Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/643

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


moment
608


sceoucche momentg! DeclaraJM, SantaGenofefa1878:38 (Badia)
2 periodo di tempo, circostanza, situazione (gad., grd. F 2002) Ⓘ momento Ⓓ Zeit ◇ a) Y en de te momënc ci fortüna podëi baié cun Os vera y unica consolaziun de nost’anima! E in d’te momentg’ ci fortuna pudei baié cung Os vera ed unica consolaziung d’nost’anima! DeclaraJM, SantaGenofefa1878:38 (Badia); b) Os sëis infinitamënter rich de scincundes, y savëis paié i uomini magnificamënter, cun agn intiers de felizité n momënt de tribolaziun soportada Os seis infinatamentr ricc d’sincundes, e saveis paiè li uomini magnificament’r, cung angn’ intirz d’felizitè ‘ng moment d’tribulaziung sopportada DeclaraJM, SantaGenofefa1878:94 (Badia)
en chel moment (gad.) Ⓘ in quell’ istante, in quel momento Ⓓ in jenem Augenblick ◇ a) En chël momënt comparësc le vësco Idolfo Ing chel moment comparesc’ ‘l Vesco Idolfo DeclaraJM, SantaGenofefa1878:4 (Badia); b) En chël momënt, ch’al te tocará caji strambi, pënsa a mies parores - y sides le Signur cun te. In chel moment, ch’el tè toccarà casi strambi, pengsa a mies parores - e sii ‘l Signor cung tè. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:5 (Badia) ◆ en chest mo-

ment (gad.) Ⓘ in questo istante, in questo momento Ⓓ in diesem Augenblick ◇ a) en chësc momënt vëgnel Berta da üsc ite in chesc’ moment vegnel Berta da usc’ ite DeclaraJM, SantaGenofefa1878:86 (Badia) ◆ n moment (fod.) Ⓘ un po’, un momento Ⓓ ein wenig, ein bisschen ◇ a) Ogni tant na picola piova, che bagna n momento la crosta. Ogni tant una piccola piova, che bagna un momento la crosta. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.) ◆ sul mo-

ment (gad., grd. F 2002) Ⓘ subito Ⓓ gleich ◇ a) Ël la tol por la man sciöche iö te sëgn, y ara ê sana söl momënt, y ê frësca y de bona vëia sciöche denant El la tol pur la mang sceoucche iou tè ſengn’, e ella ē sana soul moment, ed ē fresca e d’bona vouia sceoucche denant. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:73 (Badia) ◆ tl medem moment (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ allo stesso tempo, contemporaneamente Ⓓ im selben Augenblick, gleichzeitig, zur gleichen Zeit ◇ a) Franz ie unì ora dl lën uet sun duicater, y belau tl medem mumënt à l tarlui dat ite sul lën frants íe uní ǫ́ra̤ d’l la̤ŋ úet sun dói kátę́r, i beláu t’ l mędém męmá̤ŋt a l ta̤rlúi da’ ítę su l la̤ŋ RifesserJB, Tëune1879:108 (grd.) ◆

vigni moment (gad. V/P 1998, fas., amp.) Ⓘ ogni momento Ⓓ jeden Augenblick ◇ a) Cioch l’era ogneun ben, ben, / De chest volesse meter pen, / Perché en pe no i podea più star / E ogni moment i jìa a pisciar. Čiok l era ognun beng, beng, / De kest voles mëter peng, / Perke ‘n pe no i podea plu star / E ogni moment i žia a pišár. BrunelG, MusciatSalin1845:5 (bra.); b) ma el peso m’à sapù ch’ogni momento / el dijea na porcada o un sacramento ma el pezo m’ha sapú ch’ogni momento / el digea na porcada o un sacramento DegasperF, TenpeAdes1862-1974:473 (amp.).

moment (fas., caz., bra., fod., col., LD) ↦ moment.

momënt (gad., Badia, MdR) ↦ moment.

momento (fod.) ↦ moment.

momont (mar.) ↦ moment.

monaa (bra.) ↦ monada.

