Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/467

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


fota
432


doa otes, / El pagamento, s’intende, / Par zerta so fotes. E agnó el pretende, / I disc, anche doa ótte, / El pagamento, s’intende, / Par certa só fottes. Anonim, Monumento1873:4 (amp.).

fota (gad., Badia, grd., fas., fod., amp., LD) ↦ fota.

fotograf Ⓔ it fotografo / dt. Fotograf 6 1873 fotografe pl. (Anonim, ManageriaComunal1873-1973:31)
gad. fotograf grd. fotograf fas. fotograf fod. fotografo amp. fotografo LD fotograf
s.m.f. Ⓜ fotografs, fotografa, fotografes
chi esegue fotografie (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ fotografo Ⓓ Fotograf ◇ a) I fotografe, i pitore / Canche i sente ra novitàs / Come mate dute core I fotografe, i pittore / Canche i sente ra novitàs / Come matte dute corre Anonim, ManageriaComunal1873-1973:31 (amp.).

fotograf (gad., grd., fas., LD) ↦ fotograf.

fotografo (fod., amp.) ↦ fotograf.

fourcia Ⓔ FURCA (EWD 3, 352) 6 1763 forcia ‘furca instrumentum rusticum’ (Bartolomei1763-1976:81)
gad. furcia mar. furćia Badia furćia grd. fëurcia, forcia fas. forcia fod. fourcia col. forcia amp. forcia LD fourcia
s.f. Ⓜ fources
strumento per l’impiccagione, per lo più costituito da due pali (verticali) che ne sostengono un terzo (orizzontale) donde pende il capestro (gad. V/P 1998, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953, fas. R 1914/99, amp.) Ⓘ forca Ⓓ Galgen ◇ a) ‘L é in verità un costume che me piaje / Inze par ra funestres de craià, / de dì roba da forcia a chi che taje L’é in verità un costume che me piage / Inže par ra funestres de craià, / de di roba da forcia a chi che tage DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472 (amp.).

fourcia (fod., LD) ↦ fourcia.

fourn Ⓔ FURNUS (EWD 3, 349) 6 1828 fëur (PlonerM, CuraziansBula1828-1915:63)
gad. furn mar. furn Badia fur grd. fëur fas. forn fod. fourn col. for amp. forno LD fourn MdR fur
s.m. Ⓜ fourns
1 impianto in muratura costituito essenzialmente di una camera che può essere portata a conveniente temperatura, per la cottura del pane e di altri cibi (gad. G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; G 1923; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. G 1923; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ forno Ⓓ Backofen, Ofen ◇ a) Sul cë bela gherlandes! / La vedles per unëur / L gran scuac da fëur! Sul cë bela gherlandes! / La vedles per unëur / L gran skuac da fëur! PlonerM, CuraziansBula1828-1915:63 (grd.)
2 impalcatura di legno intorno e sopra la stufa, sulla quale è possibile sdraiarsi (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; G 1923; L 1933, fas. A 1879, fod. A 1879, MdR) Ⓘ impalcatura della stufa contadina Ⓓ Ofenbrücke ◇ a) N om vedl de passa nonant’agn stê mefo tost dagnora sö n fur ponü ‘Ǹ om vedl de passa nonant’ agn stê meffo tost dagnóra seu ‘ǹ fur ponnü DeRüM, OmVedl1833-1995:277 (MdR).

fourn (fod., LD) ↦ fourn.

fouro (amp.) ↦ fever.

Fouruzo 6 1844 Fourùz̄o (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:113)
amp. Fouruzo
antrop.
soprannome diminutivo di "fabbro" (amp.) Ⓘ Fouruzo Ⓓ Fouruzo ◇ a) De sti puster inze ca / i śirae ben ra fasces, / o el Fouruzo i pó ciamà, / con rejon "stracaganasces". De sti Puster inz̄e ca / i zirave ben ra fasces, / o el Fourùz̄o i po ciamà, / con región "stracaganasces". DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:113 (amp.).

