Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/610

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


mbrucë
575


senza rajon, / Che a Coiana i é maturle / Ch’i à el diśordin cassù inson. I vo dì, senza rasòn, / Che a Coiana j’è maturle / Ch’jà el disordin ca su in son. DegasperF, ZambelliMichelli 1872-1973:12 (amp.).

maturle (fas.) ↦ maturle.

maturlo (Badia, fod., amp.) ↦ maturle.

maurigo (gad.) ↦ marigo.

maza1 Ⓔ *MATTIA (EWD 4, 360) 6 1763 na matza ‘hasta, baculus’ (Bartolomei1763-1976:87)
gad. maza mar. maza Badia maza grd. maza fas. maza fod. maza amp. maza LD maza
s.f. Ⓜ mazes
ramo, legno mondato e lavorato in varie fogge, usato come appoggio nel camminare o come arnese o arma (gad. B 1763; A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ bastone Ⓓ Stock ◇ a) cun na gran maza grossa en man cuna grang mazza grossa in mang DeclaraJM, SantaGenofefa1878:56 (Badia); b) Mo al pinsier, te ci prigo, ch’ara ê, s’ára fat ardimënt, y col mazun en aria vára incuntra al nemich teribl Mo al pingsir, te ci prigo, ch’ella ē, s’ ala fatt ardiment, e col mazzung in aria vala ingcuntra al nemico terribil DeclaraJM, SantaGenofefa1878:56 (Badia); c) Tra chëra jënt, che gnô incuntra ala compagnia de Genofefa êl dui pelegrins cun mazes lunges Tra chella jent, ch’gnē ingcuntra alla compagnia d’Genofefa ēle dui pellegrings cung mazzes lungies DeclaraJM, SantaGenofefa1878:103 (Badia).

maza (gad., mar., Badia, grd., fas., fod., amp., LD) ↦

maza1.

maza2 Ⓔ deriv. di mazé (EWD 4, 363) 6 1763 matzà ‘caedes’ (Bartolomei1763-1976:87)
gad. maza mar. maza Badia maza grd. maza fas. maza fod. maza amp. maza
s.f. sg.
l’abbattimento degli animali, la macellazione (gad. B 1763; P/P 1966; V/P 1998, grd. L 1933; F 2002, fas. DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp. C 1986) Ⓘ macello Ⓓ Schlachten
da maza (gad., grd. F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp. Q/K/F 1983; C 1986) Ⓘ da macello Ⓓ Schlacht- ◇ a) Anpezane! sentreae, / s’aé fosc vediei da maza, / che colore magnarae / ra rea tegna anche del Naza. Anpez̄ane! sentreave, / s’ avé fosc vediéi da maz̄a, / che colore magnarave / ra reategna ʼnche del Naz̄a. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:111 (amp.).

maza (gad., mar., Badia, grd., fas., fod., amp.) ↦ maza2.

mazà (col., amp.) ↦ mazé.

mazar (bra., moe.) ↦ mazé.

