Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/481

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


gaudio
446


(DeclaraJM, SantaGenofefa1878:48)
gad. gaudio Badia gaudio grd. gaudio fod. gaudio
s.m. sg.
intensa e piacevole emozione (gad. P/P 1966, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005) Ⓘ gioia, gaudio Ⓓ Freude, Jubel ◇ a) L’atra nöt do vëgnel na bona plöia bunoria, ch’â invigoré les plantes, y Schmerzenreich salta adalerch plëgn de gaudio L’atra noutt dō vegnel na bona plouia bonorìa, ch’ā invigorè les piantes, e Schmerzenreich salta adarlerc plengn’ d’gaudio DeclaraJM, SantaGenofefa1878:48 (Badia).

gaudio (gad., Badia, grd., fod.) ↦ gaudio.

gauja Ⓔ nordit. cauśa ‹ CAUSA (EWD 3, 374) 6 1807 gauscha (PlonerM, Erzählung3GRD1807:46)
gad. gauja mar. gaoja Badia gauja grd. gauja fas. cauja fod. gauja amp. gouja LD gauja MdR cauja
s.f. Ⓜ gaujes
1 quanto costituisce il presupposto del determinarsi o dello svolgersi di un’azione (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ motivo, causa Ⓓ Ursache, Grund ◇ a) Cie gauja iel, che me toma ora duc i dënz? Tgiœ gauscha j’œl, kœ me toma ora dutg i dænts? PlonerM, Erzählung3GRD1807:46 (grd.); b) chësta fossa na bona gauja per speré, che Idie ejaude si preghiera kæsta fossa una bona gauscha pœr speré, kœ Idìœ eschaude si preghiœra PlonerM, Erzählung5GRD1807:48 (grd.); c) Pentëscete śën, la gauja ie ti picià. Pentàschete deseng, la gauscha jë ti picià. RungaudieP, LaStacions1813-1878:91 (grd.); d) Lì lii iö tröp, mo col rajonè ài pôra de vegnì coionè, e chëst é la cauja, che iö scrì plü bëin che iö ne rajone. Lì lii jeu treup, mó col raĝionè hai póra de vegnì cojonè, e quëst é la cauŝa, ch’jeu scrì plü bëiǹ ch’jeu ne raĝione. DeRüM, ImparèLinguaTaliana1833-1995:231 (MdR); e) y respogn, che cösta foss na bona gauja por speré, ch’Idio ejaudiss söa periada y respogn, che quèsta foss ‘na bona gauŝa por sperè, ch’Iddio eŝaudiss soa priada PlonerM, Erzählung5MAR1856:26 (mar.); f) e respon, che chësta fossa la dërta (gauja) per speré, che l bon Dio l ejaudissa de chël che l preia e respogn, che quësta fossa la dërta (gausa) per speré, che l’boŋ Dio lo ŝaudissa de quël ch’el prëya PlonerM, Erzählung5FOD1856:27 (fod.); g) Por chësta medema gauja crëscel tan d’erbes stersces y frësches Pur chesta m’demma gausa cresc’l tan d’erbes stersces e fresches DeclaraJM, SantaGenofefa1878:59 (Badia)
2 responsabilità conseguente a un’azione che contravviene a una norma morale o giuridica (gad. P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ colpa Ⓓ Schuld ◇ a) La luna flurësc / do piza de Sasplat; / la mutans da śën / dà la gauja al curat. La luna florasch / do pizza de sass platt; / la muttans da deseng / dà la causa al Curat. Anonim, LunaFlurësc1871:209 (grd.); b) al ne vëgnes spanü ’ci na gota de sanch ne por mia gauja el nè vegne spanū ci na gotta de sanc nè pur mia gausa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:23 (Badia)
per gauja che (gad. Ma 1950; V/P 1998; DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fod. DLS 2002; Ms 2005, amp. C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ perché, dato che Ⓓ weil ◇ a) Mo por gauja, che al i é sté dit da zacá, che ëra fajess la fadia por nia, por gauja, che ël fô tan feter Ma po̮r gaoža, cho val i è ste dit da zaccà, chẹ várra fažẹssa la fadia po̮r nia, por gao̮ža, ch’val fo̲a tan fetr PescostaC, DecameronIXLMV1875:651 (Badia); b) si fadia fossa per nia, per gauja, che ël fova de naturel tan fiach y tan da nia si fådia fo̬ssa pęr nia, pęr gauža, ch’ęl fo̱a dę nåturel tan fiac i tan då nia RifesserJB, DecameronIXGRD1875:654 (grd.).

