Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/59

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


alolo
24


Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002) Ⓘ subito Ⓓ sofort ◇ a) El fesc ra voia, e alolo che s’el vede / beśen ben crede. El fesc a voja, e alolo che s’ el vede Besen ben crede. DegasperF, AgostinoCostantini1860:1 (amp.); b) vado inze e saludo chera śente / e lore i disc alolo che me scente. vado inže e saludo chera zente / e lore i dish alolo che me scente. DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472 (amp.).

alolo (amp.) ↦ alolo.

alora Ⓔ it. allora 6 1873 allora (Anonim, Monumento1873:4)
moe. alora fod. alora amp. alora
avv.
1 in quel momento (moe. DA 1973, amp.) Ⓘ allora Ⓓ dann ◇ a) E intor chi pontes là fora / Che i à ormai tanto spendù! / Cie saralo po e alora / Co i sarà fate su! E intor chí pontes lá fora / Che i á ormai tanto spendú! / Cié saral-lo po e allora / Co i sará fatte sú! Anonim, Monumento1873:4 (amp.); b) El Re, che fin alora l’era stat trascurà e pegher, come se el se fosse alora descedà da dormir, […] l’é de-ventà un severiscimo persecutor contro ogneun, da alora en poi avesse fat valch contro l’onor de la sova corona. El Re, che fin allora l’era stat trascurà e pègher, come ze el ze fozze allora dessedà da dormir, […] l’è deventà un severis-simo persecutor contro ognun, da allora ‘n poi avezze fat valch contro l’onor della zoa corona. SommavillaA, DecameronIXMOE1875:640 (moe.)
2 nel tempo passato, anni fa (amp.) Ⓘ allora Ⓓ damals ◇ a) Se podarae dì algo / Anche de cheres là fora, / Ch’i à dà come a saldo, / Ch’i s’ ea fates alora. Se poderae dí algo / Anche de cheres lá fora, / Ch’i á dá come a saldo, / Ch’i s’ ea fattes allora. Anonim, Monumento1873:3 (amp.)
congiunz.
in espressioni interrogative sollecita una spie-gazione o una decisione; ebbene, dunque, se è così (moe. DA 1973, fod. Ms 2005, amp. C 1986) Ⓘ allora Ⓓ nun, also ◇ a) Anpezane co ‘l é alora / De sta besties, ce faron / Saeo ce fei? Ampezzane colè allora / De sta be-sties, ce faròn / Saveo ce fei? Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:24 (amp.).

alora (moe., fod., amp.) ↦ alora.

alsé (gad., mar.) ↦ daussei.

alsè (Badia, MdR) ↦ daussei.

alt (gad., mar., Badia, MdR) ↦ aut.

altà (amp.) ↦ auté.

alté (gad., mar.) ↦ auté.

altè (Badia) ↦ auté.

altonn (gad., mar., Badia) ↦ auton.

altró (gad., mar., Badia) ↦ autrò.

alzà (amp.) ↦ auzé.

alzé (gad., mar.) ↦ auzé.

alzè (Badia) ↦ auzé.

ama (bra.) ↦ giama.

amà (col., amp.) ↦ amé.

amabel Ⓔ it. amabile 6 1763 amabl ‘amabilis’ (Bartolomei1763-1976:69)
gad. amabl Badia amabl grd. amabl fas. amàbile fod. amabile LD amabel
agg. Ⓜ amabli, amabla, amables
1 degno di essere amato; che ispira amore, simpatia (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99, fod. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ amabile Ⓓ liebenswert, liebenswürdig ◇ a) V’adore pra chësta cuinta Stazion, salvator amabl V’adore pra chasta quinta Stazion, salvator amabl RungaudieP, LaStacions1813-1878:90 (grd.); b) Ues amisc? te i giateres cun fé amabla ciera, / Plu saurì cun bona paroles y bela maniera. Uès amizi? t’ ëi giaterès con fè amabil ciöra, / Plù saurì con bòna paròles y bölla ma-niöra. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); c) Gonot s’injenedlâra spo jö, se le drucâ al cör, y tan ch’ara i ciarâ cun amabla cira da rí Gonot s’ ingjenedlāla spo jou, s’ ‘l druccā al cour, e tang ch’ella i ciarā cung amabil ceìra da rì DeclaraJM, SantaGenofefa1878:42 (Badia)
2 piacevole, gradevole (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99, fod. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ amabile Ⓓ lieblich ◇ a) Le gran patí i â desfiguré deplëgn so müs jintil, a fosa, ch’al ne n’â plü so corú amabl, y so-miâ n mort ‘L grang patì i ā desfigurè d’plengn’ so mus jin-til, a foſa, ch’el nen’ ā plou so curù amabile, e somià ‘ng mort DeclaraJM, SantaGenofefa1878:62 (Badia).