mazé Ⓔ *MATTIĀRE (EWD 4, 362) 6 1763 matzè ‘interficio’ (Bartolomei1763-1976:87)
gad. mazé mar. mazé Badia mazè grd. mazé fas. mazèr caz. mazèr bra. mazar moe. mazar fod. mazé col. mazà amp. mazà LD mazé
v.tr. Ⓜ maza
1 uccidere animali destinati all’alimentazione umana (gad. A 1879; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ macellare Ⓓ schlachten ◇ a) Y menëde caprò n vadel gras, y mazële Y menéde caproung vedöl grass, y mazzéle HallerJTh, FigliolProdigoGRD1832:141 (grd.); b) To fre é gnü, y to pere á mazé n videl gras To fré é gnü, e to père ha mazze ‘n videll gras HallerJTh, FigliolProdigoBAD1832:141 (Badia); c) l’é vegnù to fra, e to père à mazà n vedel engrassà l’é vegnú to frà, e to pére a mazzá un vedél ingrassá HallerJTh, FigliolProdigoCAZ1832:146 (caz.); d) To fradel é vignù, e to pere à mazé n vedel ngrassé To fradél é vignú, e to pére ha mazzé ‘ng vedel ‘ngrassé HallerJTh, FigliolProdigoFOD1832:152 (fod.); e) jì a tor n vedel engrassà e mazal gì a tor ung vedél ingrassà e mazzàl SoraperraA, FiProdigoCAZ1841-1986:246 (caz.); f) Vosc fra ie unì, y vosc pere dala legrëza, che l ie ruà sann y nton, à fat mazé n bel vadel Vosc frà i è unì, i vosc père dall’ allegrezza, ch’el iè ruà san i’ n tong, ha fà mazzè ‘n bel vadel SenonerA, FiProdigoGRD1841-1986:252 (grd.); g) jì a tò n vedel, che siebe gras, mazelo ji a to ‘n vedel, che siebe grass, mazzello ConstantiniM, FiProdigoAMP1841-1986:256 (amp.); h) permò da s. Martin mazen l’auces! permò da S. Martiŋ mazzuŋ l’àutges! VianUA, MutaNevic1864:197 (grd.)
2 uccidere in modo violento (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ ammazzare, uccidere Ⓓ töten ◇ a) Sibe vedl oder jëunn, ve mazëssa pa pu l tëune!! Sibe vödl oder scheun, ve mazzes pa pu el Toun!! PlonerM, VedlaMuta1828*-2013:142 (grd.); b) Al mago va a tor al manz per i corgn, ge dasc n pugn sul nas e lo maza. Al mago va a tôr al manz per i chorn gö dasch un puin sul nas ö lo mazza. ZacchiaGB, Filamuscia1858*:5 (bra.)
3 gettare giù, far cadere colpendo (grd.) Ⓘ abbattere Ⓓ fällen ◇ a) A dì dl mat, chël ses tu bën, / Te n bòt ne mazen n lën. / L maridé ie sciche n juech, / N muessa fé a puech a puech A di del mat, kël ses tu bën, / T’ en bot ne mazun n lën. / L maridè ie shike n ʃhuek, / N muessa fe a puek a puek PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:56 (grd.)
se mazé (grd. F 2002, fas. DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. Ms 2005, amp.) Ⓘ ammazzarsi Ⓓ sich töten ◇ a) a chi sciore ancuoi i ra cazo, / parché da ra so prejon, / éi na fuga, che me mazo a chi sciore ancuói i ra caz̄o, / parché dara so pregión, / ei na fuga, che me maz̄o DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:110 (amp.)
amazé.

mazé (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ mazé.

mazè (Badia) ↦ mazé.

mazèr (fas., caz.) ↦ mazé.

Mazin 6 1856 Mazzin (PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:268)
gad. Mazin grd. Mazin fas. Mazin bra. Mazin fod. Mazin amp. Mazin LD Mazin
topon.
comune e paese nell’alta val di fassa (gad. DLS 2002, grd. F 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ Mazzin Ⓓ Mazzin ◇ a) Se i retorna par Gardena / I pelacrisć da Mazin / I ge peta dal manarin Se i ritorna per Gardena / I pelachristg da Mazzin / I je peta dal manarin PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:268 (bra.).

Mazin (gad., grd., fas., bra., fod., amp., LD) ↦ Mazin.

mbalsamé (grd., fod.) ↦ imbalsamé.

mbate (fod.) ↦ embate.

mbater (grd.) ↦ embate.

mbosché (fod.) ↦ embosché.

mbraté (fod.) ↦ embraté.

mbrocé (fod.) ↦ embrocé.

mbroié (fod.) ↦ embroié.

mbroion (fod.) ↦ embroion.

mbrucë (grd.) ↦ embrocé.