proclama1631-1991:157)
gad. ordiné Badia ordenè grd. ordiné fas. ordenèr bra. ordenar fod. ordiné col. ordenà, ordinà amp. ordenà LD ordiné MdR ordoné
v.tr. Ⓜ ordineia
1 richiedere di fornire una merce o di eseguire un lavoro (gad. P/P 1966, fas. DLS 2002, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ ordinare Ⓓ bestellen ◇ a) y á dé comando a Guelfo de tigní guardia söles portes de ciastel, acioche degügn pois fora, ordinëia n bun past a sü soldas stanc e à dè comando a Guelfo d’tignì guardia soulles portes d’ciastell, acceocche d’gungn’ posse fora, ordineia ‘ng bung past a su soldās stanc’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:85 (Badia)
2 mettere in ordine, in regola, in assetto e simili (gad. P/P 1966; DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ ordinare Ⓓ anordnen, ordnen, regeln ◇ a) Sce, desse pesc, Idî ordinëia döt, ince les piceres cosses cun gran sapiënza. Sē, desse pesc’, Iddì ordineia dutt, inciè les picceres coſes cung grang sapienza. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:112 (Badia)
3 imporre in virtù di un’autorità o di un superiore grado gerarchico, comandare (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; DLS 2002; Ms 2005, amp. Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD, MdR) Ⓘ ordinare Ⓓ anordnen, befehlen ◇ a) Fàte animo, racomanete a Idie, fà cherdè le dotur, e obedësc bel in punt a tüt ći ch’ël te dij, e t’ordonëia. Fate animo, raccommanete a Iddie, fà cherdè le Dottur, e obbedëŝ bel iǹ punt a tüt çhi ch’ël te diŝ, e t’ ordonnëja. DeRüM, Poste BëinDormì1833-1995:257 (MdR); b) E i à alolo ordinà: / Che li torne a ra Cassa, / Che viene ra sescion anulà, / Che sta robes no passa… E i á allollo ordiná: / Che li torne ara Cassa, / Che enne a Session annullá, / Che sta robes no passa… Anonim, Monumento1873:3 (amp.); c) Insciö trionfâ le crudel bele danfora, söla speranza, che le conte tl pröm sënn ordinëies la mort de Genofefa. Ingsceou trionfava ‘l crudele belle dang fora, soulla speranza, che ‘l conte t’ l prum senn ordineie la mort de Genofefa. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:13 (Badia); d) Sigfrid ne desprijâ nët nia la compagnia di ciavaliers; anzi söl consëi de Guelfo ál istës ordiné na gran ciacia Sigfrid nè desprijà nett nia la compagnìa di cavalieri; anzi soul consei d’Guelfo àle istess ordinè na grang ciaccea DeclaraJM, SantaGenofefa1878:89 (Badia)
ordiné via (gad. P/P 1966) Ⓘ ordinare Ⓓ anordnen, ordnen, regeln ◇ a) Ne n’á Idî ordiné ia döt bëgn demorvëia. Nen à Iddì ordinè ia dutt bengn’ d’morvouia. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:51 (Badia) ◆ se ordiné (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966, grd. G 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013) Ⓘ comunicarsi, ricevere la comunione Ⓓ die Kommunion empfangen ◇ a) Stae chiec i preves, l fasc ben! - / Se se confesse dò le unesc, / O domesdì, e dapò lunesc / Se se ordenee, se fasc besegn. Stae chiec i preves, l fasc ben! - / Se se confesse dò le unesc, / O domesdì, e dapò lunesc / Se se ordenee, se fasc besegn. BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:250 (bra.).

ordiné (gad., grd., fod., LD) ↦ ordiné.

ordinèrech (fas.) ↦ ordenèr.

ordoné (MdR) ↦ ordiné.

ordöra (gad., mar.) ↦ verdura.

ordüra (Badia) ↦ verdura.

oré Ⓔ OPERĀRIUS (EWD 5, 106) 6 1832 aureies pl. (HallerJTh, FigliolProdigoGRD1832:141)
gad. orá mar. orá Badia orá grd. auré fas. uré caz. uré moe. urè LD oré
s.m. Ⓜ orés
lavoratore agricolo non specializzato, solitamente a giornata o stagionale (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, LD DLS 2002) Ⓘ lavoratore a cottimo, bracciante Ⓓ Tagelöhner ◇ a) Ma śën iel jit n se, y dij: tan d’aureies te cësa de mi pere, che à pan plu che assé; y ie more tlo da fam. Ma deseng joél schit in se, y disch: tang d’auréjes in te tschiésa de mi pére, che han pang peu che assé; y je more tló da fam. HallerJTh, FigliolProdigoGRD1832:141 (grd.); b) Ma l’é retornà en se, e l’à dit, cotenc de urees che à en cèsa de mi père massa pan, e gé more chiò da fam. Ma l’é retorná in se, e l’a dit, coteng de urées che ha in tgiesa de mi pére massa pan, e jé more cgló da fam. HallerJTh, FigliolProdigoCAZ1832:144 (caz.); c) Y ciamó nia contënt, mëtel man, […] a i scurté le paiamënt bëgn davagné ai oras, y proibí, de i dé ai püri finamai n to’ de pan. E ciamò nia cuntent, mett’ l mang, […] a i scurtè ‘l paiament bengn’ vadagnè ai orās, e proibì, di dè ai puri fingmai ‘ng to de pang. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:11 (Badia).

oré (LD) ↦ oré.