Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/672

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


nodé
637


tova prejenza per vendicazion che giö me spete de l’ofeja che m’é stat fat Signor mio, giö non vegne alla toa presenza per vendicazion che giö me aspette dell’ offesa che m’è stat fat SommavillaA, DecameronIXMOE1875:639 (moe.); m) No pité, mi caro fi, ara ne stá en me de vire o de morí No pittè, mi caro fì, ella nè sta in mè d’vire o d’morì DeclaraJM, SantaGenofefa1878:62 (Badia)
2 avverbio negativo olofrastico, equivalente cioè a una frase intera (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002) Ⓘ no Ⓓ nein ◇ a) En ben. Tant volede pa lassù? / Dajene che che volede. / No! Cognede dir. En beng: tang volede pà lassù? Daschéne che che volede. / No: cognede dir. GiulianiGB, Gespräch1812-2014:59 (bra.); b) Tost sauté, / Tost sci, sci! / /Tost no, no! / La va pa bën dedò! Tost sautè, / Tost shi, shi! / Tost no, no! / La va pa bën de do! PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:57 (grd.); c) A chi da Pera ge volon ensegnar / Colpes e bote ge volon dar. / No doi, no trei, no sie, / Ma da ciaf fin a pie. A ki da Perra je volóng ‘nsegnár / Kolpes e bote je volóng dar. / No doi, no trei, no sie, / Ma da čaf fin a pie. BrunelG, MusciatSalin1845:6 (bra.); d) No, no se redion No, no se redion PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:269 (bra.); e) Aposta no, dij l ost, percie ue udëi, chi ch’à da cumandé te cësa Apòsta no, diŝ l’òst, pertgë voi udëi, chi ch’hà da cumandè te tgèsa VianUA, OstFëna1864:196 (grd.); f) Ah no, Pere, che ne nes lascëis morí da fan Ah no, Pere, che nè nes lasceis morì da fang DeclaraJM, SantaGenofefa1878:33 (Badia); g) "Él chisc ciüfs?" damanel. "No", dij la uma, al é pieries "Elle chisc’ ceuff?" daman’l. "No", disc’ la uma, el è pěries DeclaraJM, SantaGenofefa1878:47 (Badia)
dì de no (gad. P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ dire di no Ⓓ nein sagen ◇ a) l se la rì e ciala ju / l trëma e disc de no al sela ri e chiala su / al trema e dis de no PezzeiJF, TTolpei1805-2010:192 (fod.) ◆ no… no (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. L 1933; F 2002, fas. R 1914/99) Ⓘ né… né Ⓓ weder… noch ◇ a) gauja, ch’al tomará fora, no dër marou, no blot badiot gausa, ch’el tomarà fora, no der marêo, no blott badiott DeclaraJM, SantaGenofefa1878:IV (Badia); b) nia, no n post süt, no na bromora sö na trognora no ‘ng post sūtt, no na bromora sou na trognora DeclaraJM, SantaGenofefa1878:32 (Badia) ☟ ne… ne.

no (gad., mar., Badia, grd., fas., bra., fod., col., amp., LD) ↦ no.

(mar.) ↦ nuef1.

(mar.) ↦ nuef2.

