Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/461

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


fora
426


Vea ra banda, e lumes fora / Voron fei luminazion. Presto Beppe da ra scòra / Bete in mòto el campanòn / Vea ra banda, e lumès fòra / Vorόn fei luminaziόn. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:28 (amp.)
fora de 1 (gad.) Ⓘ al di fuori di Ⓓ außerhalb ◇ a) Fora de Mareo sonará le e gonot a p. e. mësa - tavola, deache le e vá plü iüst, le mësson lascé Fora de Marêo sonarā l e gonot a p. e. mesa - tavola, deache l’e va plou giust, ‘l messung lascè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:IV (Badia) 2 (gad., grd. Ma 1953, fas. DA 1973; Mz 1976, amp., MdR) Ⓘ di Ⓓ aus ◇ a) Chësc n di abenëura se n ie jit ora de cësa Kæst un dì abenœura se gniœ schit ora de tgiæsa PlonerM, Erzählung6GRD1807:48 (grd.); b) Prëia la Berbora, ch’ara te dëides n püch, / Porcí [che] la dotrina ne pón ma tó fora de füch. Preja la Berbora, ch’arra të deide in puc, / Portgila dottrina ne pong ma tò fora dë fuc. PezzeiJF, MCamploj1819-2010:197 (Badia); c) Inte chël i alda la patrona, vëgn fora de süa ćiamena Inte quël i alda la patrona, vëgn fòra de süa çhiamena DeRüM, MütMaridé1833-1995:280 (MdR); d) ch’a i toi fora de fornel, / s’ à da bete cuatradura. c’ a i toi fòra de fornèl, / s’ a da bete quatradura. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:113 (amp.); e) "Vëigheste" dijera, cotan pici, ch’ai é ciamó, vërc y zënza plömes; ai ne pó ciamó joré no salté fora de coa." "Veigheste" disc’la, cutang piccei, ch’ei è ciamò, verc’ e zenza plūmes; eì nè po ciamò jorè no saltè fora d’cō." DeclaraJM, SantaGenofefa1878:50 (Badia); f) "Franz, Franz! vie, vie pu snel ora!" Franz ie unì ora dl lën uet sun duicater "frants, frants ! víe, víe pu žnel ǫ́ra̤ !" frants íe uní ǫ́ra̤ d’l la̤ŋ úet sun dói kátę́r RifesserJB, Tëune1879:108 (grd.) ◆ fora en (gad.) Ⓘ fuori in Ⓓ draußen in ◇ a) Fora en sorá le porta les iames, / lëgns che parô de chi da Col de Flames. Fòra in sorá l’porta les giames, / lëi[gn]s ch’paroa d’chi da Côl de Flames. PescostaC, OrcoIocl1858-1994:234 (Badia) ◆ fora

per (gad., fas., fod.) Ⓘ attraverso, per Ⓓ durch, in ◇ a) So fi l più veie, che l’era fora per la campagnes, tel tornèr, l sent dalenc che a sia cèsa i sona e i cianta Sò fì el plu vèglie, che l’era fora per la campagnes, tel tornèr, el sent da lensc che a sia cièsa i sona e i cianta SoraperraA, FiProdigoCAZ1841-1986:246 (caz.); c) y tl jí fora i dál n bot ala porta de fer, che la tera tremorâ, y döt ingherdenî fora por chi ghebelmeri et’ l jì fora i dale ‘ng bott alla porta de ferr, che la terra tromorā, e dutt inggherdenìa fora pur chi ghebělmeri DeclaraJM, SantaGenofefa1878:20 (Badia); b) Infinamai un s’à pensà, jà avarà sentì, de menà sue armente (vace) fora per piaza fornide con gherlande a uso tirolese. In fin a mai un s’ ha pensà, jà avarà sentì, de menà sue armente (vaĉĉe) fora per piazza fornide con gherlande a uso tirolese. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.).

fora (gad., mar., Calfosch, Badia, fas., caz., bra., fod., col., amp., LD, MdR) ↦ fora.

forá (gad., mar., Badia) ↦ fauré.

forà (MdR) ↦ fauré.

forà (col.) ↦ foré.

forada (gad., bra., fod.) ↦ foreda.

