Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/530

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


Isidoro
495


ci l’udei è l tō pur la mang sceoucche os? o elle invisibile, sceoucche ‘l Pere in Ceìl? DeclaraJM, SantaGenofefa1878:66 (Badia).

invisibel (LD) ↦ invisibel.

invisibl (gad.) ↦ invisibel.

invitazion Ⓔ it. invitazione 6 1833 invitaziuǹ (DeRüM, SëiseMiAmisc1833-1995:254)
LD invitazion MdR invitaziun
s.f. Ⓜ invitazions
garbata offerta (fatta o ricevuta) di ospitalità, di partecipazione a qualcosa (LD DLS 2002, MdR) Ⓘ invito Ⓓ Einladung ◇ a) Iö m’en pò dërt mal de ne podëi azetè vosta generosa invitaziun. Jeu m’eǹ pò dërt mal de ne podëi accettè vosta generosa invitaziuǹ. DeRüM, SëiseMiAmisc1833-1995:254 (MdR).

invitazion (LD) ↦ invitazion.

invitaziun (MdR) ↦ invitazion.

inzai (gad., Badia) ↦ enzaul.

inzanjara (Badia) ↦ incenjera.

inze (amp.) ↦ ite.

inze (amp.) ↦ te2.

inzert Ⓔ it. incerto 6 1763 incerto ‘incertus’ (Bartolomei1763-1976:83)
gad. inzert Badia inzert
agg. Ⓜ inzerc, inzerta, inzertes
limitato da condizioni di dubbio o indecisione o da insufficienza di pratica o di addestramento (gad.) Ⓘ incerto Ⓓ unsicher ◇ a) Spordüs a chëstes parores se ciari un l’ater y ales parores lorëntes dl om sant cojôl sö tl intern sentimënc inzerti Spurdūs a chestes parores sè ciarai ung l’at’r e alles parores lorantes d’l om sant cojōle sou t’ l interno sentimentg’ inzerti DeclaraJM, SantaGenofefa1878:114 (Badia).

inzert (gad., Badia) ↦ inzert.

inzerteza Ⓔ it. incertezza 6 1878 inzertezza (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:3)
gad. inzertëza Badia inzertëza
s.f. Ⓜ inzertezes
mancanza di sicurezza a proposito di un dato o di un evento (gad.) Ⓘ incertezza Ⓓ Unsicherheit ◇ a) t’arbandones pere y uma atempá col’inzertëza de t’odëi ciamó na ota en vita süa t’ arbandones pere e uma attempà coll’ inzertezza de t’ udei ciamò na ŏta in vita sua DeclaraJM, SantaGenofefa1878:3 (Badia); b) insciö ê so cör continuamënter tormenté dal dübe y dal’inzertëza tirana ingsceou ē so cour continuament’r tormentè dal dubbio e dall’ inzertezza tiranna DeclaraJM, SantaGenofefa1878:82 (Badia).

inzertëza (gad., Badia) ↦ inzerteza.

inzertié (gad., Badia) ↦ enzartié.

Inzija 6 1879 Incisa (PescostaC, MëssaPescosta1879:3)
gad. Inzija fod. Anzisa
topon.
valico tra livinallongo e la val badia (gad., fod.) Ⓘ Incisa Ⓓ Incisa-Joch ◇ a) Da Pre dai Corfs, da Störes, da Inzija, Da Ju de Cherz, Planfistí y da Frara / Vëgni jö dales munts düc avisa / Y s’abina söi plans da Corvara. Da prè dai corf, da Störes, da Incisa, / Da ŝou de Cherz, Plangfistì e da Frara / Vagni ŝö dalles munts dütg avisa / E s’abina soi plangs da Corvara PescostaC, MëssaPescosta1879:3 (Badia).

Inzija (gad., Badia) ↦ Inzija.

inzincioré (gad., Badia) ↦ enzinzolé.

(bra., amp.) ↦ ie.

(gad., Badia, MdR) ↦ ie.