Fouruzo (amp.) ↦ Fouruzo.

fouze (amp.) ↦ fauc.

fouzigora (amp.) ↦ fauzigola.

fouzo (amp.) ↦ fauz.

fozöra (mar.) ↦ fezura.

fra Ⓔ it. fra 6 1805 fra (PezzeiJF, TTolpei1805-2010:189)
grd. fra fas. fra caz. fra bra. fra fod. fra amp. fra MdR fra
prep.
1 dati due limiti di luogo o di tempo, indica una posizione intermedia (fas. R 1914/99) Ⓘ tra Ⓓ zwischen ◇ a) Un dì fra i autres l molin no volea più jir. Un di fra i autres l’moling no volöô più schir. ZacchiaGB, Filamuscia1858*:1 (bra.); b) i se à contà un a l’auter co che la ge é jita fra chisc temp i se a konta un a l auter, ko ke la ğe e ʒ̉ita fra kiš temp BrunelG, Cianbolpin1866:24 (caz.)
2 può indicare ‘immersione’ in una globalità o pluralità di elementi (grd., fas. R 1914/99, amp., MdR) Ⓘ tra Ⓓ unter ◇ a) E l più jon de chisc à dit a so père: Père! dame la pèrt de la eredità, che me toca; e el à partì la sia facoltà fra ic. E il pglu shon de chish a dit a so pére: Pére! dáme la pert della ereditá, che me tocca; e el a partí la sia facoltá fra idg. HallerJTh, FigliolProdigoCAZ1832:144 (caz.); b) Chëst ne pò ester atramënter, cioè ch’ël en sie fra tant de jënt inće tröc de ri Quëst ne pò estr atramëntr, cioè ch’ël eǹ sie fra tant de ĝënt inçhié treućh de rì DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:264 (MdR); c) Ne son plu dëni de vester tlamà vosc fi; ma ve prëie de me tò su fra vosta jënt. Ne son plù degn de vester tlamà vosc fì; ma ve preie de me tò su fra vosta gent. SenonerA, FiProdigoGRD1841-1986:252 (grd.); d) Ben, i à dà un premio, / E i ‘l à partì fra de lore Ben, i á dá un premio, / E i l’á parti fra de lore Anonim, Monumento1873:2 (amp.)
3 complemento di relazione, indica contrasto, solidarietà, reciprocità e simili (fas., fod., amp.) Ⓘ tra Ⓓ zwischen, bei ◇ a) Ntánt Tomesc fè mpedì ne se lasciáva / ma fra se stës se pensáva / o per forza o per amour / la voi fè ca, e con onour. intant Thomes fe impedi ń se lasava / ma fra se stes se pensava / o per forza o per amour / la voi fè cha, e con onour PezzeiJF, TTolpei1805-2010:189 (fod.); b) Passando par na vila, sete o oto / i cridaa fra de lore Pašando par na vila, sete o oto / i cridaa fra de lore DegasperF, TenpeAdes1862-1974:473 (amp.); c) Chisc trei i à vedù che l’é n bel tous gran e gros, e i se pissèa fra de ic: "Chest magari podessane aer." Kiš trei i a vedù ke l è un bel tous gran e grós, e i se pisea fra de ič: Kest magari podesane aer. BrunelG, Cianbolpin1866:13 (caz.); d) See apena arivà ca, / Che éi dito fra me stesso: / "Chera l’é un’Autorità, / I me fesc anche el prozesso." Sée appena arrivá cá, / Che ei dito fra me stesso: / "Chera l’é un Autoritá, / I me fecs anche el prozesso." Anonim, Monumento1873:1 (amp.).

fra (grd., fas., caz., bra., fod., amp., MdR) ↦ fra.

fra (grd., fas., caz., bra.) ↦ fre.

frabicar (bra., moe.) ↦ fabriché.

frabiché (gad., mar., Badia, grd.) ↦ fabriché.

frabichèr (fas.) ↦ fabriché.

fradel Ⓔ ven.-trent. fradel 6 1805 fradiei pl. (PezzeiJF, TTolpei1805-2010:192)
moe. fradel fod. fradel amp. fardel, fradel †
s.m. Ⓜ fradiei
1 ciascuna delle persone di sesso maschile nate dallo stesso padre e dalla stessa madre (moe. DA 1973,