Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/480

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


445
445


gad. gana mar. gana Badia gana grd. gana fas. vivèna bra. vivana fod. gana, aivana amp. anguana LD gana
s.f. Ⓜ ganes
figura della mitologia ladina (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, amp. Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ gana Ⓓ Gana ◇ a) mo te bones eghes, te bones fontanes / ch’al â bele dé zacan ales ganes mo te’ bones eghes, te’ bones fontanes / ch’al ava bel’ dè zacan ales ganes PescostaC, BonesEghes1858-1994:228 (Badia).

gana (gad., mar., Badia, grd., fod., LD) ↦ gana.

gaoja (mar.) ↦ gauja.

gaojiun (mar.) ↦ gaujion.

garatà (col.) ↦ garaté.

garatar (bra.) ↦ garaté.

garaté Ⓔ mhd. gerâten (EWD 3, 371) 6 1878 garatada p.p. f.sg. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:89)
gad. garaté mar. garaté Badia garatè grd. garaté fas. garatèr bra. garatar moe. ratar fod. garaté col. garatà LD garaté
v.intr. Ⓜ gareta
crescere o svilupparsi felicemente, essere prospero, florido, detto di attività umane e di piante (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ prosperare, riuscire bene Ⓓ gelingen, gedeihen, geraten ◇ a) Valgügn agn do i êra finalmënter garatada ales fadies, o dijarun, ai sforc di ritri sü amisc y dl fedel portaermes de condü le conte val’ ota fora dl ciastel Valgungn’ angn’ dō i ēla finalmentr garatada alles fadīs, o dirung, ai sforc’ di rittri su amizi e d’l fedēl portaermes d’condù ‘l conte val ŏta fora d’l ciastell DeclaraJM, SantaGenofefa1878:89 (Badia).

garaté (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ garaté.

garatè (Badia) ↦ garaté.

garaté (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ garaté.

garatèr (fas.) ↦ garaté.

garbo Ⓔ it. garbo (EWD 3, 372) 6 1879 garbo (PescostaC, MëssaPescosta1879:5)
gad. garbo Badia garbo grd. garbo fas. garbo fod. garbo LD garbo
s.m. sg.
atteggiamento o abito di accentuata fermezza sul piano dei rapporti umani e del comportamento, per lo più connesso ad una precisa visione degli scopi da raggiungere (gad. A 1879; Ma 1950, grd. A 1879; L 1933; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002, fod. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ risolutezza, coraggio Ⓓ Entschlossenheit, Mut ◇ a) Por anunzié cun garbo la divina parora; / Dui levic y le mantel, oh ci bel guant! Per annonciè cong garbo la divina parola; / Dui Leviti e l’mantel, oh tgi bell guant! PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia).

garbo (gad., Badia, grd., fas., fod., LD) ↦ garbo.

Gardena (bra., col., amp.) ↦ Gherdeina.

Gardëna (mar.) ↦ Gherdeina.

garìo (amp.) ↦ valif.

garlanda (fas.) ↦ gherlanda.

garlánda (fod.) ↦ gherlánda.

garmial (bra.) ↦ gormel.

garnel (fod., amp.) ↦ granel.

garneta (fas., col.) ↦ graneta.

garnëta (fod.) ↦ graneta.

garneté (fas.) ↦ granetei.

garnetè (fod.) ↦ granetei.

gartura Ⓔ deriv. di * garta, grata ‹ *CREPITA, 16 (GsellMM) 6 1873 gartures pl. (Anonim, TosesCortina1873-1938:30)
amp. gartura
s.f. Ⓜ gartures
lesione lineare e superficiale della cute o di una mucosa o del tratto di passaggio tra l’una e l’altra (amp. Q/K/F 1983; C 1986) Ⓘ ragade, screpolatura della pelle Ⓓ Hautriss ◇ a) ‘L é proprio un gran consumo / De muscio e glicerina / No fajonse de mereea / Se ’es é pienes de gartures. L’é proprio un gran consumo / De muscio e glicerina / No fasonse de mereea / Se s’ è pienes de gartures. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.).

gartura (amp.) ↦ gartura.