Iob 6 1828 Job (PlonerM, VedlMut1828-1997:349)
grd. Job
antrop.
(grd.) Ⓘ Giobbe Ⓓ Job, Hiob ◇ a) A san Job, - dij la Scritura / Iela jita ënghe dura; / N se muessa spaventé, / Al pensé de maridé. A san Job, - dis la Scritùra / Jêlla schìta ênche durra; / En se muêssa spaventè, / Al pensè de maridè. PlonerM, VedlMut1828-1997:349 (grd.).

Iochele Ⓔ dtir. Jåggl 6 1858 Iocl (PescostaC, Orco- Iocl1858-1994:231)
gad. Iocl mar. Iochele Badia Iocl fas. Iochele caz. Giòchele bra. Ióchele moe. Gióchele fod. Iochele
antrop.
(gad., fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976, fod. Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ Giacomo Ⓓ Jakob ◇ a) Os ne savëis os ci ch’al é sté. / Iocl dl Vedl savess pa cunté! Os ne savês os ćî ch’al é stè. / Iocl dl Vedl savess pa contè! PescostaC, Orco- Iocl1858-1994:231 (Badia).

Iochele (mar., fas., fod.) ↦ Iochele.

Ióchele (bra.) ↦ Iochele.

Iocl (gad., Badia) ↦ Iochele.

iolan (mar.) ↦ dilan.

ion (gad.) ↦ gen.

Iöre (gad.) ↦ Iuere.

ipera (amp.) ↦ vipera.

ira Ⓔ it. ira 6 1865 ira (PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1)
grd. ira fas. ira caz. ira
s.f. Ⓜ ires
impeto rabbioso e incontrollato (grd. L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013) Ⓘ ira Ⓓ Zorn ◇ a) No sibes dessenëus, da duc bën temù ie l viz dl’ira, / Odia y schiva uni cossa, ch’al bur mel te tira. No sibbes desënnous, da dutg bëŋ tëmù jè ‘l viz d’l’ ira, / Odia y schiva ugni còssa, ch’a el bur mèl të tira. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); b) Duta chela femenes che l’era aló les zachèa la lenga da la ira, perché ogniuna aessa volù esser la più bela Duta kela femenes, ke l era alò les zakea la lenga da la ira, perkè ogniuna aesa volù esser la più bela BrunelG, Cianbolpin1866:11 (caz.).

ira (grd., fas., caz.) ↦ ira.

irité Ⓔ it. irritare 6 1833 irrité p.p. m.sg. (DeRüM, HandleLeidenschaft1833-1995:290)
gad. irité fod. irité LD irité MdR irité
v.tr. Ⓜ iriteia
far perdere la calma, indisporre, innervosire (gad. DLS 2002, fod. P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ irritare Ⓓ reizen
p.p. come agg. Ⓜ irités, iriteda, iritedes
fig. mosso (con una certa violenza), burrascoso, grosso (MdR) Ⓘ agitato Ⓓ unruhig ◇ a) Porćì t’arisćé / Söl mer irité? Porçhi t’arrisçhié / Seul mär irrité? DeRüM, HandleLeidenschaft1833-1995:290 (MdR).

irité (gad., fod., LD, MdR) ↦ irité.

iscrizion Ⓔ it. i(n)scrizione ‹  INSCRĪPTIŌ (EWD 6, 91) 6 1878 iscriziung (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:85)
gad. iscriziun Badia iscriziun grd. iscrizion fas. iscrizion fod. inscrizion amp. iscrizion LD iscrizion
s.f. Ⓜ iscrizions
testo inciso su marmo, bronzo, metallo e sim. (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ iscrizione Ⓓ Inschrift ◇ a) les perles intreciades portâ l’iscriziun: Al eroe Sigfrid la fedela consorte Genofefa les perles int’rceades portà l’iscriziung: Al eroe Sigfrid la fedele consorte Genofefa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:85 (Badia).

iscrizion (grd., fas., amp., LD) ↦ iscrizion.

iscriziun (gad., Badia) ↦ iscrizion.

Isepo (col.) ↦ Ujep.

Isidoro (gad., Badia) ↦ Ijidoro.