nobel Ⓔ (a)it. nobile (GsellMM), evt. x dt. nobl 6 1631 Nobile (Proclama1631-1991:156)
gad. nobl mar. nobl Badia nobl grd. nëubl, nobl fas. nòbol, nòbil † caz. nobile bra. nobl fod. noubl, nobil † col. nobel, nobile amp. nobile LD nobel MdR nobl
agg. Ⓜ nobli, nobla, nobles
1 appartenente, per nascita o per investitura, a una classe già considerata superiore o avente diritto a particolari distinzioni e privilegi, in particolare negli ordinamenti monarchici (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pz 1989; DLS 2002, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ nobile Ⓓ adelig, vornehm ◇ a) Canch’ël à finì, dij le boadù: "Odé, nobl Signur Vicare, iö sun vedl e n püch de valch mëssi bëire." Quanch’ ël ha finì, diŝ le boadù: "Odé, nobl Signur Vicare, jeu suǹ vedl e ‘ǹ püc de valq mëssi bëire." DeRüM, VizBëire1833-1995:275 (MdR); b) l pare nobile de chesta familia é mort il parö nobile dö chöstô familia ö mort ZacchiaGB, FamilieNobile1858*:1 (bra.); c) na nobla signura dala Gascogna é jüda a dlijia al Sant Sepolcher na nobla signura dala Gascogna é jüda a dlijia al Sant Sepolcher PescostaC, DecameronIXMAR1875:650 (mar.); d) na nobla signura de Guascogna é jüda teco na pelegrina al Sant Sepolcher na no̲bil signura dẹ Guascogna è žüda tęco̮ na pẹllẹgrina al Santo̮ Sẹpo̮lcro̮ PescostaC, DecameronIXBAD1875:652 (Badia); e) na nobla seniëura dla Guascogna ie jita a dlieja al Santo Sepolcro nå no̱bil sęgnęura dla Guascogna ię žita å dlięžå ål Santo Sepo̬lcro RifesserJB, DecameronIXGRD1875:654 (grd.); f) na nobil signoura de Guascogna é juda a gliejia al Santo Sepolcro na no̲bil signo̮ura de Guascogna è žuda a gliẹžia al Santo Sepo̮lcro PescostaC, DecameronIXFOD1875:655 (fod.); g) Finalmënter alza le grof süa usc rota: Nobli ciavaliers, servi fedei ponsede, (dijel) chësta dona é mia sposa Genofefa Finalment’r alza ‘l grof sua usc’ rotta: Nobili cavalieri, servi fedeli pungsede, (disc’l) chesta donna è mia sposa Genofefa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:98 (Badia); h) Ai damanâ coch’ al â podü deventé, che la nobla contëssa ne n’ê morta da fan y por le frëit Ei damanā cocch’ al ā pudù d’venté, ch’la nobil contessa nen ē morta da fang e pur ‘l freit DeclaraJM, SantaGenofefa1878:104 (Badia)
2 dotato di requisiti di eccellenza, purezza, perfezione (anche in senso ironico) (gad., amp.) Ⓘ nobile Ⓓ edel ◇ a) ’Es à anche ra bustines / Sta nobil signorines / E ce tirà sora ch’ ’es farà / Parcé che i tosc vade là. Es ha anche ra bustines / Sta nobil signorines / E ce tirà sora ches farà / Parcé che i tos vade là. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.); b) Golo conesciô avisa le spirit dl grof, ch’ê iüst, nobl, plëgn de compasciun y generus Golo conesceō avviſa lo spirito d’l grof, ch’ē giust, nobile, plengn’ de compassiung e generoso DeclaraJM, SantaGenofefa1878:12 (Badia).

nobel (col., LD) ↦ nobel.

nobelté Ⓔ it. nobilità 6 1878 nobiltè (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:1)
gad. nobilté Badia nobilté fas. nobiltà
s.f. Ⓜ nobiltés
condizione di chi è di nobile stirpe e gode dei privilegi a ciò connessi (gad., fas. DILF 2013) Ⓘ nobilità Ⓓ Adel, Vornehmheit ◇ a) Tal ê dan 1000 agn le Brabant, vijin ala Francia, patria de S. Genofefa, governé da n düca de gran nobilté Tal ē dang 1000 angn’ ‘l Brabante, vijing alla Francea, patria de S. Genofefa, governè dang duca de gran nobiltè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:1 (Badia).

nobil † (fod.) ↦ noubl.

nòbil † (fas.) ↦ nòbol.

nobile (caz., col., amp.) ↦ nobel.

nobiltà (fas.) ↦ nobelté.

nobilté (gad., Badia) ↦ nobelté.

nobl (gad., mar., Badia, grd., bra., MdR) ↦ nobel.

nòbol (fas.) ↦ nobel.

nodà (amp.) ↦ nodé.

nodar (bra., moe.) ↦ nodé.

nodé Ⓔ *NOTĀRE ‹  NATĀRE (EWD 5, 56) 6 1763 nodè ‘nato’ (Bartolomei1763-1976:89)
gad. nodé mar. nodé Badia nudè grd. nudé fas. nodèr bra. nodar moe. nodar fod. nodé amp. nodà LD nodé
v.intr. Ⓜ noda
1 di persona o animale, spostarsi nell’acqua compiendo una serie di opportuni movimenti coordinati (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P