gauja (gad., Badia, grd., fod., LD) ↦ gauja.

gaujion Ⓔ it. cagione ‹ OCCĀSIŌ x lad. gauja (Gsell 1989a:156) 6 1878 gausing (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:88)
gad. gaujiun mar. gaojiun Badia gaujiun grd. gaujion
s.f. Ⓜ gaujions
momento o situazione particolarmente adatta a qualcosa (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. F 2002) Ⓘ occasione, circostanza Ⓓ Gelegenheit, Anlass ◇ a) en chësta gaujiun á Sigfrid ince fat spartí fora gran ciarité ai püri in chesta gausiung à Sigfrid incie fatt spartì fora grang ciaritè ai pūri DeclaraJM, SantaGenofefa1878:88 (Badia).

gaujion (grd.) ↦ gaujion.

gaujiun (gad., Badia) ↦ gaujion.

gazeta (fas.) ↦ gaseta.

gazëta (grd.) ↦ gaseta.

ge (fas., caz., bra., moe.) ↦ i2.

(fas., caz.) ↦ ie.

gejia (fas., caz., col.) ↦ gliejia.

Gejù 6 1813 Giesu (RungaudieP, LaStacions1813-1878:89)
gad. Gejù Badia Gejù grd. Gejù fas. Gejù caz. Gejù fod. Gejù LD Gejù
antrop.
nel cristianesimo, il cristo, seconda persona della trinità (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, LD V/P 1998; DLS 2002) Ⓘ Gesù Ⓓ Jesus ◇ a) Sci, Sant Ujep l à trat su / Chël pitl mut, Die Gejù. Shi, Sant’ Uſhep l a trat su / Kel pitl mut, Die Geſhù. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61 (grd.); b) Gejù vën cundanà ala mort. Giesu vang cundanà alla mort. RungaudieP, LaStacions1813-1878:89 (grd.); c) Y Gejú dijô ad ëra: Ince iö ne te condanëii pa. Vátun y da sëgn inlá ne fá plü piciá. E Jeshú dischóa ad alla: Intgie iō ne te condanné pa. Vateng e da saign in lá ne fá plö pitgiá. HallerJTh, MadalenaBAD1832:154 (Badia); d) Ma Gejù à dit: nience gé no te condène, va, e ades a vegnir no pecèr più. Ma Gesú a dit: niendghie je no te condene, va, e adess l’a vegnir no peggjer pglú. HallerJTh, MadalenaCAZ1832:157 (caz.); e) Ma Gejù à dit: Ence mi no te condanarè. Vatene, e no volei fè plu picei. Ma Gesú ha dit: Entgie mi no te condannaré. Vatene, e no voléi fe plu pitgéi. HallerJTh, MadalenaFOD1832:160 (fod.)
Gejù Crist (gad., grd.) Ⓘ Gesù Cristo Ⓓ Jesus Christus ◇ a) Gejù Crist cruzefis avëde pietà de me. Giesu Cristo crucefis avade pietà de me. RungaudieP, LaStacions1813-1878:89 (grd.); b) Idî te benedësces mi fi, Gejú Crist sides cun te, so spirit sides to condutier y maester Iddì t’ benedesse mi fì, Gesù Cristo sii cung te, so spirito sii to conduttier e maest’r DeclaraJM, SantaGenofefa1878:79 (Badia).

Gejù (gad., Badia, grd., fas., caz., fod., LD) ↦ Gejù.

gelojia (fod.) ↦ gelosia.

gelojìa (fas.) ↦ gelosia.

gelosia Ⓔ it. gelosia (EWD 3, 376) 6 1878 gelosìa (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:12)
gad. gelosia mar. gelosia Badia gelosia grd. gelujia, gelosía fas. gelojìa fod. gelojia amp. jelosia LD gelosia
s.f. Ⓜ gelosies
sentimento tormentoso provocato dal timore, dal sospetto o dalla certezza di perdere la persona amata ad opera di altri (gad. A 1879; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; L 1933; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ gelosia Ⓓ Eifersucht ◇ a) mo cun dötes chëstes virtus incapaze da se gorné le sënn spezialmënter sce tizé da gelosia mo cung duttes chestes virtūs