monada Ⓔ nordit. monada / it. monata (EWD 4, 448) 6 1873 monada (Anonim, Monumento1873:3)
gad. monada bra. monada, monaa fod. monada amp. monada
s.f. Ⓜ monades
azione, parole da sciocco, cosa fatta o detta in modo sciocco, senza adeguatamente riflettere (bra. R 1914/99, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, amp. Mj 1929; Q/K/F 1983; C 1986) Ⓘ sciocchezza, stupidata, fesseria Ⓓ Blödsinn, Dummheit ◇ a) E chesta i r’à dada, / E parché el see contento: / Se farae na monada, / I disc, a no i n dà cuatrozento. E chesta i r’ á dada, / E parché el see contento: / Se farae na monada, / I disc, a no in dá quattrozento… Anonim, Monumento1873:3 (amp.).

monada (gad., bra., fod., amp.) ↦ monada.

monarca (gad., Badia, grd., fas., fod., amp., MdR) ↦

monarch.

monarch Ⓔ it. monarca / dt. Monarch ‹  MONARCHA ‹  μονάρχης (EWD 4, 449) 6 1833 monarca (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263)
gad. monarca Badia monarca grd. monarca fas. monarca fod. monarca amp. monarca MdR monarca
s.m. Ⓜ monarcs
chi ha il potere assoluto in uno stato monarchico (gad. A 1879; Ma 1950, grd. A 1879; L 1933; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DILF 2013, fod. A 1879, amp. A 1879, MdR) Ⓘ monarca Ⓓ Monarch ◇ a) Co podess pa fidé le monarca a de te’ jënt la guardia de süa augusta persona e de so trono Cò podess pa fidé le Monarca a de tä ĝënt la gúardia de süa augusta persona e de sò trono DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263 (MdR).

monch Ⓔ it. monco 6 1856 monch (PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:262)
fas. monch bra. monch
agg. Ⓜ monc, monca, monches
fig. manchevole, privo di qualche sua parte, incompleto (fas.) Ⓘ monco Ⓓ unvollständig ◇ a) Viva de Moena l segnor Curat, / Con so capelan lonch / De lenga no monch Viva de Moena l signor Curat, / Con so capellan long / De lenga non monch PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:262 (bra.).

monch (fas., bra.) ↦ monch.

Moncion (LD) ↦ Muncion.

mond Ⓔ MUNDUS (EWD 4, 455) 6 1813 mond (RungaudieP, LaStacions1813-1878:91)
gad. monn mar. monn Badia monn grd. mond fas. mond fod. mond amp. mondo LD mond MdR mond
s.m. Ⓜ monds
1 l’universo, come totalità di tutte le cose create ed esistenti (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. P/M 1985; DLS 2002, amp. DLS 2002; Q/K/F 1983, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ mondo, terra Ⓓ Erde, Welt ◇ a) Vé tlo, l Re dl mond vën sula Crëusc tacà. Vè tlo, ël Rà d’l mond väng sulla crousch taccà. RungaudieP, LaStacions1813-1878:91 (grd.); b) B. Oh scé, scé, la sanité é mefo bëin la plü bela cossa de le mond ëla. B. O ŝé, ŝé, la sanité é meffo bëiǹ la plü bella cossa de le Mond ëlla. DeRüM, BunDéBerbaTone1833-1995:258 (MdR); c) Odëis le monn aldedancö: / Al é na fetra moda! Odöis lö mon al dö dang cō / Ale na fettra moda AgreiterT, ConLizonza1838-1967:134 (mar.); d) Tan bel nes ál parü, / Che cherdôn che le monn foss nü. Tang bël n’es al parü, / Chë chërdong ch’ël mon fos nü. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:4 (Badia); e) Chëla che toma anter i spinacians ie chëi, che la scota su, ma po vën chësta safuieda dala richëzes, dai plajëies, y dala cura per la cosses de chësc mond. Chëlla chë toma ànter i spinaĉàŋs jè chëi, chë la scota su, ma pò vëŋ chësta saffujèda dalla ricchëzzes, dai plas̄ëies, y dalla cura per la còsses de chëst mond. VianUA, SumënzaSëna1864:195 (grd.); f) En süa divina presënza söl ur dl’eternité t’assigurëii ’ci te: i arbandonëii le monn cual vitima zënza macia. In sua divina prsenza soull’ urt d’l eternitè t’ assigurei ci tè: i arbandone ‘l mon qual vittima zenza maccia. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:22 (Badia)