Gascogna 6 1875 Gascogna (RifesserJB, DecameronIXBRA1875:649)
gad. Gascogna mar. Gascogna S. Martin Gascogna Badia Gascogna grd. Guascogna fas. Gascogna, Guascogna bra. Gascogna moe. Gascogna fod. Guascogna
topon.
territorio medievale del sud-ovest francese (gad., grd., fas., fod.) Ⓘ Guascogna Ⓓ Gascogne ◇ a) l’é suzedù che na fémena civile de Guascogna la é jita per devozion al Sepolcro l’è succedù che una femena civile de Guascogna la è sita per devozion al Sepolcro SommavillaA, DecameronIXMOE1875:639 (moe.); b) é sozedù, che na nobil segnora de Gascogna é jita a lejia al Sepolcro è suzzes, chö na nobil signora de Gascogna è žita a löžia al Sepolcro RifesserJB, DecameronIXBRA1875:649 (bra.); c) él sozedü che na nobla signura dala Gascogna é jüda a dlijia al Sant Sepolcher erre sozzedù che na nobil signora dalla Gascogna è žöda a dlišia alle Sǫnt Sẹpǫlcr PescostaC, DecameronIXMAR1875:650 (mar.); d) él sozedü che na nobla signura dla Gascogna é jüda a dlijia ala Santa Fossa ẹrrẹ so̮zzẹdü chẹ na no̲bil signura d’la Gasco̲gna è žüda a dližia ara Santa Fo̲ssa PescostaC, DecameronIXLMV1875:651 (S. Martin); e) él sozedü che na nobla signura de Guascogna é jüda teco na pelegrina al Sant Sepolcher ẹllẹ so̮ccẹdü, chẹ na no̲bil signura dẹ Guascogna è žüda tęco̮ na pẹllẹgrina al Santo̮ Sẹpo̮lcro̮ PescostaC, DecameronIXBAD1875:652 (Badia); f) iel suzedù, che na nobla seniëura dla Guascogna ie jita a dlieja al Santo Sepolcro ięl suzzędù, chę nå no̱bil sęgnęura dla Guascogna ię žita å dlięžå ål Santo Sepo̬lcro RifesserJB, DecameronIXGRD1875:654 (grd.); g) él suzedù, che na nobil signoura de Guascogna é juda a gliejia al Santo Sepolcro ẹllẹ succedù, che na no̲bil signo̮ura de Guascogna è žuda a gliẹžia al Santo Sepo̮lcro PescostaC, DecameronIXFOD1875:655 (fod.).

Gascogna (gad., mar., S. Martin, Badia, fas., bra., moe.) ↦ Gascogna.

gaseta Ⓔ it. gazzetta 6 1873 gazzetta (Anonim, Monumento1873:1)
gad. gasëta grd. gazëta fas. gazeta fod. gaseta amp. gaseta LD gaseta
s.f. Ⓜ gasetes
pubblicazione giornaliera a stampa, di uno o più fogli, che reca notizie, commenti, articoli e avvisi d’ogni genere (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ gazzetta, giornale Ⓓ Zeitung ◇ a) Come ades śà tre ane, / ‘L ea stà scrito in gaseta / Che inpò i anpezane / I n’aea fato una dreta. Come adés zá tre anne, / L’ea stá scritto in gazzetta: / Che impó i Ampezzane / I n’avea fatto una dretta. Anonim, Monumento1873:1 (amp.).

gaseta (fod., amp., LD) ↦ gaseta.

gasëta (gad.) ↦ gaseta.

gato (amp.) ↦ jato.

gaudio Ⓔ it. gaudio ‹ GAUDIUM (EWD 3, 374) 6 1878 gaudio

gaudio