amabel (LD) ↦ amabel.

amabelmenter Ⓔ it. amabilmente 6 1878 amabilment’r (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:19)
gad. amablmënter Badia amablmënter
avv.
in modo amabile, con amabilità (gad.) Ⓘ amabilmente Ⓓ liebenswürdig ◇ a) A chësta usc s’êl descedé le pice, y i riô amablmënter ados ala uma A chesta usc’ s’ ēle de-scedè ‘l picce, e i riō amabilment’r addōs alla uma DeclaraJM, SantaGenofefa1878:19 (Badia).

amabelté Ⓔ it. amabilità ‹ AMĀBILITĀS (EWD 1, 88) 6 1878 amabilitè (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:118)
gad. amabilité Badia amabilité grd. amabltà
s.f. sg.
dolcezza, squisitezza; gentilezza, grazia (gad. P/P 1966, grd. F 2002) Ⓘ amabilità Ⓓ Liebenswürdigkeit ◇ a) i trac dl müs venerabl, plütosc smort, desmostrâ tres na dignité zelesta, y n’amabilité y grazia, ch’ara parô d’e-ster te n ragio de gloria. i trattg’ d’l mūs venerabile, plout-tosc’ smort, desmostrā tres na dignitè zeleste, e n’amabilitè e grazia, ch’ella parō d’estr teng raggio d’gloria. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:118 (Badia); b) Na te bunté, amabilité y consolaziun, che gnô da Genofefa, fajô sön chëra bona jënt na impresciun tan grana, che finamai omi groi pitâ sciöche creatöres. Na te buntè, amabilitè e consola-ziung, ch’gnē da Genofefa, fajō soung chella bona jent na impr’siung tang grana, che finmai ommi groi pittā sceocche creatures. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:122 (Badia).

amabile (fod.) ↦ amabel.

amàbile (fas.) ↦ amabel.

amabilité (gad., Badia) ↦ amabelté.

amabl (gad., Badia, grd.) ↦ amabel.

amablmënter (gad., Badia) ↦ amabelmenter.

amabltà (grd.) ↦ amabelté.

amaestrà (amp.) ↦ amaestré.

amaestré Ⓔ it. ammaestrare 6 1873 ammaestrada p.p. f.sg. (Anonim, ManageriaComunal1873-1973:32)
gad. amaestré Badia amaestrè grd. maestrà fas. maestrèr bra. maestrar moe. maestrar fod. mestré amp. amaestrà LD maestré
v.tr. Ⓜ amaestreia
istruire in una dottrina, un’arte, una disciplina (gad. P/P 1966, fas. R 1914/99; DA 1973; DILF 2013, fod. Ms 2005) Ⓘ ammaestrare, addestrare Ⓓ dressieren, abrichten
p.p. come agg. Ⓜ amaestrés, amaestreda, amaestredes
istruito in una dottrina, un’arte, una disciplina (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. DLS 2002, amp., LD DLS 2002) Ⓘ ammaestrato, addestrato Ⓓ dressiert, abgerichtet ◇ a) Una tigre amaestrada / ‘L é ra prim bestia che vedon / Śà noe ane r’on ciapada / Sote un sas in padeon. Una tigre ammaestrada / Le ra prim be-stia che vedόn / Za nòe ane, ròn ciapàda / Sόtte un sas in padeόn. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:32 (amp.).

amaestré (gad.) ↦ amaestré.

amaestrè (Badia) ↦ amaestré.

amagné (gad.) ↦ amainé.

amainé Ⓔ IMĀGINĀRE (GsellMM) 6 1848 amainé (PiccolruazA,