forandel Ⓔ da connettere con it. foro ‘buco’ ? 6 1858 forandiö pl. (ZacchiaGB, CianzonSonador1858-1995:164)
fas. forandel, forandol bra. forandel
s.m. Ⓜ forandìe
pane nero a forma di mezzaluna (fas. R 1914/99; Mz 1976) ◇ a) Ió volesse formai e forandìe / Dapò ve n sone de lenc e bie. Io volössö formài ö forandiö / Dapò ving sonö dö lönc ö biö. ZacchiaGB, CianzonSonador1858-1995:164 (bra.).

forandel (fas., bra.) ↦ forandel.

forandol (fas.) ↦ forandel.

forar (bra., moe.) ↦ foré.

forbì Ⓔ it. forbire 6 1873 forbì (Anonim, ManageriaComunal1873-1973:39)
amp. forbì
v.tr. Ⓜ forbesc
pulire restituendo la primitiva lucentezza (amp.) Ⓘ forbire Ⓓ reinigen
se forbì fig. (amp.) Ⓘ forbirsi Ⓓ sich abputzen ◇ a) Te son grate, che mai pì / Parch’ on carta, par un pezo / Chel!…afar da se forbì. Te son grate, che mai pi / Parc’ όn carta, par un pezzo / Chel!…affar da se forbì. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:39 (amp.).

forbì (amp.) ↦ forbì.

forcela Ⓔ FURCELLA ‹ FURCILLA (EWD 3, 290) 6 1844 forz̄èla (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:113)
gad. forcela mar. forcela Badia forcela grd. furcela fas. forcela, sforcela fod. forcela amp. forzela LD forcela
s.f. Ⓜ forceles
utensile da tavola e da cucina, che serve per infilzare (amp. Mj 1929; C 1986) Ⓘ forchetta Ⓓ Gabel ◇ a) Co ‘l é pasto, par mesora / chel scritorio par na zela; / no se sente a stà defora, / ch’el cuciaro e ra forzela. Co l’e pasto, par mèz’ora / chel scritòrio par na z̄èla; / no se sènte a sta defòra, / ch’el cuciaro e ra forz̄èla. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:113 (amp.).

forcela (gad., mar., Badia, fas., fod., LD) ↦ forcela.

forcia (grd.) ↦ fëurcia.

foré Ⓔ FORĀRE (EWD 3, 291) 6 1878 fori 2 imper. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:28)
gad. foré mar. foré Badia forè grd. furé fas. forèr bra. forar moe. forar fod. foré col. forà LD foré
v.tr. Ⓜ fora
1 trapassare in uno o più punti con un arnese o con un’arma (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; L 1933; Ma 1953; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ forare Ⓓ bohren ◇ a) Lasciundi vire, y sce t’os propi avëi sanch, fori plütosc la spada tl cör a Golo. Degun ater co ël á la colpa Lasceundi vire, e s’ t’ os propi avei sanc’, fŏri plouttosc’ la spada t’ l cour a Golo. Degung at’r, che el à la colpa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:28 (Badia)
2 forare passando da parte a parte o penetrando in profondità (gad. G 1923; DLS 2002, grd. G 1923; DLS 2002, fas. R 1914/99; G 1923; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. G 1923; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ perforare Ⓓ durchbohren ◇ a) Os sëis por me sorëdl, che ilominëis mia anima, canch’i pënsi a Os, y me scialdëis le cör, fora sot ala dlacia d’angosces da mort Os seis pur mè soredl, che illumineis mia anima, cang ch’i pense a Os, e mè scealdeis ‘l cour, fora soutt alla dlaccea d’angoscies da mort DeclaraJM, SantaGenofefa1878:15 (Badia).

foré (gad., mar., fod., LD) ↦ foré.

forè (Badia) ↦ foré.

foreda Ⓔ deriv. di foré 6 1845 forade pl. (BrunelG, MusciatSalin1845:12)
gad. forada fas. forèda bra. forada fod. forada LD foreda
s.f. Ⓜ foredes
sensazione fisica dolorosa che si manifesta d’improvviso e acutamente (gad. DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ fitta, dolore Ⓓ Stich ◇ a) Se no voi lepe e bastonade / Colpes, legnade e forade, / Cognaré bel, bel trotar Se nò voi lepe e bastonade / Kolpes, legnade e forade, / Kognarè bel, bel trotár BrunelG, MusciatSalin1845:12 (bra.).